Ο νέος κορωνοϊός, όπως δείχνουν ολοένα και περισσότερα επιστημονικά στοιχεία, εξαπολύει μια γενικευμένη, πολυεπίπεδη επίθεση στο ανθρώπινο σώμα. Δεν πέφτουν μόνο οι πνεύμονες «θύματά» του, αλλά πολλά συστήματα του οργανισμού – από το γαστρεντερικό και το ανοσοποιητικό ως τους νεφρούς και το ήπαρ. Ο πανδημικός SARS-CoV-2 όμως… στοχεύει επίσης ψηλά, πολύ ψηλά, ακόμα και τον πιο προηγμένο «ζωντανό υπολογιστή» που κρύβεται μέσα στο κεφάλι μας, απειλώντας να επιβάλει «lockdown» σε πολλές από τις υψίστης σημασίας λειτουργίες του με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την υγεία, ακόμα και για τη ζωή.
Η… επικίνδυνη σχέση του νέου κορωνοϊού με τον εγκέφαλο, περί ου ο λόγος, αρχίζει να έρχεται σταδιακά στο φως και έχει να αποκαλύψει πολλά αποτελώντας μια ακόμα «πυξίδα» για τους ειδικούς που αντιμετωπίζουν ασθενείς με COVID-19 στο εν πολλοίς … αχαρτογράφητο ταξίδι που κάνουν ενάντια στον ιό. Ανοσμία, πονοκέφαλοι, σύγχυση, αποπροσανατολισμός, επιληπτικές κρίσεις, ακόμα και εγκεφαλικά επεισόδια είναι μόνο κάποιες από τις πτυχές της σύνδεσης ιού και εγκεφάλου που αναδύονται μέρα με τη μέρα κρούοντας στους γιατρούς τον κώδωνα του κινδύνου σχετικά με τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει ο SARS-CoV-2 στο νευρικό σύστημα.
Το ΒΗΜΑ-Science παρουσιάζει τα μέχρι τώρα διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με τη σχέση του νέου κορωνοϊού και του εγκεφάλου με τη βοήθεια του καθηγητή Νευροχειρουργικής στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και διευθυντή της Νευροχειρουργικής Κλινικής στο Νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» κ. Δαμιανού Σακά. Μια σχέση, όπως όλα δείχνουν, ισχυρή, η οποία ουκ ολίγες φορές ξεφεύγει από το «ραντάρ» των ειδικών αλλά και του πληθυσμού, παρότι σε αρκετές περιπτώσεις το πρώτο σύμπτωμα εκδήλωσης του ιού αφορά, όπως επισημαίνει ο καθηγητής, το νευρικό σύστημα!
Αιφνίδια ανοσμία
Ναι, ο νέος κορωνοϊός προσβάλλει τον εγκέφαλο, σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουμε στα χέρια μας, άλλοτε ήπια και άλλοτε ακόμα και πολύ σοβαρά, αναφέρει ο κ. Σακάς. «Υπάρχουν εκδηλώσεις της νόσου COVID-19 που έχουν αναφερθεί διεθνώς και αφορούν συμπτώματα όπως απώλεια οσμής και γεύσης – εμφανίζονται πολύ συχνά σε άτομα με SARS-CoV-2 –, σύγχυση, αποπροσανατολισμός, κεφαλαλγία, ακόμα και επιληπτικές κρίσεις. Εκείνο που έχει προβληματίσει αρκετούς επιστήμονες είναι το γεγονός ότι ο νέος κορωνοϊός μπορεί να προκαλέσει ανοσμία. Πρέπει να διευκρινίσουμε ότι τα κεντρικά τμήματα των οσφρητικών κυττάρων βρίσκονται μέσα στον εγκέφαλο, αλλά οι τελικές απολήξεις τους εντοπίζονται μέσα στη ρινική χοάνη, στη μύτη μας, και αποτελούν στην πραγματικότητα μια προέκταση του εγκεφάλου μας που είναι εκτεθειμένη στο εξωτερικό περιβάλλον. Είναι σαφές πλέον ότι ο ιός προκαλεί ανοσμία προσβάλλοντας τα οσφρητικά κύτταρα ή τουλάχιστον καθιστώντας δυσλειτουργικές τις απολήξεις τους. Μάλιστα η αιφνίδια απώλεια της όσφρησης μπορεί να είναι το πρώτο σύμπτωμα και να προηγηθεί των άλλων συμπτωμάτων όταν ένα άτομο προσβληθεί από τον SARS-CoV-2».
Μέχρι σήμερα έχει ανακοινωθεί ένας αξιοσημείωτος αριθμός ασθενών με COVID-19 που υπέστησαν σχετικώς ήπια νευρολογικά προβλήματα και ένας μικρός αριθμός ασθενών που υπέστησαν σοβαρά νευρολογικά προβλήματα – ερευνητικά αποτελέσματα δείχνουν ότι σχεδόν τέσσερις στους δέκα ασθενείς εμφανίζουν έστω και ήπια νευρολογικά συμπτώματα. «Οι πρώτες ανακοινώσεις σχετικά με προσβολή του εγκεφάλου από τον SARS-CoV-2 έγιναν από νευρολόγους στη Γουχάν της Κίνας, οι οποίοι ανέλυσαν τους φακέλους 214 ασθενών από το Νοσοκομείο “The Union” του Πανεπιστημίου Huazhong σε συνεργασία με τον Ντέιβιντ Γουάνγκ, νευρολόγο στο Νευρολογικό Ινστιτούτο Barrow στο Φοίνιξ των ΗΠΑ. Oι ερευνητές διαπίστωσαν, όπως ανέφεραν στο “JAMA Neurology”, ότι το 36,4 % των ασθενών ανέπτυξε νευρολογικά συμπτώματα – με πιο συχνά την κεφαλαλγία, την αστάθεια, τη ζάλη, την απώλεια όσφρησης, τη συγχυτική κατάσταση. Μια μικρή ομάδα ασθενών ανέπτυξε σοβαρότερα προβλήματα, όπως επιληπτικές κρίσεις, ενώ κατεγράφησαν ακόμα και εγκεφαλικά επεισόδια» σημειώνει ο καθηγητής του ΕΚΠΑ και προσθέτει ότι σε ένα μικρό, αλλά όχι αμελητέο, ποσοστό ασθενών τα νευρολογικά προβλήματα εμφανίστηκαν προτού καν παρουσιαστούν τα θεωρούμενα «κλασικά» συμπτώματα της νόσου COVID-19, όπως ο βήχας ή ο πυρετός. «Είναι χαρακτηριστικό ότι ένας από τους κριτές του άρθρου στο “JAMA”, ο νευρολόγος του Πανεπιστημίου του Σαν Φρανσίσκο Αντριου Τζόζεφσον, έγραψε ότι “πέραν των πνευμονολογικών επιπλοκών, φαίνεται ότι υπάρχει ένας αξιοσημείωτος αριθμός νευρολογικών επιπλοκών τις οποίες γιατροί και ασθενείς πρέπει να γνωρίζουν”».
Ιικά εγκεφαλικά
Γενικώς θεωρείται πλέον ότι η ήπια προσβολή του εγκεφάλου από τον SARS-CoV-2 πιθανώς υποεκτιμάται. «Και αυτό διότι εξαιτίας του μεγάλου αριθμού ασθενών που προσέρχονται για εξέταση ή νοσηλεύονται δεν διενεργούνται συχνά αξονικές ή μαγνητικές τομογραφίες, ενώ επίσης, λόγω του μεγάλου αριθμού θανάτων και της υψηλής μεταδοτικότητας του ιού, δεν γίνονται νεκροτομές» εξηγεί ο κ. Σακάς. Ωστόσο στη βαριά πληγείσα από τον ιό Ιταλία γιατροί έχουν ήδη διαπιστώσει την «υπογραφή» που αφήνει ο SARS-CoV-2 στο νευρικό σύστημα ασθενών, υπογραμμίζει ο καθηγητής. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Αλεσάντρο Πετσίνι, αναπληρωτής καθηγητής Νευρολογίας στο Πανεπιστήμιο της Μπρέσια, ανέφερε ότι στα ιατρεία και στα νοσοκομεία της περιοχής προσέρχεται αυξημένος αριθμός ασθενών με συμπτώματα σύγχυσης, εγκεφαλικού επεισοδίου, επιληπτικών κρίσεων, εγκεφαλίτιδας κ.ά. που είναι θετικοί στον SARS-CoV-2 αλλά δεν εμφανίζουν τα συνήθη συμπτώματα της νόσου – στις περισσότερες από αυτές τις περιπτώσεις οι γιατροί δεν μπορούν να αναγνωρίσουν άλλη αιτία για τα νευρολογικά συμπτώματα από τον νέο κορωνοϊό. Παρότι ο δρ Πετσίνι και οι συνάδελφοί του στο Πανεπιστήμιο της Μπρέσια τόνισαν πως δεν είναι, τουλάχιστον μέχρι στιγμής, ξεκάθαρο αν τα συμπτώματα αυτά είναι το άμεσο αποτέλεσμα της εισόδου του ιού στο νευρικό σύστημα ή αποτελούν μια έμμεση συνέπεια της «φλεγμονώδους καταιγίδας» που ξεσπά στον οργανισμό εξαιτίας του SARS-CoV-2, εκείνο που καθίσταται σαφές είναι ότι «υπάρχει μια αλλαγή στους νευρολογικούς ασθενείς που αντιμετωπίζουμε. Καταγράφεται πολύ μεγάλη αύξηση στον αριθμό των εγκεφαλικών επεισοδίων που πιθανώς οφείλονται στο ότι ο ιός επηρεάζει τους μηχανισμούς της πήξεως».
Νευρομεταδοτικότητα
Με βάση αυτές τις άκρως σοβαρές παρατηρήσεις, οι ειδικοί του Πανεπιστημίου της Μπρέσια συνέστησαν μια ειδική Μονάδα Neuro-COVID-19 στην οποία εισάγονται οι θετικοί στον νέο κορωνοϊό ασθενείς με νευρολογικά συμπτώματα προκειμένου να έχουν την καλύτερη δυνατή θεραπευτική αντιμετώπιση για την κατάστασή τους. Ο διευθυντής της Μονάδας, καθηγητής Νευρολογίας στο Πανεπιστήμιο της Μπρέσια Αλεσάντρο Παντοβάνι, σε επιστολή του στην Ιταλική Νευρολογική Εταιρεία σημείωσε ότι «η πανδημία του SARS-CoV-2 έχει στρέψει την προσοχή μας στην πιθανή νευρομεταδοτικότητα του ιού, η οποία μπορεί να συμβαίνει αιματογενώς ή με ανάδρομη νευραξονική μεταφορά μέσω κρανιακών νεύρων όπως το οσφρητικό, το τρίδυμο, το πνευμονογαστρικό ή ακόμα και μέσω περιφερικών νεύρων». Ο δρ Παντοβάνι προσέθεσε ότι τα ευρήματα της δικής του ομάδας συνάδουν με εκείνα των κινέζων συναδέλφων του, οι οποίοι ήταν οι πρώτοι που δημοσίευσαν στοιχεία για τη νευρολογική παράμετρο του πανδημικού ιού στο «JAMA Neurology».
«Πολλοί ασθενείς στη Μονάδα Νeuro-COVID-19 αναπτύσσουν αρχικώς προβλήματα στον εγκέφαλο και σε μεταγενέστερο χρόνο παρουσιάζουν αναπνευστικά προβλήματα. Δεν γνωρίζουμε την έκταση του προβλήματος, διότι πολλοί πεθαίνουν στο σπίτι τους χωρίς να έχει τεθεί διάγνωση». Στις ίδιες γραμμές κινήθηκε και η άποψη του Αλμπέρτο Πριόρι, καθηγητή Νευρολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μιλάνου, ο οποίος δήλωσε ότι «κατά την εμπειρία μου η κεφαλαλγία, η σύγχυση, η απώλεια όσφρησης και γεύσης καθώς και η σοβαρή μυϊκή αδυναμία είναι τα πρώτα συμπτώματα. Στις περισσότερες περιπτώσεις η σοβαρότητα της γενικευμένης νόσου “καλύπτει” τα νευρολογικά προβλήματα και οι γιατροί προσπαθώντας να υποστηρίξουν την αναπνευστική λειτουργία συχνά δεν μπορούν να ασχοληθούν επαρκώς με άλλα ζητήματα. Θεωρώ ότι η νευρολογική δυσλειτουργία επιβαρύνει περαιτέρω την ήδη επιβαρυμένη αναπνευστική λειτουργία των ασθενών».
Αμεση ή/και έμμεση επίθεση
Φαίνεται λοιπόν ότι ο «ύπουλος» νέος κορωνοϊός βρίσκει τρόπους ώστε να «τρυπώσει» και στο νευρικό σύστημα. Ποιους μηχανισμούς όμως χρησιμοποιεί για να το επιτύχει; Ο κ. Σακάς διευκρινίζει ότι «σύμφωνα με τα μέχρι στιγμής δεδομένα, ο SARS-CoV-2 μπορεί να προσβάλει το νευρικό σύστημα μέσω τεσσάρων διαφορετικών μηχανισμών, οι οποίοι πιθανώς να αναπτύσσονται συγχρόνως. Ο πρώτος είναι η άμεση, απευθείας προσβολή, παρόμοια με εκείνη που λαμβάνει χώρα στην περίπτωση της εγκεφαλίτιδας έρπητα. Υπάρχουν αναφορές περιπτώσεων που υποδηλώνουν ότι κάτι τέτοιο συμβαίνει, αλλά δεν υπάρχει απόλυτη απόδειξη ότι ο ιός μπορεί να προκαλέσει άμεση βλάβη στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα».
Ο δεύτερος μηχανισμός, συνεχίζει ο καθηγητής, είναι το αποτέλεσμα μιας υπέρμετρης ανοσολογικής αντίδρασης που περιγράφεται ως «καταιγίδα κυτταροκινών». «Οι κυτταροκίνες, μικρά πρωτεϊνικά μόρια που παράγονται από διαφορετικά είδη κυττάρων στο πλαίσιο της ανοσολογικής απόκρισης του οργανισμού σε έναν εισβολέα, διαπερνούν τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό – έναν κυτταρικό φραγμό που αποτελεί το “δίχτυ προστασίας” του εγκεφάλου εμποδίζοντας την είσοδο εν δυνάμει επιβλαβών ουσιών εντός του – και μπορεί να σχετίζονται με την πρόκληση ακόμα και οξείας νεκρωτικής εγκεφαλίτιδας. Μόνο μία τέτοια περίπτωση έχει ανακοινωθεί σε ασθενή με COVID-19».
Ο τρίτος μηχανισμός θεωρείται ότι είναι αποτέλεσμα μιας ακούσιας ανοσολογικής απάντησης – μια τέτοια περίπτωση είναι η πρόκληση του σοβαρού νευρολογικού συνδρόμου Guillain-Barré. «Περιπτώσεις Guillain-Barré έχουν αναφερθεί σε ασθενείς με COVID-19, αλλά η σύνδεση αιτίου και αποτελέσματος δεν έχει πλήρως αποδειχθεί».
Ο τέταρτος μηχανισμός αφορά την έμμεση βλάβη που οφείλεται στις επιπλοκές της συστηματικής νόσου την οποία προκαλεί ο ιός. «Ανακοινώνονται όλο και περισσότερες περιπτώσεις ασθενών, ιδιαιτέρως νοσηλευομένων σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας, που αναπτύσσουν νευρολογικά συμπτώματα σχετιζόμενα με εγκεφαλοπάθεια, νευροπάθεια ή μυοπάθεια τα οποία και είναι δευτερογενή αποτελέσματα της μεγάλης δοκιμασίας που περνά ο οργανισμός εξαιτίας της “συνάντησής” του με τον ιό».
Πύλη εισόδου
Ποια είναι όμως τελικώς η «πόρτα» που χρησιμοποιεί ο SARS-CoV-2 για να φθάσει στον εγκέφαλο; Με βάση πρόσφατες δημοσιεύσεις δεν φαίνεται να είναι τα οσφρητικά κύτταρα. «Στοιχεία δείχνουν ότι ο υποδοχέας ACE2 (υποδοχέας του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης τύπου 2), ο οποίος θεωρείται η “πύλη εισόδου” του ιού στα ανθρώπινα κύτταρα, ανευρίσκεται σε πολλά είδη κυττάρων, ιδιαιτέρως στα ενδοθηλιακά κύτταρα των αγγείων, αλλά όχι στους οσφρητικούς νευρώνες. Τα ευρήματα αυτά απομακρύνουν το ενδεχόμενο ο ιός να ταξιδεύει ως τον εγκέφαλο από τα οσφρητικά κύτταρα αλλά ενδεχομένως υποδηλώνουν ότι εισέρχεται σε αυτόν από το ενδοθήλιο των αγγείων που αποτελούν τμήμα του αιματοεγκεφαλικού φραγμού».
Απαξ και ο ιός εισβάλει στον εγκέφαλο υπάρχουν δυσκολίες στην αντιμετώπισή του οι οποίες προκύπτουν – και είναι τραγική ειρωνεία – από την ίδια την προστασία που ο ανθρώπινος οργανισμός παρέχει στον «ενορχηστρωτή» εγκέφαλο. «Ενα σημαντικό πρόβλημα είναι ότι τα φάρμακα που χρησιμοποιούμε εναντίον των λοιμώξεων δεν μπορούν να διαπεράσουν εύκολα τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και να φθάσουν ως τον εγκέφαλο. Επίσης, σε αντίθεση με τον πνεύμονα, δεν έχουμε ένα αντίστοιχο ηλεκτρομηχανικό σύστημα υποβοήθησης της λειτουργίας του εγκεφάλου – με απλά λόγια, αν ο εγκέφαλος δεν λειτουργεί καλά, δεν μπορούμε να τον βάλουμε στον… αναπνευστήρα» σημειώνει ο κ. Σακάς.
Μακροχρόνιες επιπτώσεις
Ακόμα όμως και αν οι ασθενείς με βαριά νόσο αναρρώσουν, πιθανώς να αντιμετωπίσουν μακροπρόθεσμα προβλήματα στον εγκέφαλο, σύμφωνα με τον καθηγητή. «Αν σκεφθούμε ότι πολλοί από τους σοβαρά νοσήσαντες υπέστησαν μια μεγάλη ταλαιπωρία, και σε κάποιους μπορεί να έχει λάβει χώρα μια λανθάνουσα – έστω έμμεση – προσβολή του νευρικού συστήματος, είναι λογικό να αναμένουμε ότι σημαντικός αριθμός των βαριά ασθενών θα αναφέρουν μειωμένη σωματική αλλά και διανοητική ενέργεια για μακρό χρονικό διάστημα και ενδεχομένως να διαπιστώσουν ότι ο οργανισμός τους έχει γίνει γενικά πιο ευάλωτος σε άλλες παθήσεις στο μέλλον. Είναι ενδεικτικό ότι μετά την ισπανική γρίπη του 1918 προβλήματα σχετιζόμενα με ληθαργική εγκεφαλίτιδα απασχόλησαν τους γιατρούς επί περίπου μία δεκαετία».
Ο κ. Σακάς υπογραμμίζει πως δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι ο SARS-CoV-2 πιθανότατα βλάπτει (ακόμα και σοβαρά) τον εγκέφαλο. «Και αυτό διότι κάθε σοβαρή ιογενής λοίμωξη μπορεί να προσβάλει το νευρικό σύστημα είτε με άμεσο τρόπο είτε με έμμεσο, μέσω της φλεγμονώδους αντίδρασης και της ανοσοποιητικής απόκρισης». Αναμφισβήτητα, συμπληρώνει ο καθηγητής, οι αναπνευστικές είναι οι κύριες επιπλοκές της νόσου. «Πρέπει να επικεντρώσουμε τις προσπάθειές μας στην αντιμετώπιση των αναπνευστικών προβλημάτων αλλά οφείλουμε να εξετάζουμε και το ενδεχόμενο διάγνωσης βλάβης του νευρικού συστήματος, μέσω των ασαφών νευρολογικών ευρημάτων. Διότι τα νευρολογικά προβλήματα μπορούν μεταξύ άλλων να συμβάλουν στην επιβάρυνση της αναπνευστικής νόσου. Αν οι αναπνευστικοί μύες είναι αδύναμοι λόγω λανθάνουσας προσβολής του νευρικού συστήματος, αυτό επιβαρύνει περαιτέρω την αναπνευστική λειτουργία – και κάτι τέτοιο απαιτεί τροποποιήσεις στη θεραπευτική αντιμετώπιση των ασθενών».
Αποκαλυπτικά σημάδια
Αυτή τη στιγμή δεν διαθέτουμε επαρκή δημοσιευμένα ακριβή δεδομένα σχετικά με το πόσο συχνά ο ιός προκαλεί νευρολογικά συμπτώματα. «Φαίνεται όμως ότι μια αξιοσημείωτη μειονότητα των ασθενών αναπτύσσει νευρολογικές επιπλοκές και πρέπει να έχουμε την ετοιμότητα να τις αναγνωρίζουμε. Η εγρήγορση του κλινικού γιατρού έχει μεγάλη σημασία σε αυτές τις περιπτώσεις, διότι συχνά δεν είναι εύκολο να υποβάλουμε τους ασθενείς με COVID-19 σε αξονική ή μαγνητική τομογραφία και η εξέταση με παρακέντηση του εγκεφαλονωτιαίου υγρού δεν έχει ακόμη καθιερωθεί ως διαγνωστικό μέσο για τη συγκεκριμένη νόσο» αναφέρει ο καθηγητής. Οπως προσθέτει, πιθανότατα τους προσεχείς μήνες οι ειδικοί θα πρέπει να θεωρούν ότι κάθε αλλαγή στο επίπεδο συνείδησης ενός μέχρι τότε υγιούς ατόμου αποτελεί ένδειξη για υποβολή σε διαγνωστικό έλεγχο για SARS-CoV-2, προκειμένου να αποφευχθεί καθυστέρηση στη διάγνωση της νόσου. «Αυτό επισημάνθηκε από τους συγγραφείς του άρθρου στο “JAMA Neurology”, ενώ το ίδιο μήνυμα έστειλαν και οι νευρολόγοι στην Ιταλία σχετικά με τη σημασία που έχουν τα ασαφή νευρολογικά συμπτώματα ως προειδοποιητικά σημάδια της COVID-19. Πιθανόν η ανεπαρκής γνώση μας για αυτό το θέμα να δίνει μια ερμηνεία και στο γιατί ορισμένοι οίκοι ευγηρίας αποτέλεσαν “βόμβες” διασποράς του νέου κορωνοϊού, καθώς τα ήπια νευρολογικά συμπτώματα μπορεί συχνά να αποδίδονταν στην προχωρημένη ηλικία ή σε άλλα προβλήματα υγείας των ασθενών». Δεν είναι μάλιστα τυχαίο ότι σε αυτό το πλαίσιο πολύ πρόσφατα τα αμερικανικά Κέντρα για τον Ελεγχο και την Πρόληψη Νοσημάτων (Centers for Disease Control and Prevention – CDC) εξέδωσαν ανακοίνωση στην οποία επισημαίνεται ότι αν ένα υγιές άτομο εμφανίσει «συγχυτική κατάσταση ή δυσκολία στην αφύπνιση», αυτό θα πρέπει να θεωρείται ύποπτο προειδοποιητικό εύρημα για προσβολή από τον SARS-CoV-2 και να οδηγεί σε αναζήτηση ιατρικής βοήθειας.
Μέρα με τη μέρα η γνώση για τον αόρατο ιογενή «εχθρό» με τις άκρως ορατές στον ανθρώπινο οργανισμό επιπτώσεις αυξάνεται προσφέροντας στους γιατρούς έναν ολοένα λεπτομερέστερο «οδικό χάρτη» για την αντιμετώπισή του. Στο πλαίσιο αυτό, η νέα γνώση σχετικά με τη σύνδεση του SARS-CoV-2 με τον εγκέφαλο ελπίζεται ότι θα συμβάλει ώστε οι ειδικοί να.. πάρουν κεφάλι στην κούρσα εναντίον του.
Νεαρές ηλικίες και εγκεφαλικά επεισόδια
Ο SARS-CoV-2 φαίνεται ότι συνδέεται ακόμη και με σοβαρά εγκεφαλικά επεισόδια σε νέους ανθρώπους. Γιατροί του Νοσοκομείου «Ορος Σινά» στη Νέα Υόρκη περιγράφουν σε πρόσφατη δημοσίευσή τους στην επιθεώρηση «The New England Journal of Medicine» τις περιπτώσεις πέντε ασθενών ηλικίας 30 ως 50 ετών που εισήχθησαν στο νοσοκομείο σε μια περίοδο 2 εβδομάδων, από 23.3.2020 μέχρι 7.4.2020, με συμπτώματα βαρέος ισχαιμικού εγκεφαλικού επεισοδίου. Ολοι οι ασθενείς βρέθηκαν θετικοί στον νέο κορωνοϊό. Μετά τους διαγνωστικούς ελέγχους διαπιστώθηκε ότι το εγκεφαλικό επεισόδιο οφειλόταν σε διαταραχές της πήξης του αίματος και σε θρόμβωση μεγάλων εγκεφαλικών αγγείων. Οι συγγραφείς επισημαίνουν ότι τους 12 μήνες πριν από την πανδημία, λιγότερο από ένας ασθενής κάτω των 50 ετών προσήρχετο στο ίδιο νοσοκομείο με εγκεφαλικό επεισόδιο. Συμπληρώνουν επίσης ότι δύο από τους ασθενείς καθυστέρησαν σημαντικά να καλέσουν ασθενοφόρο παρά τα βαριά τους συμπτώματα εξαιτίας του φόβου να μεταφερθούν σε νοσοκομείο ελέω πανδημίας. Τονίζουν τέλος ότι η σχέση του SARS-CoV-2 με τα εγκεφαλικά σε νέους ανθρώπους χρήζει περαιτέρω διερεύνησης.
ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΑΠΟ ΟΛΟΝ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
Τέσσερις χαρακτηριστικές περιπτώσεις σοβαρών επιπλοκών
Το πόσο σοβαρά μπορεί να πλήξει το νευρικό σύστημα ο νέος κορωνοϊός αποδεικνύουν περιπτώσεις ασθενών που έχουν δει το φως της δημοσιότητας και στις οποίες κάνει αναφορά ο καθηγητής Νευροχειρουργικής του ΕΚΠΑ κ. Δαμιανός Σακάς.
-Στις αρχές Μαρτίου, ένας άνδρας 75 ετών διεκομίσθη εκτάκτως στο Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών του Νοσοκομείου της πόλης Μπόκα Ράτον στο Παλμ Μπιτς της Φλόριδας με βήχα και πυρετό. Μετά την ακτινογραφία θώρακος η πνευμονία αποκλείστηκε. Στον ασθενή που είχε ιστορικό χρόνιας πνευμονοπάθειας και νόσου του Πάρκινσον δόθηκαν οδηγίες και συστήθηκε ανάπαυση στο σπίτι. Την επόμενη ημέρα ο ασθενής παρουσίασε ακόμα πιο υψηλό πυρετό καθώς και δύσπνοια – χαρακτηριστικά συμπτώματα πολλών ασθενών με COVID-19 – και έτσι οι δικοί του τον μετέφεραν και πάλι στο νοσοκομείο. Παράλληλα εμφάνισε και άλλα ασυνήθιστα συμπτώματα: έχασε την ικανότητα της ομιλίας, τα μέλη του έκαναν σπασμωδικές κινήσεις ενώ παρουσίασε και επιληπτικές κρίσεις. Η αξονική τομογραφία ήταν «καθαρή», αλλά οι εξετάσεις ρινικού επιχρίσματος έδειξαν ότι έπασχε από SARS-CoV-2.
-Στα τέλη Μαρτίου, μια 58χρονη γυναίκα διεκομίσθη επειγόντως στο Νοσοκομείο Henry Ford του Ντιτρόιτ στις ΗΠΑ. Τα συμπτώματα που παρουσίαζε – όπως και οι περισσότεροι ασθενείς που είχαν κατακλύσει το Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών του νοσοκομείου – ήταν από τα πιο συνήθη που έχουν συνδεθεί με τον SARS-CoV-2: πυρετός, βήχας, μυαλγίες. Η ασθενής παρουσίαζε όμως και άλλα, όχι τόσο συνηθισμένα συμπτώματα, και συγκεκριμένα κεφαλαλγία, σύγχυση και απώλεια μνήμης. Η αξονική και η μαγνητική τομογραφία έδειξαν οίδημα εγκεφάλου, εικόνα φλεγμονής και εστίες με «μη βιώσιμο» εγκεφαλικό ιστό. Οι περιοχές του εγκεφάλου που είχαν πληγεί περιελάμβαναν την παρεγκεφαλίδα και τον θάλαμο που είναι υπεύθυνος για την επεξεργασία αισθητικών ερεθισμάτων. Τα ευρήματα αυτά δεν μπορούσαν να θεωρηθούν δευτερογενές αποτέλεσμα της πνευμονίας και οι γιατροί έθεσαν τη διάγνωση της οξείας νεκρωτικής εγκεφαλοπάθειας. Τέτοιες εγκεφαλικές βλάβες μπορούν να προκληθούν λόγω άμεσης προσβολής του εγκεφάλου από τον ιό ή εναλλακτικά εξαιτίας έκλυσης κυτταροκινών, μορίων που παράγονται κατά τη φλεγμονή σε μεγάλες ποσότητες από το ανοσοποιητικό σύστημα. Η ασθενής, η περίπτωση της οποίας δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό «Radiology», τελικώς εμφάνισε βελτίωση και διεκομίσθη σε κέντρο αποκατάστασης. Η νευρολόγος που την ανέλαβε, δρ Ελίζα Φόρι, δήλωσε ότι ο τρόπος προσβολής και ταχείας εξέλιξης της νόσου στη γυναίκα ήταν συμβατός με ιογενή λοίμωξη του εγκεφάλου και συμπλήρωσε ότι τα ευρήματα υποδηλώνουν πως σε ορισμένες, ευτυχώς όχι συχνές, περιπτώσεις ο ιός μπορεί να διεισδύσει απευθείας στον εγκέφαλο.
-Η περίπτωση ενός νεαρού Ιάπωνα που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «International Journal of Infectious Diseases» είναι επίσης δηλωτική του πώς ο νέος κορωνοϊός μπορεί να εισβάλει απευθείας στο νευρικό σύστημα. Ο 24χρονος που δεν είχε ιστορικό πρόσφατου ταξιδιού προσήλθε σε κλινική της περιοχής του με πονοκέφαλο, πυρετό και αίσθημα κόπωσης. Οι αρχικές εξετάσεις ήταν αρνητικές για σοβαρή νόσο και έτσι οι γιατροί τού έδωσαν οδηγίες για ανάρρωση στο σπίτι του. Καθώς όμως η κατάστασή του χειροτέρευε, τρεις ημέρες αργότερα, ο 24χρονος επισκέφθηκε άλλη κλινική εμφανίζοντας πολύ έντονο πονοκέφαλο και πονόλαιμο. Η ακτινογραφία θώρακος και οι εξετάσεις αίματος ήταν και πάλι αρνητικές, οπότε δόθηκαν εκ νέου οδηγίες στον ασθενή και σύσταση για ανάπαυση κατ’ οίκον. Τέσσερις ημέρες μετά, ο ασθενής βρέθηκε αναίσθητος στο πάτωμα δίπλα στον εμετό του. Κατά τη μεταφορά του με ασθενοφόρο στο νοσοκομείο εμφάνισε επιληπτικές κρίσεις. Η αξονική τομογραφία έδειξε οίδημα εγκεφάλου, αλλά το ρινικό επίχρισμα ήταν αρνητικό για SARS-CoV-2. Ωστόσο, όταν στη συνέχεια έγινε οσφυονωτιαία παρακέντηση στον ασθενή, το εγκεφαλονωτιαίο υγρό που ελήφθη ήταν θετικό στον ιό. Το συμπέρασμα, κατά τους θεράποντες ιατρούς του 24χρονου, ήταν ότι ο SARS-CoV-2 μπορεί να εισδύσει απευθείας στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα.
-Πρόσφατη δημοσίευση ιταλών ειδικών από την Παβία που έγινε στην επιθεώρηση «The New England Journal of Medicine» έφερε στο φως και περιπτώσεις του σοβαρού νευρολογικού συνδρόμου Guillain-Barré σε ασθενείς με COVID-19. Οι γιατροί από την Παβία νοσήλευσαν σε περίοδο περίπου τριών εβδομάδων σε τρία διαφορετικά νοσοκομεία της περιοχής 1.200 ασθενείς με COVID-19. Από το σύνολο των ασθενών, πέντε εμφάνισαν σύνδρομο Guillain-Barré, μια κατάσταση στην οποία το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται στα περιφερικά νεύρα και προκαλεί μεγάλη μυϊκή αδυναμία και απώλεια αντανακλαστικών. Τα συμπτώματα αναπτύχθηκαν σε περίοδο 5-10 ημερών από την έναρξη των γνωστών συμπτωμάτων COVID-19 και μέσα σε δύο-τρεις ημέρες επιδεινώθηκαν τόσο ώστε οι ασθενείς παρέλυσαν. Ολοι οι ασθενείς υποβλήθηκαν σε θεραπεία με ανοσοσφαιρίνη και έναν μήνα αργότερα ένας εξ αυτών είχε πάρει εξιτήριο και βάδιζε χωρίς βοήθεια, δύο είχαν μεταβεί σε κέντρο αποκατάστασης και δύο παρέμεναν σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας με μηχανική υποστήριξη της αναπνοής. Σύμφωνα με τους ιταλούς ειδικούς, είναι πιθανό το σοβαρό αυτό σύνδρομο να εμφανίζεται σε αρκετούς νοσηλευομένους με COVID-19, ωστόσο συχνά δεν γίνεται διάγνωσή του καθώς πολλοί από αυτούς τους ασθενείς είναι ναρκωμένοι και διασωληνωμένοι.
