«Victory in Europe day», Μέρα Νίκης στην Ευρώπη. Πριν από 75 χρόνια διεκόπη άδοξα η μεγάλη, υπερήφανη και μακρά πορεία των Ναζί προς τη συμπλήρωση μιας ολόκληρης «χιλιετίας (Γ) Ράιχ». Διεκόπη όμως απότομα μόλις στα 12 χρόνια και τρεις μήνες (30 Ιανουαρίου 1933: ημέρα ανόδου του Αντολφ Χίτλερ στην εξουσία έως 8 Μαΐου 1945: το τραγικό τέλος με την άνευ όρων παράδοση των Γερμανών). Αν και αυτό έγινε με απίστευτες θυσίες (πείνα, δυστυχία, αρρώστιες και θάνατοι) που είχαν υποστεί, περισσότερο οι ΕΣΣΔ (Ρωσία) και –αναλογικά- η μικρή Ελλάδα και βέβαια πολλά άλλα κράτη της Ευρώπης (η Βρετανία, ιδίως) που υπέστησαν απρόκλητες επιθέσεις, βομβαρδισμούς και εισβολές από τις δυνάμεις της Βέρμαχτ.Τελικά στις 8 Μαΐου 1945 η Γερμανία υπέγραφε την άνευ όρων παράδοσή της και όλη η Ευρώπη ανάσαινε με ανακούφιση και πρόσκαιρη χαρά.
Η ξέφρενη προέλαση της Βέρμαχτ με επάλληλες νίκες των Ναζί, έως και μέχρι την Αίγυπτο, μετά από τη νίκη του Στάλινγκραντ , συνέβη η μεγάλη ανατροπή. Ο ηρωικός Ερυθρός Στρατός ανασυνταγμένος από ανατολάς και οι συμμαχικές δυνάμεις ΗΠΑ και Μεγάλης Βρετανίας υπό την ηγεσία των Ντιουάιτ Αϊζενχάουερ και Μπέρναρντ Μοντγκόμερι, αντίστοιχα, προήλασαν εφ’ ολοκλήρου του μετώπου με μια αναγκαστική στάση στις Αρδένες, όταν οι Γερμανοί ανασυντάχθηκαν και πρόβαλαν σθεναρή αντίσταση στις προελαύνουσες συμμαχικές δυνάμεις. Τελικά η αντίσταση και η ανάκαμψη αυτή των Γερμανών συνετρίβη και οι Σύμμαχοι συνέχισαν την πορεία τους προκειμένου να συναντήσουν το Σοβιετικό Στρατό που δεν πολεμούσε πλέον στα πάτρια εδάφη αλλά είχε εισβάλει στην ίδια τη Γερμανία και προήλαυνε ακάθεκτος προς το Βερολίνο, υπό την ηγεσία του στρατάρχη Γκεόργκι Ζούκοφ.
Στην μεγάλη θριαμβευτική τους πορεία οι σοβιετικοί στρατιώτες δεν άφησαν τίποτα όρθιο («μεθυσμένοι από την επιτυχία», όπως θα έλεγε ο Ιωσήφ Στάλιν,) καίγοντας τα πάντα και, όπως τονίζει ο ιστορικός Αντονι Μπίβορ, «βιάζοντας όλες τις Γερμανίδες από 8 έως 80 ετών».
Εντρομοι οι Βερολινέζοι παρακαλούσαν τον Μεγαλοδύναμο να μην έλθουν πρώτοι οι Σοβιετικοί και υποστούν την εκδικητική σκληρότητά τους αλλά η παράκλησή τους δε φάνηκε να εισακούσθηκε. Αλλωστε ο Αϊζενχάουερ είχε δώσει ρητή διαταγή στις Συμμαχικές Δυνάμεις να αφήσουν τους Σοβιετικούς να προπορευθούν προς το Βερολίνο. Είχαν υποστεί τα πάνδεινα και έπρεπε να τιμωρήσουν για αυτό τους Ναζί, όπως και το έπραξαν και με το παραπάνω.
Ηδη από τις 30 Απριλίου ο επιλοχίας Γιεγκόροφ και ο λοχίας Μ. Καντάρια έστησαν μια τεράστια κόκκινη σημαία με το σφυροδρέπανο ( φτιαγμένη από ένα τραπεζομάντηλο) επάνω στον κεντρικό τρούλο του ιστορικού κτιρίου του Ράιχσταγκ.
Η φωτογραφία απόκτησε συμβολικό χαρακτήρα και κυκλοφόρησε σε όλον τον κόσμο παρα το γεγονός ότι ήταν σκηνοθετημένη (όπως άλλωστε και η αμερικανική της σημαίας στην Ιβοζιμα).
Η άνευ όρων παράδοση των Γερμανών
Ο Μέγας ναύαρχος Καρλ Ντένιτς είχε ορισθεί διάδοχός του αυτόχειρα Αντολφ Χίτλερ και πήρε σοβαρά το ρόλο του ως νέος «Φύρερ» όπου συγκρότησε κυβέρνηση σε ένα κρατίδιο στο Φλένσμπουργκ της Βόρειας Γερμανίας κοντά στα σύνορα με τη Δανία. Ο Αμερικανός αντιστράτηγος Ρουκς τον πληροφόρησε ότι ματαιοπονούσε διότι τόσον αυτός, όσο και υπουργικό συμβούλιό του, θα συλλαμβάνονταν οσονούπω από τις συμμαχικές δυνάμεις. Η επιλογή του Ντένιτς, ως διαδόχου, αφήνει ερωτηματικά. Ωστόσο ο Χίτλερ βρισκόταν σε πολύ άσχημη ψυχολογική κατάσταση. Ενιωθε προδομένος από τους παλιούς συντρόφους και είχε εκδιώξει τον πρώτο τη τάξει Χέρμαν Γκέρινγκ καθώς και τον ΥΠ.ΕΣ. Χίμλερ γιατί και οι δύο διεκδικούσαν εν κρυπτώ την ηγεσία του γερμανικού έθνους, ωσάν επίδοξοι Φύρερ.
Ο Ντένιτς είχε εξουσιοδοτήσει το στρατηγό Αλφρεντ Γιοντλ να διαπραγματευθεί του όρους της παράδοσης και ο τελευταίος διεμήνυσε στον Αϊζενχάουερ ότι θα παρέδιδε όλες τις γερμανικές δυνάμεις που μαχόντουσαν στο Δυτικό μέτωπο. Ο Αμερικανός στρατηγός και επικεφαλής όλων των συμμαχικών δυνάμεων του απάντησε αυστηρά ότι θα διέκοπτε τις διαπραγματεύσεις αν δεν συμμορφωνόντουσαν οι Γερμανοί με μια πλήρη άνευ όρων παράδοση.
Ο στρατηγός Γιοντλ κατάλαβε ότι ο Αϊζενχάουερ δεν αστειευόταν και επικοινώνησε με τον «Πρόεδρο της Δημοκρατίας» Ντένιτς ο οποίος κατάλαβε πλέον ότι (κατά την αγγλοσαξονική παροιμία): beggars cannot be choosers: «Oι ζητιάνοι δεν μπορούν να διαλέγουν» και έδωσε εντολή στον Γιοντλ να υπογράψει πάραυτα την άνευ ουδενός όρου παράδοση της ναζιστικής Γερμανίας, πράγμα που έπραξε παρουσία άλλων δύο Γερμανών αξιωματικών στις 7 Μαΐου.
Σε αυτή τη συμφωνία απουσίαζαν όμως οι εκπρόσωποι της ΕΣΣΔ οι οποίοι και εζήτησαν να ξαναγίνει η διαδικασία της άνευ όρων παραδόσεως των γερμανικών στρατευμάτων παρουσία και των ιδίων.
Ετσι και έγινε, άλλα αυτή τη φορά, 12 ή ώρα μετά τα μεσάνυχτα της 8ης Μάιου εμφανίστηκαν δύο καινούργια αστέρια: ο στρατάρχης Γκεόργκι Ζούκοφ., επικεφαλής όλων των Σοβιετικών Δυνάμεων και ο στρατάρχης Βίλχελμ Κάιτελ, Ανώτατος Στρατιωτικός Διοικητής των γερμανικών στρατευμάτων, έχοντας πίσω του μια λαμπρή καριέρα στις τάξεις του Πρωσικού στρατού όπου είχε κερδίσει την εκτίμηση του Χίτλερ με τις ικανότητες του και την ακεραιότητα του χαρακτήρα του και του είχε απονείμει τον τίτλο του στρατάρχη ήδη από το 1940.
«Ελάτε να υπογράψετε εδώ» είπε ο Ζούκοφ απευθυνόμενος στη γερμανική αντιπροσωπεία. Ο Κάιτελ προχώρησε πρώτος κρατώντας τη στραταρχική ράβδο ωσάν μαστίγιο. Ακολουθούσαν οι στρατηγοί Φρίντεμπουργκ και Στουμπφ. Ο Κάιτελ σε τίποτε δε θύμιζε τον αγέρωχο στρατάρχη με το αριστοκρατικό στιλ. Φορούσε όμως το μονόκλ του. Η συνθήκη παραδόσεως άρχιζε ως εξής
Οι κάτωθι υπογεγραμμένοι, ενεργώντας εξ ονόματος της Γερμανικής Ανώτατης Διοίκησης, συμφωνούμε με την άνευ όρων παράδοση όλων των ενόπλων δυνάμεών μας κατά ξηρά, θάλασσα και αέρα.
Τα επινίκεια και οι προβληματισμοί
Πρώτοι οι Λονδρέζοι ξέσπασαν σε αλαλαγμούς χαράς. Πρόσωπα άγνωστα μεταξύ τους, που ξεχύθηκαν στους δρόμους, αγκαλιαζόντουσαν και φιλιόντουσαν σαν να ήταν παλιοί αγαπημένοι φίλοι. Εστηναν υπαίθρια πάρτι με τραγούδια και χορούς. Οι γυναίκες χάριζαν γενναιόδωρα τα φιλιά τους σε όλους με πρώτους και καλύτερους τους στρατιώτες.
Ο πατέρας της νίκης Γουίνστον Τσόρτσιλ μίλησε σε ένα τεράστιο πλήθος στο Λονδίνο και φώναξε: «Αυτή η νίκη είναι δική σας». Το πλήθος με μια φωνή τού απάντησε αυθόρμητα: Όχι, είναι δική σου».
Μερικές εβδομάδες μετά, όμως, καταψήφισαν απρόσμενα τον Τσόρτσιλ και υπερψήφισαν τον ηγέτη του Εργατικού Κόμματος Κλίμεντ Ατλι στις γενικές εκλογές που προκηρύχθηκαν. Ο Τσόρτσιλ είχε κερδίσει τον πόλεμο αλλά είχε χάσει την ειρήνη.
Δεν ήταν όμως όλοι τους ενθουσιασμένοι. Πολλοί ήταν αυτοί που είχαν χάσει αγαπημένα τους πρόσωπα στον εξαετή πόλεμο. Πολλοί ήταν εκείνοι που είχαν καταβληθεί από τους συνεχείς βομβαρδισμούς των Γερμανών. Πολλοί ήταν εκείνοι που είχαν κουραστεί με τα «δελτία τροφίμων» και την έλλειψη ειδών πρώτης ανάγκης. Η ιστορία αυτή κράτησε μέχρι πέρα από το 1947.
ΤΙ έγινε μετά τη νίκη στην Ευρώπη
Ηδη από το 1946 ο Τσόρτσιλ με το λόγο του στο Φούλτον του Μισούρι περιέγραψε δυσοίωνα την εικόνα που παρουσίαζε η μεταπολεμική Ευρώπη: « Από το Στετίνο της Βαλτικής έως την Τεργέστη της Αδριατικής, υψώνεται ένα Σιδηρούν Παραπέτασμα που χωρίζει την Ευρώπη στα δύο».
Είχε τους λόγους του που μιλούσε έτσι. Αυτή η ανεπίτρεπτη μοιρασιά της Ευρώπης σε σφαίρες επιρροής, έμπνευση των Τσόρτσιλ και Στάλιν, στην οποία δεν συμφωνούσε προς τιμήν του ο πρόεδρος των ΗΠΑ Φράνκλιν Ρούζβελτ πήγε στραβά. Ο Τσόρτσιλ έχασε μέσα από τα χέρια του την Πολωνία και άλλες χώρες. Κράτησε όμως με νύχια και με δόντια την Ελλάδα που οι Ρώσοι δεν την ήθελαν γιατί προτιμούσαν τη Ρουμανία .
Οσους «ανέλαβαν» οι συμμαχικές δυνάμεις(Τσόρτσιλ) έγιναν αστικές δημοκρατίες, ύστερα από ελεύθερες μυστικές εκλογές. Αντιμετώπισαν αρχικά δυσκολίες στην ανοικοδόμησή τους αλλά χάρη στο σχέδιο Μάρσαλ κατάφεραν να ορθοποδήσουν και να ευημερήσουν: Ολλανδία, Βέλγιο, Αυστρία Δανία, Νορβηγία, Δυτική Γερμανία Γαλλία, Ιταλία κλπ.
Οι άλλοι, χώρες της Κεντρικές Ευρώπης, των Βαλκανίων, της Βαλτικής, Ανατολική Γερμανία, Ουγγαρία, Πολωνία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Τσεχοσλοβακία, Γιουγκοσλαβία κλπ. επέλεξαν εκούσες άκουσες να γίνουν «δορυφόροι» της Σοβιετικής Ενωσης: ανελευθερία, πείνα, διωγμοί των αντιφρονούντων με μονοκομματικές (κομουνιστικές) κυβερνήσεις.
Οι εξεγέρσεις δεν έλειψαν από αυτές με αιματηρότερη την Επανάσταση της Ουγγαρίας το 1956, οπότε εισέβαλαν τα σοβιετικά τανκ, έπνιξαν στο αίμα την επανάσταση (Μάχη της Βουδαπέστης) και εκτέλεσαν τον μεγάλο μεταρρυθμιστή Ιμρε Νάγκυ επειδή ήθελε πολυκομματικές εκλογές και λαϊκές ελευθερίες.
Η Ευρώπη πέρασε μια μαύρη περίοδο ψυχρού πολέμου. Το μόνο καλό που προέκυψε από όλη αυτή την ιστορία υπήρξε η ισορροπία τρόμου που απέτρεπε τη μία ή την άλλη μεγάλη δύναμη να κηρύξει πόλεμο (Σοβιετική Ενωση – ΗΠΑ: το νέο δυτικό αφεντικό και σημαιοφόρο του αντικομουνισμού, αφού η Βρετανία, φρονίμως ποιούσα, αποποιήθηκε αυτόν το δύσκολο ρόλο, λόγω φυσικής αδυναμίας της να τον υποδυθεί).
Ετσι η Ευρώπη πέρασε μια συγκριτικά μακρά ειρηνική περίοδο μέχρις ότου προέκυψε η μοιραία αποδόμηση της πρώην Γιουγκοσλαβίας με τους αιματηρούς της πολέμους και τους μεγάλους υπεύθυνους ενόχους της ατιμώρητους.
*Ο κ. Θάνος Κακουριώτης είναι ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου
