Καθώς οι δολοφονικές καμπύλες του κορωνοϊού δείχνουν επιτέλους να αμβλύνονται ακόμη και στις περισσότερο πληγείσες ευρωπαϊκές χώρες, όπως είναι η Ιταλία και η Ισπανία, οι κυβερνήσεις άρχισαν να σχεδιάζουν το «άνοιγμα» των εθνικών οικονομιών και την προετοιμασία των κοινωνιών τους για την επιστροφή σε μια «κανονικότητα» που, όπως πολλοί ειδικοί προβλέπουν, θα εισαγάγει στην καθημερινότητα όλων πολλές καινοτομίες και νεωτερικότητες.
Αποκατάσταση
Πρώτο μέλημα για όλους – και για όσους φλέρταραν με αγελαίες, κυνικές θεωρίες – είναι πλέον η προστασία της ανθρώπινης ζωής και η προστασία του βιοτικού επιπέδου των πολιτών. Επεται η αποκατάσταση των μεγάλων δημοσιονομικών ανισορροπιών που θα προκύψουν.
Σε έκθεσή της για την «επόμενη μέρα» μετά την πανδημία στην Ευρώπη η εταιρεία μελετών McKinsey θεωρεί δεδομένη την προτεραιότητα που πρέπει να δείξουν οι εθνικές κυβερνήσεις και οι υπερεθνικές αρχές της Ευρώπης στην παράλληλη προστασία της ζωής και του βιοτικού επιπέδου των Ευρωπαίων. Διότι, σύμφωνα με τους υπολογισμούς της, 59 εκατ. θέσεις εργασίας βρίσκονται υπό άμεση απειλή στη Γηραιά Ηπειρο – μιλάμε για το 26% του εργατικού δυναμικού των 27 κρατών-μελών της ΕΕ συν της Βρετανίας.
Διπλή προσπάθεια
Κατά τους ειδικούς της αμερικανικής εταιρείας συμβούλων, τα κρατικά και κοινοτικά κονδύλια που θα διατεθούν θα πρέπει να στραφούν προς δύο κατευθύνσεις. Πρώτον, προς την ενίσχυση των συστημάτων υγείας, των δομών και του υγειονομικού εξοπλισμού κάθε χώρας, δεδομένου ότι υπάρχει αβεβαιότητα για το βάθος και τη διάρκεια της κρίσης – δυστυχώς η παρασκευή εμβολίου κατά του COVID-19 δεν είναι υπόθεση εβδομάδων ή λίγων μηνών. Επείγει λοιπόν να βελτιωθούν οι συνθήκες θεραπείας για το σύνολο των Ευρωπαίων, για έχοντες και μη έχοντες δηλαδή.
Δράσεις στήριξης
Δεύτερον, τα κονδύλια, εθνικά και υπερεθνικά, θα πρέπει να στραφούν σε δράσεις για την προστασία του επιπέδου ζωής των Ευρωπαίων και συγκεκριμένα για την προστασία και την ενίσχυση των εργαζομένων και των επιχειρήσεων. Για τη στήριξη δηλαδή του παραγωγικού ιστού που θα βγάλει τις ευρωπαϊκές οικονομίες από τη βαθιά ύφεση, την οποία αναπόφευκτα φέρνει το lockdown. Η διπλή αυτή δράση που απαιτείται να γίνει ταυτόχρονα και δίχως χρονοτριβές, προϋποθέτει όμως την επίλυση από τους κυβερνώντες αντινομιών, γρίφων και διλημμάτων που νομοτελειακά θα προκύψουν.
Σπαζοκεφαλιές
Το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι οι δράσεις που απαιτούνται για τον έναν κεντρικό σκοπό (στήριξη της ζωής και της δημόσιας υγείας των Ευρωπαίων) αποδυναμώνουν ή τέλος πάντων λειτουργούν ως τροχοπέδη για τις δράσεις που απαιτούνται για τον άλλον (στήριξη της οικονομίας). Και αντίστροφα, τα μέτρα για την ταχύτερη έξοδο από την ύφεση απειλούν τη θωράκιση της ζωής και του βιοτικού επιπέδου των Ευρωπαίων.
Η McKinsey θεωρεί, για παράδειγμα, ότι είναι απαραίτητο να πολλαπλασιαστούν και να επεκταθούν σε μεγαλύτερα τμήματα του ευρωπαϊκού πληθυσμού τα τεστ ανίχνευσης του κορωνοϊού. Να δημιουργηθούν Μονάδες Εντατικής Θεραπείας σε τοπικό επίπεδο και επίσης να ενισχυθεί η δυνατότητα ελέγχουν στις αλυσίδες μετάδοσης του ιού και να διευκολυνθεί η επιβολή καραντίνας, όπου χρειάζεται. Η διενέργεια εκτεταμένων ελέγχων ανίχνευσης του κορωνοϊού θα εξασφαλίσει την ασφαλή επιστροφή των εργαζομένων στις δουλειές τους. Αλλά θα απαιτήσουν χρόνο για να ολοκληρωθούν. Και στο μέτρο που θα διενεργούνται περιοδικώς, θα επιβραδύνουν τη διαδικασία «επανεκκίνησης» των οικονομιών.
Αναδιάρθρωση
Επίσης πολλές υγιείς ιδιωτικές επιχειρήσεις θα επιδιώξουν την αναδιάρθρωση των λειτουργιών και του εργατικού τους δυναμικού μετά την άρση της καραντίνας. Η προστασία των επαπειλούμενων θέσεων εργασίας από τις κυβερνήσεις είναι απαραίτητη όχι μόνο για κοινωνικούς αλλά και για οικονομικούς λόγους, εκτιμά η McKinsey.
«Κάθε θέση εργασίας που σώζεται ισοδυναμεί με στήριξη της κατανάλωσης και της αναπτυξιακής διαδικασίας, με περιορισμό των δημοσίων δαπανών και με αποφυγή των αρνητικών επιπτώσεων που συχνά έχει για τη δημόσια υγεία η ανεργία» σημειώνει χαρακτηριστικά. Αλλά το προτεινόμενο δίχτυ κοινωνικής προστασίας θα περιορίσει την ευελιξία των επιχειρήσεων να προσαρμόζουν κατά τον καλύτερο τρόπο τις λειτουργίες τους ανάλογα με τις μεταβαλλόμενες ανάγκες της επόμενης μέρας.
Εκρηξη κοινωνικών εντάσεων από τις στρατιές των ανέργων
Η επιδίωξη της όσο το δυνατόν ταχύτερης επανεκκίνησης των οικονομιών απειλεί να προκαλέσει υγειονομικές αβελτηρίες και επικίνδυνες κοινωνικές εντάσεις με απρόβλεπτες συνέπειες για τη δημόσια υγεία και ασφάλεια. Απειλείται δηλαδή η αναζωπύρωση της πανδημίας και η έκρηξη κοινωνικών εντάσεων, ίσως και εξεγέρσεων από τις στρατιές των ανέργων ή/και των θυμάτων της κατάρρευσης των υγειονομικών συστημάτων. «Η Ευρώπη πρέπει να αποφύγει την αύξηση της ανεργίας και πάλι στα επίπεδα της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008-2009. Εξάλλου χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, όπως η Ελλάδα, η Πορτογαλία και η Ισπανία, δεν έχουν ακόμη επιστρέψει στα επίπεδα απασχόλησης που είχαν πριν από την τελευταία κρίση» σημειώνουν οι αναλυτές της McKinsey, και θεωρούν ότι για την προστασία της εργασίας απαιτείται συνεργασία κυβερνήσεων και επιχειρήσεων.
Δύο δέσμες μέτρων για εργαζόμενους και επιχειρήσεις
Καθώς σε ορισμένους τομείς η επιστροφή στην κανονικότητα θα αργήσει περισσότερο, οι κυβερνήσεις μπορούν να υιοθετήσουν κίνητρα για την προσωρινή ανακατανομή των εργαζομένων σε κρίσιμους τομείς και κλάδους. Για παράδειγμα, οι εργαζόμενοι στον κλάδο των κατασκευών μπορούν να απασχοληθούν στην οικοδόμηση νοσοκομείων, έργα που θα πρέπει να χρηματοδοτηθούν με κρατικά και κοινοτικά κονδύλια. Αναλόγως οι εργαζόμενοι στην κλωστοϋφαντουργία μπορούν να απασχοληθούν στην κατασκευή μασκών. Ψηφιακές πλατφόρμες μπορούν να βοηθήσουν οργανωτικά τις κυβερνήσεις και τις επιχειρήσεις να ανακατευθύνουν εργαζομένους τόσο σε κλαδική βάση όσο και τοπικά.
Δύο δέσμες μέτρων προτείνει η McKinsey. Πρώτον, μέτρα που θα διασφαλίσουν τη ρευστότητα και τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων και θα περιλαμβάνουν κίνητρα φορολογικά και άλλα, προκειμένου να μην κάνουν απολύσεις. Και δεύτερον, νομοθετικά μέτρα προστασίας της εργασίας και των εργαζομένων, χαλαρώνοντας προσωρινά ορισμένες επαγγελματικές ρυθμίσεις και κανονισμούς – επιτρέποντας για παράδειγμα την κυκλοφορία των φορτηγών επτά ημέρες την εβδομάδα.
Σε κάθε περίπτωση, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα πρέπει να δρομολογήσουν τη σταδιακή έξοδο των οικονομιών τους από τη βαθιά ύφεση λαμβάνοντας υπόψη τις άμεσες ανάγκες των πολιτών και αποφεύγοντας την παγίδα η λύση ενός προβλήματος να δημιουργεί ένα νέο πρόβλημα.
Δεν είναι η πρώτη φορά στην οικονομία που η λύση για ένα πρόβλημα επιδεινώνει ένα άλλο. Τα μέτρα για την καταπολέμηση του πληθωρισμού, για παράδειγμα, φρενάρουν την ανάπτυξη και αυξάνουν την ανεργία, ενώ πολλά αναπτυξιακά μέτρα απειλούν με δημοσιονομικό εκτροχιασμό. Και στην ιατρική, εξάλλου, συμβαίνει συχνά ένα φάρμακο που καταπολεμά μια πάθηση να αντενδείκνυται για μια άλλη. Τα πάντα δηλαδή εξαρτώνται από τον καλό συντονισμό των εφαρμοζόμενων πολιτικών, το «fine tuning» που λένε οι οικονομολόγοι. Ή από τη σωστή δοσολογία του κάθε φαρμάκου – για να μη γίνει φαρμάκι.
