Η ερώτηση στην αίθουσα ενημέρωσης του Λευκού Οίκου ήταν σαφής: «Εχετε δει, οποιαδήποτε στιγμή, μέχρι τώρα, κάτι που να υποδεικνύει με έντονο τρόπο ότι ο ιός προήλθε από το Ινστιτούτο Ιολογίας της Ουχάν;». Ο Ντόναλντ Τραμπ δεν δίστασε καθόλου: «Ναι, έχω. Και νομίζω ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας θα πρέπει να ντρέπεται για λογαριασμό του». «Δηλαδή υπονοείτε ότι η Κίνα σκόπιμα επέτρεψε την εξάπλωση του ιού;» επέμεινε ο δημοσιογράφος, για να πάρει από τον πρόεδρο των ΗΠΑ μια απάντηση που δεν αποκλείει τίποτα: «Θα δούμε τι θα γίνει. Θα βρούμε από πού προήλθε». Ολα αυτά, παρότι εκπρόσωποι των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών και εξέχοντες επιστήμονες, ακόμα και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, έχουν καταλήξει πως ο SARS-CoV-2 δεν είναι κατασκευασμένος.
Δεν ήταν η πρώτη φορά την περασμένη εβδομάδα που ο Τραμπ άφησε να εννοηθεί ότι η Κίνα εσκεμμένα επέτρεψε την εξάπλωση του ιού. Αλλωστε για τον 45ο πρόεδρο των ΗΠΑ, για την επιδημία που έχει στοιχίσει τη ζωή σε περισσότερους από 75.000 συμπατριώτες του φταίνε, όπως επιδεικτικά αναφέρουν οι περισσότεροι αναλυτές, «όλοι εκτός από τον ίδιο». Γι’ αυτό άλλωστε έχει ανταλλάξει βαριές κουβέντες με τον κυβερνήτη της Νέας Υόρκης, Αντριου Κουόμο, ο οποίος αναδεικνύεται στο νέο αστέρι του Δημοκρατικού Κόμματος και δεν διστάζει να τα βάλει με την ολιγωρία του προέδρου.
Μέχρι πριν από λίγες ημέρες το Πεκίνο έκανε απλά λόγο για «συκοφαντίες» και «αδιανόητα ψεύδη». Ομως τώρα, και μετά τη δήλωση του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Μάικ Πομπέο πως έχει δει «πολλές αποδείξεις ότι ο ιός ξεκίνησε από το εργαστήριο της Ουχάν», η πρεσβεία της Κίνας στη Γαλλία ανήρτησε στον λογαριασμό της στο Twitter ένα βίντεο κινουμένων σχεδίων με τίτλο «Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας ιός». Σε αυτό τις ΗΠΑ αναπαριστά το Αγαλμα της Ελευθερίας που δείχνει να αγνοεί τις προειδοποιήσεις της κινεζικής κυβέρνησης για την υψηλή επικινδυνότητα του νέου ιού. Μάλιστα, καθώς η φιγούρα που εκπροσωπεί την Κίνα προειδοποιεί ξανά και ξανά, το Αγαλμα της Ελευθερίας απαντά: «Μα είναι μόνο μια γρίπη» θυμίζοντας τη φράση του Τραμπ τον περασμένο Μάρτιο ότι ο κορωνοϊός είναι «κάτι σαν τη γρίπη, αλλά βρίσκεται υπό έλεγχο στις ΗΠΑ». Στο βίντεο, αφού σημειώνεται επανειλημμένα η ολιγωρία του αμερικανού προέδρου, η τελική ειρωνική ατάκα είναι: «Αυτό που λατρεύω στους Αμερικανούς είναι η συνέπειά τους».
Ο Τραμπ, ο Σι και τo ανακάτεμα της τράπουλας
Σαν βόμβα έπεσε ο COVID-19 στη διεθνή γεωπολιτική σκηνή. Εφερε τα πάνω κάτω. Ενας (όχι) θαυμαστός καινούργιος κόσμος αναδύθηκε, για να παραφράσουμε τον τίτλο του γνωστού βιβλίου του Αλντους Χάξλεϊ. Σύμμαχοι έκλεψαν ο ένας από τον άλλον μάσκες και πολύτιμο ιατρικό υλικό, με πιο χαρακτηριστική την είδηση που έκανε τον γύρο του κόσμου ότι Αμερικανοί με μετρητά σε βαλίτσες υφάρπαξαν φορτίο με μάσκες που είχε αγοράσει η γαλλική κυβέρνηση την ώρα που αυτές φορτώνονταν σε αεροσκάφος στο αεροδρόμιο της Σανγκάης. «Τέτοιο πλήγμα στη συνοχή του ΝΑΤΟ», σχολίαζαν αργότερα ειδικοί, «δεν έχει συμβεί μέχρι σήμερα». Και αν οι φίλοι τα έβαλαν ο ένας με τον άλλον, κάποιοι εχθροί ήρθαν πιο κοντά. Η Ρωσία του Βλαντίμιρ Πούτιν φροντίζει να βγάζει συχνά ανακοινώσεις για την αξιοπιστία του Πεκίνου σε σχέση με τον κορωνοϊό, ενώ το Κρεμλίνο δεν παρέλειψε να στείλει γιατρούς και εξοπλισμό στη λαβωμένη Λομβαρδία κατά το ζενίθ της πανδημίας. Βέβαια ο πρόεδρος Πούτιν τότε έλεγε πως και αυτός είχε τον κορωνοϊό υπό έλεγχο, λίγες εβδομάδες αργότερα όμως βρέθηκε μπροστά σε μια πολύ πιο ζοφερή κατάσταση.
Ο Ντόναλντ Τραμπ διατηρεί μια ταραχώδη σχέση με τον κινέζο ομόλογό του Σι Τζινπίνγκ όλα αυτά τα χρόνια, κυρίως αναφορικά με τις εμπορικές σχέσεις των δύο χωρών. Oμως τα πράγματα δεν είχαν φτάσει σε τόσο ακραία κατάσταση όσο σήμερα. Ο Τραμπ κατηγορείται για ολιγωρία και για το ότι, παρά τις σκηνές Αποκάλυψης που διαδραματίζονται στη Νέα Υόρκη και σε άλλες πόλεις, το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι ο επικοινωνιακός χειρισμός λόγω της επιθυμίας του να επικρατήσει στις κάλπες του Νοεμβρίου. Oμως και ο Σι κατηγορείται ότι απέκρυψε το ξέσπασμα της πανδημίας, δεν ενημέρωσε όσο άμεσα θα έπρεπε τη διεθνή κοινότητα για τη σοβαρότητα της κατάστασης και κατέφυγε σε έντονη λογοκρισία και συλλήψεις γιατρών και πολιτών που προέβησαν στις σχετικές καταγγελίες. Με δύο προέδρους, λοιπόν, που έχουν να προστατεύσουν την προσωπική τους εικόνα, η κατάσταση εκτραχύνεται και υπονομεύει όσα ξέραμε για το διεθνές status quo. Οι αναλυτές ανησυχούν για το πόσο μακριά μπορεί να φθάσει όλο αυτό, σε μια διεθνή συγκυρία μάλιστα ιδιαίτερα δυσμενή για την οικονομία.
Αν ο Τραμπ κατηγορεί τους Κινέζους για σκόπιμη εξάπλωση του ιού, οι απόγονοι του Λάο Τσε δεν κάθονται με σταυρωμένα χέρια, αλλά ανταποδίδουν τα ίσα. Ο Ζάο Λιζιάν, εκπρόσωπος του κινεζικού υπουργείου Εξωτερικών, έχει επανειλημμένα διατυπώσει την άποψη – χωρίς αποδείξεις – ότι ο SARS-CοV-2 ίσως δημιουργήθηκε στις ΗΠΑ. Μάλιστα, στις 12 Μαρτίου ανέφερε σε tweet ότι πιθανόν να μεταφέρθηκε εσκεμμένα από αμερικανούς στρατιωτικούς στην Ουχάν. Μία ημέρα αργότερα ανήρτησε άρθρο της ιστοσελίδας Global Research με τίτλο «Περαιτέρω αποδείξεις ότι ο ιός ξεκίνησε από τις ΗΠΑ», προτρέποντας τους χρήστες να το κοινοποιήσουν. Λίγο αργότερα, το άρθρο διαγράφηκε. Οι ισχυρισμοί του Ζάο επαναλήφθηκαν από κινεζικές πρεσβείες σε διάφορες χώρες του κόσμου. Τα έμαθε αυτά ο Τραμπ και αποφάσισε να αποκαλεί τον νέο κορωνοϊό «κινέζικο ιό» και η κόντρα δεν προβλέπεται να σταματήσει εκεί. Παρότι ο ΠΟΥ επαναλαμβάνει πως «αφότου ακούσαμε πολλούς επιστήμονες που μελέτησαν αυτόν τον ιό, μπορούμε να διαβεβαιώσουμε ότι είναι φυσικής προέλευσης». Καταπώς φαίνεται, τους δύο ηγέτες δεν τους απασχολεί ιδιαίτερα η επιστημονική ακρίβεια, ούτε το μέλλον του πλανήτη – ο Τραμπ σκέπτεται κυρίως την επανεκλογή του και ο Σι αναζητεί το πώς όλη αυτή η καταστροφή δεν θα αμαυρώσει την εικόνα του ιδίου και της χώρας του, περιορίζοντας τον έλεγχό του στον κρατικό μηχανισμό και την επιρροή του στη διεθνή αρένα.
Η μεγαλύτερη κρίση στην 20ετή ηγεσία του Πούτιν
Αυτή η κρίση και η περιπλοκότητα της αντιμετώπισής της έφερε κάποιους ηγέτες στο προσκήνιο και άφησε άλλους στο περιθώριο. Σε άρθρο τους με τίτλο «Οι πραγματικοί ηγέτες ξεχωρίζουν στην κρίση» οι «Νew York Times» έκαναν ιδιαίτερα θετική αναφορά στους ηγέτες της Νέας Ζηλανδίας, της Ελλάδας, της Νότιας Κορέας, της Ταϊβάν, της Γερμανίας και της Ισλανδίας οι οποίοι με άμεση και αποφασιστική λήψη μέτρων βοήθησαν στο να μετριαστούν οι συνέπειες της πανδημίας και ένωσαν τους λαούς τους.
Στο άλλο άκρο, οι ηγέτες των ΗΠΑ και της Κίνας δεν είναι οι μόνοι που δέχονται πυρά για τη στάση τους μπροστά σε μια τέτοια πρωτοφανή κατάσταση. Στη Ρωσία, όπου τα αυστηρά μέτρα καραντίνας, εκτός απροόπτου, θα αρχίσουν να αίρονται σταδιακά από μεθαύριο Τρίτη, ο πρόεδρος Πούτιν προειδοποίησε τους πολίτες ότι «μπροστά μας βρίσκεται ακόμα ένας δύσκολος και μακρύς δρόμος. Ο κίνδυνος μόλυνσης βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο και η θανατηφόρα απειλή παραμένει». Την τελευταία εβδοµάδα καταγράφονται 10.000 κρούσµατα την ηµέρα και η πανδηµία εξαπλώνεται µε πιο γοργούς ρυθµούς από οποιαδήποτε άλλη χώρα της Ευρώπης. Το Κρεµλίνο φάνηκε αρχικά να υποτιµά τον κίνδυνο, όµως τώρα πια ο αριθµός των θυµάτων έχει ξεπεράσει τον αντίστοιχο της Κίνας και ο πρόεδρος κατηγορείται ότι δεν προετοίµασε επαρκώς τη χώρα του για το χτύπηµα. Με τα κρούσµατα λοιπόν να αυξάνονται συνεχώς – µεταξύ αυτών και ο πρωθυπουργός Μιχαήλ Μισούστιν – ο Πούτιν βρίσκεται αντιµέτωπος µε τη µεγαλύτερη κρίση στην 20χρονη παρουσία του στην εξουσία.
Η επιδημία χτύπησε και οικονομικά τη χώρα, καθώς κατέρρευσε η τιμή του πετρελαίου, περιορίζοντας δραστικά τα έσοδα της Ρωσίας και αναγκάζοντάς την να καταφύγει στα οικονομικά της αποθέματα για να κλείσει τις τρύπες στον προϋπολογισμό. Ο Πούτιν τώρα εμφανίζεται – αντίθετα με την αρχή – ιδιαίτερα προσεκτικός και προειδοποιεί: «Το να υποθέσουμε ότι η απειλή μειώθηκε θα ήταν άστοχο από μεριάς μας». Ομως η αντιπολίτευση θεωρεί πως η αλλαγή στάσης του προέδρου της χώρας έχει άλλο νόημα, καθώς ακυρώθηκε το δημοψήφισμα που ήταν προγραμματισμένο για τον Απρίλιο, για την έγκριση των συνταγματικών μεταρρυθμίσεων που θα επιτρέψουν στον Πούτιν να παραμείνει στην εξουσία για πολλά χρόνια ακόμα.
«Με λένε Μεσσία, αλλά δεν είμαι κιόλας»
Στην άλλη άκρη του πλανήτη, στη Βραζιλία, εκεί που ο χειμώνας τώρα αρχίζει, περισσότεροι από 8.500 άνθρωποι έχουν ήδη χάσει τη ζωή τους, με τις καιρικές συνθήκες να ευνοούν πλέον το ξέσπασμα της πανδημίας – το ίδιο ισχύει και για άλλες χώρες του νοτίου ημισφαιρίου, όπως η Αυστραλία, όπου ήδη έχουν ληφθεί αυστηρά μέτρα. «Και τι έγινε;» ρωτά σηκώνοντας τους ώμους του αδιάφορα μπροστά στις κάμερες ο ακροδεξιός πρόεδρος της χώρας Ζαΐχ Μεσσίας Μπολσονάρου. «Λυπάμαι. Τι θέλετε να κάνω;» Αυτές οι λέξεις που βρήκε να πει ο πρόεδρος αυτής της μεγάλης χώρας ξεσήκωσαν θύελλα αντιδράσεων. Μια εφημερίδα, η «Estado de Minas», τις τύπωσε σε μια κατάμαυρη πρώτη σελίδα και δίπλα τους έβαλε τον αριθμό των νεκρών εκείνη τη στιγμή: 5.017. «Το μεσαίο μου όνομα είναι Μεσσίας», συνεχίζει ανερυθρίαστα ο Μπολσονάρου. «Ομως δεν μπορώ να κάνω θαύματα».
«Ο Μπολσονάρου δεν είναι απλώς κατάπτυστος πολιτικός και κακός πρόεδρος, είναι ένα απερίγραπτο ανθρώπινο ον» δήλωσε ο βουλευτής της αντιπολίτευσης Μαρσέλο Φρέιχο. «Τι τραγωδία να έχουμε για πρόεδρο έναν ψυχοπαθή» σχολίασε ο μουσικός Νάντο Μούρα. «Ο Μπολσονάρου θέλει να μετατρέψει τη Βραζιλία σε μια Δημοκρατία τού «και τι έγινε;»» έγραψε ο πολιτικός σχολιαστής Μπερνάντο Μέλο Φράνκο.
Από τις 27 Φεβρουαρίου, όταν σημειώθηκε το πρώτο κρούσμα COVID-19 στη Βραζιλία, ο Μπολσονάρου υποτιμά διαρκώς τη σοβαρότητα της πανδημίας, κατηγορώντας τα ΜΜΕ για «μαζική υστερία» και υποστηρίζοντας πως «οι Βραζιλιάνοι ακόμα και εάν κολυμπήσουν σε περιττώματα θα βγουν υγιείς». Ο πολιτικός που κατηγορεί τους ομοφυλόφιλους ότι μεταδίδουν τον COVID-19 και θαυμάζει τον Τραμπ ειρωνεύεται διαρκώς τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης, κυκλοφορεί παντού χωρίς μάσκα και στις 16 Απριλίου εξεδίωξε τον υπουργό Υγείας, ο οποίος δημόσια αμφισβήτησε τους χειρισμούς του. Μόλις την περασμένη εβδομάδα παραιτήθηκε και ο δημοφιλής υπουργός Δικαιοσύνης Σέρχιο Μόρο λόγω των αντι-επιστημονικών θέσεων του προέδρου.
Και όλα αυτά ενώ οι επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την κατάσταση στις πυκνοκατοικημένες φαβέλες και οι εφημερίδες δημοσιεύουν καθημερινά φωτογραφίες από το σκάψιμο μαζικών τάφων στις περιοχές που έχουν χτυπηθεί περισσότερο, όπως το Ρίο ντε Τζανέιρο, το Σάο Πάολο, το Ρεσίφε και το Μανάους.
Η «διπλωµατία της µάσκας» και το ΔΝΤ
Στις 28 Απριλίου ένα αεροπλάνο των Τουρκικών Αερογραμμών έφθανε στην Ουάσιγκτον, μεταφέροντας 500.000 μάσκες, ιατρικές στολές και άλλον εξοπλισμό για τα αμερικανικά νοσοκομεία. Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επιδόθηκε στη λεγόμενη «διπλωματία της μάσκας», θέλοντας να βελτιώσει στο εσωτερικό των ΗΠΑ την εικόνα της κυβέρνησής του.
Δεν δείχνει να νοιάζεται εξίσου για τα όσα συμβαίνουν στο εσωτερικό της χώρας του. Η Τουρκία μέχρι τα τέλη Μαρτίου ισχυριζόταν πως δεν έχει κανένα κρούσμα, γεγονός που οδήγησε πολλούς αναλυτές να υποπτευθούν πως η κυβέρνηση ήθελε να παρουσιάσει μια κατάσταση πολύ διαφορετική από την πραγματική. Δεν άργησε αυτό να επιβεβαιωθεί, με τον αριθμό των κρουσμάτων και των θυμάτων να αυξάνεται πολύ μέσα στον Απρίλιο και τον αριθμό των νεκρών να ξεπερνά τους 3.500. Χαοτικές σκηνές εξελίχθηκαν στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης και των άλλων μεγάλων πόλεων, όπου επιβλήθηκαν αιφνιδιαστικά απαγορεύσεις κυκλοφορίας, με τους πολίτες να τρέχουν αγωνιώντας μέσα στη νύχτα να προμηθευτούν όσα τρόφιμα μπορούσαν από τα λίγα ανοικτά καταστήματα.
Ο Ερντογάν είδε την πανδημία ως αφορμή να ενισχύσει ακόμα περισσότερο την εξουσία του. Εδωσε αμνηστία σε 90.000 κρατουμένους – ακόμα και ανθρώπους που είχαν καταδικαστεί για δολοφονίες -, αρνήθηκε όμως να βγάλει από τις φυλακές τους πολιτικούς διαφωνούντες, δημοσιογράφους και κούρδους αγωνιστές. Παράλληλα απειλεί να στείλει στη φυλακή όσους επικρίνουν την κυβερνητική ολιγωρία απέναντι στην εξάπλωση του κορωνοϊού. Οσο όμως και αν διώκει τους δημοσιογράφους ο τούρκος πρόεδρος, δεν μπορεί να μείνει κρυφή η ζοφερή κατάσταση της οικονομίας. Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση, η πανδημία μπορεί να αφήσει 6,5 εκατομμύρια Τούρκους άνεργους – κάτι άνευ προηγουμένου που μπορεί να δυσχεράνει περαιτέρω τις ήδη δύσκολες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες για πολλούς. Τα προβλήματα είναι πολλά, η κοινωνική αναταραχή που ήδη είχε εκδηλωθεί λόγω της κακής οικονομικής κατάστασης της χώρας εντείνεται, η λίρα συνεχίζει την πτωτική της πορεία και η κυβέρνηση δεν φαίνεται να μπορεί να τα βγάλει πέρα.
Οι αναλυτές βλέπουν την Αγκυρα να χτυπά την πόρτα του ΔΝΤ, αλλά ήδη έχουν ξεκινήσει συζητήσεις και με τις ΗΠΑ από τις οποίες η Τουρκία φαίνεται να ζητεί οικονομική βοήθεια. Κάτι που επιβεβαίωσε ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Αγκυρα, κάνοντας λόγο για συζητήσεις προκειμένου να συμπεριληφθεί και η Τουρκία στη γραμμή ανταλλαγής νομισμάτων (swap) της Αμερικανικής Ομοσπονδιακής Τράπεζας. Υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα στη χώρα, παρατηρούν οι αναλυτές, και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να βαθαίνει η κοινωνική και οικονομική κρίση.
Η ανο(η)σία της αγέλης και ένα μωρό
Κανείς μας δεν θα ξεχάσει το πώς ξεκίνησε το 2020, όμως εκείνος που έχει πολύ περισσότερους λόγους για να το θυμάται είναι, αναμφισβήτητα, ο Μπόρις Τζόνσον. Ο πρωθυπουργός της Βρετανίας βρέθηκε στην αφετηρία της πανδημίας να μοιράζεται με τον Τραμπ τις αντι-επιστημονικές απόψεις για τον COVID-19 και χρειάστηκε να ασθενήσει και ο ίδιος και να νοσηλευθεί στην εντατική με πολύ σοβαρά συμπτώματα, για να κατανοήσει τη σοβαρότητα της κατάστασης. Η Βρετανία άργησε να λάβει μέτρα, και αυτό το πληρώνει με τους εκατοντάδες νεκρούς καθημερινά και την τεράστια επιβάρυνση του Εθνικού Συστήματος Υγείας (NHS) – οι σκηνές με τους γιατρούς να μην έχουν αρκετούς αναπνευστήρες για τους ασθενείς και τις νοσοκόμες να φορούν σακούλες σκουπιδιών για να προστατευθούν όπως-όπως θα στοιχειώνουν για πολύ καιρό την κυβέρνηση των Συντηρητικών. Πρoτού ξεκινήσει η πανδημία, ο Τζόνσον δεν είχε πολλά καλά να πει για το σύστημα υγείας της χώρας του. Μετά την περιπέτεια της υγείας του, όμως, το τέλος της οποίας συνέπεσε με τη γέννηση του παιδιού του από τη σύντροφό του Κάρι Σίμοντς, είχε μόνο επαινετικά λόγια να πει και αποφάσισε να δώσει στον μικρό το όνομα Ουίλφρεντ, εν μέρει και για να τιμήσει δύο γιατρούς που του έσωσαν τη ζωή.
Ομως με τους νεκρούς στο Ηνωμένο Βασίλειο να ξεπερνούν τους 30.000 οι επικριτικές φωνές για την καθυστέρηση λήψης μέτρων πληθαίνουν. Ο Τζόνσον έλεγε πως ήθελε να επιτύχει την «ανοσία της αγέλης» για τη χώρα του, μέχρι που διάβασε μια σοκαριστική μελέτη του Imperial College για εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς. Ανέκρουσε πρύμναν αλλά ήταν αργά. Μάλιστα τα στοιχεία που έρχονται στο φως δείχνουν πως ο πρωθυπουργός αδιαφόρησε αρχικά για τον ιό, υποτίμησε τον κίνδυνο και δεν έλαβε μέρος σε πέντε συναντήσεις της COBRA, της επιτροπής που συγκαλείται σε στιγμές εθνικής κρίσης. Αγνόησε λοιπόν τις πρώτες συναντήσεις του Φεβρουαρίου και δεν πήρε μέρος παρά στις αρχές Μαρτίου – είχε χαθεί δηλαδή πολύτιμος χρόνος.
