Μεγάλο μέρος της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας εργάζεται προς την κατεύθυνση ανεύρεσης αποτελεσματικών θεραπειών και εμβολίου, ώστε να ελεγχθεί η πανδημία του κοροναϊού.
Η Ελλάδα έχει επιδείξει σπουδαία αποτελέσματα στην άμυνα απέναντι στο φονικό ιό και ταυτόχρονα διενεργεί αποκλειστικά ή συμμετέχει σε πολυκεντρικές έρευνες.
Παγκοσμίως αναφέρονται περισσότερες από 542 μελέτες, στην Ευρώπη έχουν ξεκινήσει 79 και στην Ελλάδα βρίσκονται σε εξέλιξη πέντε κλινικές δοκιμές για την COVID-19.
Όσον αφορά τα εμβόλια, υπάρχει μία ευρωπαϊκή μελέτη στη Βρετανία και επτά στις υπόλοιπες χώρες.
Το ΑΠΕ – ΜΠΕ απευθύνθηκε σε έναν από τους πλέον κατάλληλους για το θέμα των κλινικών μελετών και τη φαρμακευτική αγωγή που σήμερα χορηγείται σε ασθενείς με Covid-19, τον πρόεδρο του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΟΦ) και επίκουρο καθηγητή Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Δημήτρη Φιλίππου.
Ο ΕΟΦ ως αρμόδια Αρχή συμμετέχει στα ρυθμιστικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συνεισφέρει μέσω των υπηρεσιών του στην εφαρμογή του νομοθετικού πλαισίου της ΕΕ και υποστηρίζει σε συνεργασία με την Εθνική Επιτροπή Δεοντολογίας την ανάπτυξη των κλινικών μελετών στη χώρα μας.
Ο κ. Φιλίππου υπογραμμίζει ότι η διεθνής αναγνώριση κορυφαίων ελλήνων ερευνητών και ερευνητικών κέντρων είναι η αφετηρία της προσπάθειας για την επένδυση στην κλινική έρευνα, προσπάθεια που απαιτεί συντονισμό μεταξύ των φορέων, κατάλληλη εκπαίδευση των εμπλεκομένων και ανάπτυξη κουλτούρας συμμετοχής όλων μας.
Ερ.: Κύριε πρόεδρε, ποια είναι τα ερευνητικά πρωτόκολλα που βρίσκονται σε εξέλιξη για την καταπολέμηση του κορονοϊού;
Απ.: Πολυάριθμες μελέτες διενεργούνται παγκοσμίως για την ανεύρεση της βέλτιστης θεραπείας. Στην Ευρώπη έχουν ξεκινήσει 79 μελέτες, αλλά είναι υπό έγκριση άλλες 60 περίπου. Παγκοσμίως, αναφέρονται περισσότερες από 542, ενώ όσον αφορά τα εμβόλια υπάρχει μία ευρωπαϊκή μελέτη στη Βρετανία και επτά στις υπόλοιπες χώρες. Μέχρι σήμερα στη χώρα μας έχουν αξιολογηθεί από το τμήμα Κλινικών Δοκιμών του ΕΟΦ, έχουν εγκριθεί από τον Οργανισμό και βρίσκονται σε εξέλιξη πέντε κλινικές δοκιμές για την COVID-19:
-Η μελέτη INSIGHT με τίτλο: «Μια Πολυκεντρική, Προσαρμοστική, Τυχαιοποιημένη Τυφλή Ελεγχόμενη Δοκιμή ασφάλειας και αποτελεσματικότητας των ερευνητικών θεραπειών για τη θεραπεία του COVID-19 σε νοσηλευόμενους ενήλικες». Πρόκειται για μια πολυκεντρική μελέτη στην οποία θα συμμετέχουν 75 κέντρα από όλο τον κόσμο. Η Ελλάδα θα συμμετάσχει με 4 κέντρα και θα συνεισφέρει 40 ασθενείς. Η μελέτη θα συγκρίνει διάφορες πειραματικές θεραπευτικές ουσίες με ομάδα ελέγχου.
-Η μελέτη ESCAPE με τίτλο «Προσωποποιημένη ανοσοθεραπεία στην αποτελεσματική αντιμετώπιση της οργανικής δυσπραγίας που συνδέεται με λοίμωξη από τον νέο ιό SARS-CoV-2 (COVID-19)». Πρόκειται για μια πολυκεντρική μελέτη στην οποία συμμετέχουν 18 κέντρα και η οποία διεξάγεται αποκλειστικά στην Ελλάδα. Στη μελέτη προβλέπεται να εισαχθούν 40 ασθενείς με λοίμωξη από SARS-CoV-2 και ΣΕΜ (σύνδρομο ενεργοποίησης μακροφάγων) ή ανοσοδυσλειτουργία και θα λάβουν αγωγή με anakinra ή tocilizumab.
-Η μελέτη UNIKINON-01/HOPE με τίτλο: «Η φωσφορική χλωροκίνη για λοιμώξεις από το νέο κορονοϊό SARS-CoV-2 (COVID-19): Η ανοικτού-τύπου, μη τυχαιοποιημένη μελέτη HOPE». Πρόκειται για μια πολυκεντρική μελέτη στην οποία συμμετέχουν 4 κέντρα αποκλειστικά από την Ελλάδα (Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών «Ιπποκράτειο», Γενικό Νοσοκομείο Νοσημάτων Θώρακος Αθηνών «Η ΣΩΤΗΡΙΑ», «Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών «Σισμανόγλειο» και Νοσοκομείο «Η Παμμακάριστος»). Η μελέτη, στην οποία προβλέπεται να εισαχθούν 60 ασθενείς, αποσκοπεί στο να τεκμηριώσει την πιθανή πρόληψη εξέλιξης σε πνευμονία σε ασθενείς που θα διαμείνουν στο σπίτι τους και στη βελτίωση των συμπτωμάτων της πνευμονίας από SARS-CoV-2 σε ασθενείς που θα νοσηλευθούν με τη χορήγηση φωσφορικής χλωροκίνης.
-Η μελέτη GRECCO-19 με τίτλο: «Χορήγηση κολχικίνης σε ασθενείς με coronavirus disease-19 (COVID-19) για την πρόληψη εξέλιξης και των επιπλοκών της νόσου». Στη μελέτη συμμετέχουν 24 κέντρα αποκλειστικά από την Ελλάδα και αναμένεται να εισαχθούν σε αυτήν 180 ασθενείς.
-Η μελέτη SAVE με τίτλο: «Αξιολόγηση του κινδύνου από τον βιοδείκτη suPAR και πρώιμη αντιμετώπιση της σοβαρής αναπνευστικής ανεπάρκειας της νόσου COVID-19 με την χορήγηση anakinra». Πρόκειται για μια ανοικτού τύπου, μη τυχαιοποιημένη πολυκεντρική μελέτη, που διεξάγεται σε 10 κέντρα αποκλειστικά στην Ελλάδα, στην οποία προβλέπεται να εισαχθούν 100 ασθενείς.
Ο κ. Φιλίππου σημειώνει ότι, όσον αφορά την Covid-19, είναι υπό υποβολή η WHO Solidarity Clinical Trial, η οποία θα πραγματοποιηθεί υπό τη σκέπη του ΠΟΥ και αποτελεί μελέτη-σταθμό, καθώς θα συμπεριλάβει όλες τις χώρες και όλες τις θεραπείες.
Επιπρόσθετα, σημειώνει, στην Ελλάδα αναμένουμε επίσης να υποβληθούν και άλλες πρωτοποριακές μελέτες, ενδεικτικά η χορήγηση εισπνεόμενης θυροξίνης.
Σήμερα, με την είσοδο νέων τεχνολογιών, η ανάπτυξη νέων φαρμάκων επιταχύνεται και στην κλινική έρευνα εισάγονται νέα εργαλεία, όπως η τεχνητή νοημοσύνη (Αrtificial Ιntelligence) και τα μεγάλα δεδομένα (Big Data).
Η νέα ψηφιακή εποχή επηρεάζει σημαντικά το σχεδιασμό, την ταχύτητα διεξαγωγής και το κόστος των κλινικών μελετών, αναφέρει ο κ. Φιλίππου.
«Στην τρέχουσα περίοδο της πανδημίας είμαστε αρωγοί σε κάθε ερευνητική πρόταση και έχουμε οργανωθεί ώστε να αξιολογούμε και να εγκρίνουμε ταχύτατα αιτήματα έγκρισης κλινικών δοκιμών για την COVID-19, με την αντίστοιχη υποστήριξη της Εθνικής Επιτροπής Δεοντολογίας».
Τα προσδοκώμενα οφέλη από τις κλινικές δοκιμές με φάρμακα θεωρούνται πολύπλευρα και σημαντικά, σημειώνει ο πρόεδρος του ΕΟΦ.
Μπορούμε να τα προσδιορίσουμε:
1) Σε θεραπευτικά οφέλη για τους συμμετέχοντες ασθενείς. Οι ασθενείς που συμμετέχουν σε κλινικές δοκιμές έχουν την δυνατότητα πρόσβασης σε καινοτόμες θεραπείες.
2) Σε οφέλη για τη δημόσια υγεία. Από τη συμμετοχή των ιατρών σε κλινικές μελέτες ως ερευνητών αποκτάται πολύτιμη πείρα και γνώση.
3) Σε οφέλη με οικονομικά χαρακτηριστικά. Μέσω των κλινικών δοκιμών γίνονται επενδύσεις στη χώρα μας και προσφέρονται θέσεις εργασίας σε ειδικευμένους επιστήμονες.
Ερ.: Τι περιμένετε σε σχέση με μια αποτελεσματική θεραπεία; Πότε εκτιμάτε ότι θα είναι διαθέσιμο ένα φάρμακο και πότε το πολυπόθητο εμβόλιο;
Απ.: Στις πολυάριθμες μελέτες που διενεργούνται δοκιμάζονται όχι μόνο φάρμακα αλλά και εμβόλια. Δεν μπορεί κανείς να πει με βεβαιότητα πότε θα έχουμε οριστικά και αξιόπιστα αποτελέσματα. Εφόσον εξελιχθούν ομαλά οι μελέτες, οι ερευνητές ελπίζουν ότι προς τις αρχές του φθινοπώρου θα έχουμε κάποια ελπιδοφόρα αποτελέσματα και ενδείξεις τόσο για πιθανές αποτελεσματικές θεραπείες όσο και για κάποιο εμβόλιο. Αυτό δεν σημαίνει ότι το εμβόλιο θα είναι άμεσα διαθέσιμο στους ασθενείς. Το πιθανότερο, όπως ισχυρίζονται όλοι, είναι ότι δεν θα υπάρχει εμπορικά διαθέσιμο εμβόλιο πριν το τέλος του χρόνου. Όλα αυτά είναι βέβαια υποθέσεις και ελπίδες, οι οποίες μένει να δούμε εάν θα αποδειχθούν αληθινές. Προς το παρόν πρέπει να αξιοποιήσουμε μόνο τα υπάρχοντα εφόδια που είναι η πρόληψη και φυσικά οι υπάρχουσες υπό δοκιμή φαρμακευτικές θεραπείες, οι οποίες πρέπει να χορηγούνται με προσοχή και πάντα από τους ειδικούς. Η λήψη θεραπείας με πρωτοβουλία του ασθενούς χωρίς ιατρική γνωμάτευση ή συμβουλή εγκυμονεί τον κίνδυνο δημιουργίας επιπλέον προβλημάτων παρά θεραπείας της νόσου.
Ερ.: Ποια φάρμακα χρησιμοποιούνται στην Ελλάδα σήμερα για ασθενείς με Covid-19;
Απ.: Φάρμακα διαφόρων κατηγοριών δοκιμάζονται ή έχουν προταθεί να δοκιμαστούν για τη θεραπεία της νόσου από κορoνοϊό covid-19. Τα περισσότερα από αυτά χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία άλλων παθήσεων και ανήκουν σε διαφορετικές κατηγορίες. Επί παραδείγματι, ορισμένα είναι αντιιικά και χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία των ασθενών με HIV ή τη νόσο από τον ιό Έμπολα, κάποια είναι ανοκατασταλτικά και χρησιμοποιούνται στη θεραπεία του συστηματικού ερυθηματώδους λύκου (ΣΕΛ), ενώ υπάρχουν και πολλά άλλων θεραπευτικών κατηγοριών. Συνολικά περισσότερα από 30 φάρμακα δοκιμάζονται ή έχουν προταθεί για τη θεραπεία της λοίμωξης Covid-19.
Ο κ. Φιλίππου στέκεται σε εκείνα για τα οποία τα πρώιμα αποτελέσματα των κλινικών μελετών υποδεικνύουν ότι μπορεί να έχουν κάποιο θεραπευτικό όφελος. Η υδροξυχλωροκίνη και η φωσφορική χλωροκίνη σε συνδυασμό με αζιθρομυκίνη ή κολχικίνη φαίνεται πως παρουσιάζουν καλά θεραπευτικά αποτελέσματα, αν και ενστάσεις έχουν εγερθεί όσον αφορά πιθανές παρενέργειες, ιδιαίτερα με το συνδυασμό υδροξυχλωροκίνης ή χλωροκίνης με αζιθρομυκίνη. Το ίδιο και η ρεμσινταβίρη, ένα ενδοφλέβιο φάρμακο το οποίο χορηγείται σε σοβαρότερα πάσχοντες ασθενείς ή διασωληνωμένους. Επίσης, σημαντική φαίνεται να είναι η δράση ανοσοτροποποιητικών παραγόντων όπως είναι ο ανταγωνιστής της δράσης της ιντερλευκίνης-6 τοσιλιζουμάμπη, ο ανταγωνιστής της δράσης της ιντερλευκίνης-1 ανακίνρα και αναστολείς της Jak κινάσης. Επίσης, ο συνδυασμός λοπιναβίρης/ριτοναβίρης σε συγχορήγηση με κάποιες ιντερφερόνες μπορεί να έχει κάποια δράση. Φάρμακα όπως η φαβιπιραβίρη, η οποία συζητήθηκε έντονα, μάλλον έχουν πιο περιορισμένη αποτελεσματικότητα.
«Όμως, όλες αυτές οι μελέτες είναι σε εξέλιξη και μπορεί τα δεδομένα να μεταβληθούν όσο αυξάνεται και ο αριθμός των ασθενών. Βέβαια, οι ερευνητές και οι κλινικοί είναι αισιόδοξοι ότι θα βρούμε τελικά ένα ή περισσότερα φάρμακα ή συνδυασμούς που θα μας βοηθήσουν στη θεραπεία των ασθενών με λοίμωξη από κορονοϊό Covid-19. Επίσης, προάγεται γενικώς σε παγκόσμιο επίπεδο η ιδέα της παθητικής ανοσοποίησης των ασθενών με χορήγηση ορού πλάσματος από ασθενείς που ήδη ιάθηκαν, ώστε να λάβουν αυτοί μεγάλη συγκέντρωση έτοιμων αντισωμάτων που θα τους βοηθήσουν να καταπολεμήσουν αποτελεσματικότερα τον ιό. Σε αυτά τα δεδομένα πρέπει να συνυπολογίσουμε ότι η μελέτη του ιού μπορεί να οδηγήσει και στην ανάπτυξη νέων ειδικών φαρμάκων για τον ιό. Μια τέτοια προσπάθεια είναι η μελέτη του νέου φαρμάκου EIDD-2801, το οποίο τουλάχιστον in vitro (στο εργαστήριο δηλαδή) φαίνεται να είναι εξαιρετικά αποτελεσματικό έναντι του ιού».
Ερ.: Υπάρχει επάρκεια των φαρμάκων; Πώς καταφέραμε στην Ελλάδα να εξασφαλίσουμε τις αναγκαίες ποσότητες; Όσον αφορά τα φάρμακα για άλλες παθήσεις, και δεδομένου ότι οι ελλείψεις ήταν αρκετές προ κορονοϊού, υπάρχει πρόβλημα να βρουν οι ασθενείς το φάρμακό τους; Εάν όχι, πώς το διασφαλίσατε;
Απ.: Ο ΕΟΦ παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις για την αντιμετώπιση των δυνητικών επιπτώσεων της νέας νόσου του κορονοϊού (COVID-19) στην εφοδιαστική αλυσίδα των φαρμάκων. Παραμένουμε συντονισμένοι με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΜΑ) και τις άλλες ρυθμιστικές Αρχές στην κατεύθυνση της εξεύρεσης των καλύτερων πρακτικών για την απρόσκοπτη διακίνηση των φαρμακευτικών προϊόντων και την αποτροπή των ελλείψεων. Είναι πλέον γνωστό σε όλους τους φορείς που δραστηριοποιούνται στο χώρο του φαρμάκου ότι η επάρκεια σε φαρμακευτικά προϊόντα επηρεάζεται από πολλούς διαφορετικούς παράγοντες, όπως προβλήματα παραγωγής, απρόβλεπτη αύξηση της ζήτησης, παράλληλο εμπόριο και άλλες παραμέτρους που δεν είναι πάντοτε εφικτό να προβλεφθούν. Στις σημερινές συνθήκες οι παράγοντες αυτοί λειτουργούν αθροιστικά, γιατί καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε ταυτόχρονα τις συνέπειες λόγω μειωμένης παραγωγικής δυνατότητας των επιχειρήσεων, περιορισμού της διακίνησης των εμπορευμάτων, αδυναμίας προμήθειας πρώτων υλών/δραστικών ουσιών και αυξημένης ζήτησης ορισμένων κατηγοριών φαρμάκων λόγω της χρήσης τους στη θεραπεία των ασθενών με κορονοϊό, πέραν των εγκεκριμένων ενδείξεών τους. Σε αυτό το πλαίσιο, ο ΕΟΦ βρίσκεται σε συνεχή εγρήγορση και έχει κινητοποιήσει τους μηχανισμούς που έχει στη διάθεσή του για την προστασία των ασθενών. Προχωρήσαμε σε παρεμβάσεις (αλλαγή στον τρόπο διάθεσης, έγκριση έκτακτης εισαγωγής πρόσθετων ποσοτήτων, πρόταση ρυθμιστικού πλαισίου) με σκοπό τη διασφάλιση της αμεσότητας στη χορήγηση των φαρμακευτικών προϊόντων σε ασθενείς με κορονοϊό χωρίς να θίγεται η διαθεσιμότητά τους για τους λοιπούς ασθενείς με χρόνια ή/και σπάνια νοσήματα. Παρακολουθούμε σε καθημερινή βάση τις πωλήσεις και τα αποθέματα πρωτίστως των προϊόντων που είναι απαραίτητα για τη θεραπεία των ασθενών με λοίμωξη από το νέο κορονοϊό SARS-CoV-2, αλλά και για την αντιμετώπιση όλων των ασθενών που εισάγονται στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ). Μεταξύ των μέτρων που έχουμε υλοποιήσει, και σήμερα επικαιροποιούμε, είναι η λήψη αποφάσεων για την απαγόρευση των παράλληλων εξαγωγών και της ενδοκοινοτικής διακίνησης αριθμού προϊόντων. Είναι πιθανό το παράλληλο εμπόριο να μην αποτελεί την κύρια αιτία ελλείψεων στη σημερινή συγκυρία, κρίνουμε ωστόσο ότι δεν υπάρχει περιθώριο απώλειας ορισμένων φαρμάκων λόγω της εξόδου τους προς άλλες αγορές. Πρόκειται για εισαγόμενα προϊόντα, οποιαδήποτε μείωση των διαθέσιμων αποθεμάτων τους σήμερα μπορεί να σημαίνει αδυναμία αποκατάστασης της ροής εισαγωγής τους στο μέλλον.
Ερ.: Κυκλοφορούν στην ελληνική αγορά, στον ιδιωτικό τομέα, τεστ ταχείας διάγνωσης και αντισωμάτων. Πόσο αξιόπιστα είναι κατά τη γνώμη σας; Πότε θα δούμε τέτοια τεστ και στα νοσοκομεία;
Απ.: Τα εν λόγω τεστ, με την ισχύουσα νομοθεσία, εμπίπτουν στην κατηγορία «Λοιπά In Vitro Διαγνωστικά Ιατροτεχνολογικά Προϊόντα», τα οποία δεν αποτελούν αυτοδιαγνωστικά βοηθήματα. Τα προϊόντα της κατηγορίας αυτής τίθενται στην αγορά με Δήλωση του Κατασκευαστή ότι συμμορφώνεται με τις ευρωπαϊκές οδηγίες. Τα προϊόντα αυτά, που φέρουν τη σήμανση CE που απαιτείται για όλα τα In Vitro Διαγνωστικά Ιατροτεχνολογικά προϊόντα, κυκλοφορούν ελεύθερα σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο ΕΟΦ και οι λοιπές αρμόδιες Αρχές της ΕΕ δεν αξιολογούν τα προϊόντα αυτά ως προς την αποτελεσματικότητά τους προκειμένου να διατεθούν στην αγορά και δεν απαιτείται έγκριση κυκλοφορίας από τον ΕΟΦ. Ο ΕΟΦ ως αρμόδια Αρχή έχει υποχρέωση επιτήρησης της αγοράς και επαγρύπνησης για όλα τα περιστατικά κακής λειτουργίας και ποιότητας των εν λόγω προϊόντων. Λόγω όμως της σοβαρότητας του θέματος αυτήν τη στιγμή, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε συνεργασία με τον ECDC και την Αρμόδια Ομάδα εργασίας για τα In Vitro Διαγνωστικά Ιατροτεχνολογικά Προϊόντα, προχωρά σε αξιολόγηση των τεστ σε συνεργασία με τα εξειδικευμένα εργαστήρια που τα διενεργούν. Ήδη την 1η Απριλίου εκδόθηκε οδηγία με την οποία επισημαίνεται ότι δεν ενδείκνυνται για τη διάγνωση της νόσου σε πρώιμη φάση και μάλλον είναι χρήσιμα για τον έλεγχο ασθενών 10 ημέρες μετά την εμφάνιση των συμπτωμάτων. Η οδηγία αυτή θα επικαιροποιείται όταν προκύπτουν νέα στοιχεία. Θεωρούμε λοιπόν ότι η πιστοποίηση αφορά την ασφάλεια και όχι την αποτελεσματικότητα, η οποία αποτελεί φυσικά αντικείμενο όχι του ΕΟΦ αλλά ειδικών εργαστηριακών και κλινικών μελετών.
(Πηγή πληροφοριών: ΑΠΕ – ΜΠΕ)
