Αλμπέρ Καμύ: Προτροπή στους γιατρούς της πανούκλας

Το κείμενο Προτροπή στους γιατρούς της πανούκλας [Exhortation aux médecins de la peste], που δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 1947 στα Cahiers de La Pléiade στην ενότητα «Τα Αρχεία της Πανούκλας», γράφτηκε από τον Αλμπέρ Καμύ το 1941, δηλαδή έξι χρόνια πριν από την έκδοση της Πανούκλας, στο πλαίσιο των προκαταρκτικών εργασιών για τη συγγραφή του μυθιστορήματος. Καθώς το σπουδαίο έργο του νομπελίστα συγγραφέα διαβάζεται και ξαναδιαβάζεται σήμερα σε ολόκληρη την υφήλιο, σε όλες τις γλώσσες, η συλλογή «Tracts» (4 Απριλίου 2020 / Τεύχος 33) των εκδόσεων Gallimard, με την ευγενική παραχώρηση του Ιδρύματος Αλμπέρ Καμύ, προσφέρει στους αναγνώστες αυτό το άγνωστο, αλλά τόσο επίκαιρο, κείμενο, στο οποίο ο συγγραφέας απευθύνεται στους γιατρούς που αγωνίζονται καθημερινά ενάντια στην επιδημία. Στην Ελλάδα, χάρη στη μεσολάβηση των Εκδόσεων Καστανιώτη, το κείμενο αυτό δημοσιεύεται για πρώτη φορά εδώ, στο «Βήμα της Κυριακής», σε μετάφραση της κυρίας Ρίτας Κολαΐτη από τα γαλλικά. Η εφημερίδα τούς ευχαριστεί όλους θερμά.

Οι καλοί συγγραφείς μας δεν γνωρίζουν ασφαλώς κατά πόσον η πανούκλα είναι μεταδοτική. Το υποπτεύονται όμως. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, κύριοι, πιστεύουν ότι θα πρέπει να ανοίγετε τα παράθυρα του δωματίου όταν επισκέπτεστε τον άρρωστο. Ας υπενθυμίσουμε απλώς ότι η πανούκλα μπορεί κάλλιστα να βρίσκεται και στους δρόμους και να σας μολύνει με τον ίδιο τρόπο, είτε τα παράθυρα είναι ανοιχτά είτε όχι.

Οι ίδιοι συγγραφείς σάς συμβουλεύουν επίσης να φοράτε προστατευτική μάσκα και να βάζετε, κάτω από τη μύτη σας, ένα βαμβάκι βουτηγμένο στο ξίδι. Οπως και να έχετε κρεμασμένο πάνω σας ένα σακουλάκι με αποξηραμένα βότανα που συστήνουν διάφορα βιβλία, μελισσοβότανο, μαντζουράνα, μέντα, φασκόμηλο, δενδρολίβανο, πορτοκαλανθούς, βασιλικό, θυμάρι, έρπυλλο, λεβάντα, φύλλα δάφνης, φλούδα λεμονιού και κυδωνιού. Θα ήταν ευκταίο βέβαια να φορούσατε έναν ολόσωμο μουσαμά. Ολα αυτά μπορούν ασφαλώς να διευθετηθούν. Αυτό όμως που δεν μπορεί να διευθετηθεί είναι οι προϋποθέσεις με τις οποίες συμφωνούν καλοί και κακοί συγγραφείς. Η πρώτη είναι ότι θα πρέπει να μετράτε τον σφυγμό του αρρώστου αφού προηγουμένως έχετε βουτήξει τα δάχτυλά σας στο ξίδι. Μαντεύετε προφανώς τον λόγο. Βέβαια, το καλύτερο θα ήταν να μην το κάνετε καθόλου. Γιατί αν ο άρρωστος έχει πανούκλα, τούτο το τελετουργικό ουδόλως θα τον απαλλάξει από αυτήν. Και, αν νιώθει γερός και άβλαβος, δεν πρόκειται να σας καλέσει. Τον καιρό της επιδημίας, οι άνθρωποι φροντίζουν μονάχα το συκώτι τους, για να αποφύγουν τυχόν πεπλανημένες εκτιμήσεις.

Η δεύτερη προϋπόθεση είναι να μην κοιτάτε ποτέ τον άρρωστο κατά πρόσωπο έτσι ώστε να μη βρίσκεστε στην ευθεία της ανάσας του. Ομοίως, αν εσείς, παρά την αβεβαιότητα ως προς τη χρησιμότητα αυτής της μεθόδου, ανοίξετε το παράθυρο, καλό θα είναι να μη στέκεστε προς την κατεύθυνση του αγέρα γιατί μπορεί, την ίδια στιγμή, να σας φέρει τον ρόγχο του πανουκλιασμένου.

Ούτε ασφαλώς και να επισκέπτεστε αρρώστους όταν θα είστε νηστικοί. Δεν θα το αντέχατε. Ωστόσο, δεν πρέπει να είστε και υπερβολικά φαγωμένοι. Γιατί τότε, θα χαλαρώνατε. Και σε περίπτωση που, παρά τις προφυλάξεις, κάτι το δηλητηριώδες κολλούσε στο στόμα σας, να ξέρετε ότι δεν υπάρχει αντίδοτο, εκτός κι αν δεν καταπιείτε το σάλιο σας καθ’ όλη τη διάρκεια της επίσκεψης. Αυτή η προϋπόθεση είναι η πιο δύσκολη να τηρηθεί.

Κι όταν όλα αυτά θα έχουν, κατά κάποιον τρόπο, γίνει, δεν σημαίνει πως γλυτώσατε. Γιατί υπάρχουν κι άλλες προϋποθέσεις, άκρως αναγκαίες για την προστασία του σώματός σας, μολονότι αυτές άπτονται μάλλον της ψυχικής διάθεσης. «Κανένα άτομο», λέει ένας ηλικιωμένος συγγραφέας, «δεν μπορεί να επιτρέψει στον εαυτό του να αγγίξει οτιδήποτε το μολυσμένο σε μια χώρα όπου κυριαρχεί η πανούκλα». Αυτό είναι πολύ σωστό. Και δεν υπάρχει κανένα σημείο που θα μπορούσαμε να καθαρίσουμε μέσα μας, παρά μόνο στα μύχια της καρδιάς, για να επωφεληθούμε τελικά από τις λιγοστές πιθανότητες που μας απομένουν. Αυτό ισχύει προπάντων για εσάς τους άλλους, τους γιατρούς, που βρίσκεστε όσο πιο κοντά γίνεται στην αρρώστια, και που φαίνεστε ακόμα πιο ύποπτοι. Οφείλετε λοιπόν να είστε υποδειγματικοί.

Το πρώτο πράγμα είναι να μη νιώθετε ποτέ φόβο. Εχουμε δει ανθρώπους να είναι εξαιρετικοί στρατιώτες μολονότι φοβούνται τα κανόνια. Ομως η οβίδα σκοτώνει αδιακρίτως και τον γενναίο και τον πανικόβλητο. Στον πόλεμο υπάρχει ευρέως το τυχαίο, ενώ στην πανούκλα υπάρχει ελάχιστα. Ο φόβος μιαίνει το αίμα και εξάπτει την ψυχή, όλα τα βιβλία το λένε. Μας προδιαθέτει επομένως να δεχτούμε την επίδραση της αρρώστιας και, προκειμένου το σώμα να θριαμβεύσει της μόλυνσης, πρέπει η ψυχή να είναι ακμαία. Να όμως που κανένας άλλος φόβος δεν υπάρχει πέρα από εκείνον του αμετάκλητου τέλους, εφόσον ο πόνος είναι κάτι το παροδικό. Εσείς λοιπόν, οι γιατροί της πανούκλας, οφείλετε να οχυρωθείτε ενάντια στην ιδέα του θανάτου και να συμφιλιωθείτε μαζί της, προτού εισέλθετε στο βασίλειο που του ετοιμάζει η πανούκλα. Αν βγείτε νικητές σε αυτό το πεδίο, τότε θα είστε παντού και θα σας βλέπουμε να χαμογελάτε εν μέσω του τρόμου. Αποδεχτείτε ότι σας χρειάζεται μια φιλοσοφία.

Θα χρειαστεί επίσης να είστε νηφάλιοι απέναντι σε οτιδήποτε, πράγμα που ουδόλως σημαίνει να είστε εγκρατείς, κάτι που θα συνιστούσε μια άλλη υπερβολή. Καλλιεργήστε την εύλογη ευδιαθεσία έτσι ώστε η θλίψη να μην αλλοιώσει διόλου το υγρό του αίματος και το προετοιμάσει για την αποσύνθεση. Εν προκειμένω, δεν υπάρχει τίποτε καλύτερο από την κατανάλωση οίνου, και μάλιστα σε σημαντικές ποσότητες, έτσι ώστε να ελαφραίνει κάπως ο καταπτοημένος αγέρας που θα σας έρχεται από τη μιασμένη πόλη.

Εν γένει, τηρείτε το μέτρο που είναι ο κύριος εχθρός της πανούκλας και ο φυσικός κανόνας του ανθρώπου. Η Νέμεσις δεν ήταν, όπως σας έλεγαν στα σχολεία, η θεά της εκδίκησης, αλλά η θεά του μέτρου. Και τα φοβερά της χτυπήματα έπεφταν πάνω στους ανθρώπους μονάχα όταν αυτοί βυθίζονταν στην αταξία και στην ανισορροπία. Η πανούκλα προέρχεται από την υπερβολή. Αυτή η ίδια είναι μια υπερβολή, και δεν ξέρει πώς να συμπεριφερθεί. Μάθετέ το, αν θέλετε να την πολεμήσετε με οξυδέρκεια. Μη δικαιώσετε τον Θουκυδίδη ο οποίος, αναφερόμενος στον λοιμό της Αθήνας, έλεγε ότι οι γιατροί δεν πρόσφεραν καμία βοήθεια επειδή, πρωτίστως, αγνοούσαν τη φύση της αρρώστιας. Η μάστιγα προτιμά τη μυστικότητα της κρυψώνας. Εσείς, λοιπόν, ρίξτε πάνω της το φως της ευφυΐας και της εντιμότητας. Θα είναι πιο εύκολο, θα το δείτε στην πράξη, απ’ το να καταπιείτε τη γλώσσα σας.

Οφείλετε, τέλος, να διατηρήσετε την αυτοκυριαρχία σας. Για παράδειγμα, να επιβάλλετε τον νόμο που εσείς θα επιλέξετε, όπως εκείνον του αποκλεισμού και της καραντίνας. Ενας ιστοριογράφος της Προβηγκίας αναφέρει ότι κάποτε, όταν κάποιος από τους «έγκλειστους» τόλμησε να βγει από το σπίτι του, οι άλλοι του έσπασαν το κεφάλι. Δεν επιθυμείτε ασφαλώς κάτι τέτοιο. Μη λησμονείτε όμως και το γενικό συμφέρον. Δεν θα κάνετε καμία εξαίρεση από αυτούς τους κανόνες για όσο χρονικό διάστημα θα είναι χρήσιμοι, ακόμα και αν η καρδιά σας σφίγγεται. Σας ζητούμε να λησμονήσετε για λίγο αυτό που είστε, χωρίς ωστόσο να λησμονήσετε ποτέ αυτό που οφείλετε στον εαυτό σας. Είναι ο κανόνας μιας γαλήνιας τιμής.

Εφοδιασμένοι με τούτα τα αντίδοτα και τούτες τις αρετές, δεν έχετε παρά να απαρνηθείτε την κούραση και να διατηρήσετε ζωηρή τη φαντασία σας. Δεν οφείλετε, ούτε τώρα ούτε ποτέ άλλοτε, να εξοικειωθείτε με την εικόνα των ανθρώπων που πεθαίνουν σαν τις μύγες, όπως συμβαίνει σήμερα στους δρόμους μας και όπως ανέκαθεν συνέβαινε αφότου η Αθήνα μάς έμαθε τον λοιμό. Πάντα θα σας πτοούν οι αιματώδεις φάρυγγες και γλώσσες για τα οποία κάνει λόγο ο Θουκυδίδης, ο δυνατός βραχνός βήχας που ξεσπάει με κόπο σε πτύσματα σποραδικά, λεπτά, αλμυρά, στο χρώμα της ζαφοράς. Αγνοήστε την εξοικείωση με κείνα τα πτώματα που ακόμη και τα όρνεα δεν τα πλησιάζουν φοβούμενα τη μόλυνση. Και συνεχίστε να εξεγείρεστε ενάντια σε τούτη την τρομερή σύγχυση όπου όσοι αρνούνται να περιθάλψουν τους άλλους σβήνουν μες στη μοναξιά και στην εγκατάλειψη ενώ όσοι το πράττουν αφοσιωμένα πεθαίνουν σωρηδόν· όπου η ηδονή δεν έχει πια το φυσικό της τίμημα, ούτε η αρετή την ευταξία της· όπου οι άνθρωποι χορεύουν γύρω από τάφους· όπου ο εραστής σπρώχνει μακριά την ερωμένη του για να μην του μεταδώσει την αρρώστια της· όπου το βάρος του εγκλήματος δεν το φέρει ποτέ ο εγκληματίας, αλλά το αποδιοπομπαίο ζώο που διάλεξαν μες στην αλλοφροσύνη μιας στιγμής τρόμου.

Η γαληνεμένη ψυχή παραμένει η πιο ακλόνητη. Να είστε ακλόνητοι μπροστά σε τούτη την αλλόκοτη τυραννία. Μη διακονείτε αυτή τη θρησκεία που είναι τόσο παλιά όσο οι αρχαιότερες λατρείες. Αυτή σκότωσε τον Περικλή, ενώ εκείνος δεν επιζητούσε άλλη δόξα πέρα από το να πενθηφορεί ο ίδιος για καθέναν από τους πολίτες και, επιπλέον, αυτή δεν σταμάτησε μετά από τούτο τον επιφανή φόνο ώσπου έπεσε πάνω στην αθώα πόλη μας, αποδεκατίζοντας τους άνδρες και απαιτώντας θυσίες παιδιών. Ακόμη και αν αυτή η θρησκεία ήταν θεόσταλτη, θα πρέπει να πούμε ότι ο θεός είναι άδικος. Αν φτάσετε σε αυτό το σημείο, δεν θα αποκομίσετε εντούτοις καμία περηφάνια. Τουναντίον, θα χρειαστεί να αναλογίζεστε συχνά την άγνοιά σας για να είστε σίγουροι πως τηρείτε το μέτρο, το μόνο ικανό να ελέγξει κάθε λογής μάστιγα.

Εντούτοις, τίποτε από όλα αυτά δεν είναι εύκολο. Παρά τις μάσκες και τα σακουλάκια, το ξίδι και τον μουσαμά, παρά την πραότητα του θάρρους σας και την ακλόνητη προσπάθειά σας, θα έρθει μια μέρα όπου δεν θα αντέχετε πια τούτη την πόλη των ψυχορραγούντων, τούτο το πλήθος που περιφέρεται σε καυτούς σκονισμένους δρόμους, τούτες τις κραυγές, τούτο τον χωρίς μέλλον συναγερμό. Θα έρθει μια μέρα όπου θα θελήσετε να φωνάξετε την αποστροφή σας μπροστά στον φόβο και στην οδύνη όλων των ανθρώπων. Εκείνη τη μέρα, δεν θα υπάρχει κανένα αντίδοτο που να μπορώ να σας προσφέρω, πέρα από τη συμπόνια που είναι αδελφή της άγνοιας.

COPYRIGHT:

* Ο Αλμπέρ Καμύ γεννήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 1913 στο χωριό Μοντοβί της Αλγερίας και μεγάλωσε στο Αλγέρι. Το 1940 εγκαταστάθηκε οριστικά στη Γαλλία. Υπήρξε πεζογράφος, δραματουργός, δοκιμιογράφος και δημοσιογράφος. Το 1957 του απονεμήθηκε το Βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας «για το σημαντικό λογοτεχνικό έργο του, που με διορατική σοβαρότητα φωτίζει τα προβλήματα της ανθρώπινης συνείδησης του καιρού μας». Στις 4 Ιανουαρίου 1960, στην κωμόπολη Βιλμπλεβέν (Ιόν, Βουργουνδία), ένα σπορ αυτοκίνητο, μάρκας Facel-Vega, καρφώθηκε με ιλιγγιώδη ταχύτητα σ’ έναν πλάτανο. Στη θέση του συνοδηγού καθόταν ο Αλμπέρ Καμύ που ανασύρθηκε νεκρός. «Δεν υπάρχει τίποτα πιο σκανδαλώδες από τον θάνατο ενός παιδιού και τίποτα πιο παράλογο από τον θάνατο σε τροχαίο δυστύχημα» είχε πει ο ίδιος σε ανύποπτο χρόνο. Τάφηκε στο αγαπημένο του Λουρμαρέν (Βοκλίζ), εκεί όπου ο ήλιος τού θύμιζε την Αλγερία. Στην ελληνική γλώσσα, το μυθιστόρημα του Αλμπέρ Καμύ Η πανούκλα καθώς και ο κύριος όγκος των έργων του (λογοτεχνικών και δοκιμιακών, όπως ο Ξένος και ο Μύθος του Σισύφου) διατίθενται από τις Εκδόσεις Καστανιώτη. Σε μετάφραση Ρίτας Κολαΐτη κυκλοφορούν τα βιβλία Ο πρώτος άνθρωπος [2017] και Ελευθεριακά γραπτά (1948-1960) [2019] ενώ ετοιμάζονται τα βιβλία Τα Θεατρικά: Καλιγούλας, Η Παρεξήγηση, Κατάσταση πολιορκίας, Οι Δίκαιοι και Διαλέξεις και ομιλίες (1936-1958).

Το Ιδρυμα Αλμπέρ Καμύ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης:

Facebook : https://www.facebook.com/AlbertCamusAuthor/

Twitter : www.twitter.com/AlbertCamusOff

Instagram : https://www.instagram.com/albertcamusofficial