Την πρώτη φορά που άκουσα για την ισπανική γρίπη ήταν από τη γιαγιά μου. Η μητέρα της, η προγιαγιά μου, αρρώστησε το 1918 όταν η γιαγιά μου ήταν τεσσάρων ετών. Κατάφερε να επιζήσει αλλά της έμεινε μια σοβαρή αρρώστια στην καρδιά. Παρόλα αυτά απέκτησε δυο παιδιά. Μέχρι τον θάνατό της έμεινε κλινήρης και η γιαγιά μου φρόντιζε τον πατέρα και τη μικρότερη αδελφή. Η ισπανική γρίπη σημάδεψε τη ζωή της. Όπως και τη ζωή πάρα πολλών ανθρώπων σε όλο τον κόσμο.
Η οικογένεια μου κατάφερε να επιβιώσει στην πανδημία και για αυτό μπορώ και εγώ να γράφω σήμερα. Σε όλο τον κόσμο πέθαναν σε τρία κύματα το 1918/1919 περίπου 50 με 100 εκατομμύρια άνθρωποι.
Δεν μπορεί φυσικά να γίνει σύγκριση ανάμεσα στις δυο ασθένειες. Τότε δεν γνώριζαν ότι οι ιοί προκαλούν ασθένειες. Το ανακάλυψαν μόλις το 1933. Αντίθετα το γονιδίωμα του Covid 19 πολύ γρήγορα οι επιστήμονες κατάφεραν να το αποκωδικοποιήσουν.
Το κοινό σημείο του κορωνοϊού και της ισπανικής γρίπης
Κι όμως οι δυο ασθένειες έχουν ένα κοινό. Βύθισαν την παγκόσμια κοινότητα σε μια απίστευτη κρίση. Τι μπορούμε όμως να μάθουμε από την ισπανική γρίπη για το μέλλον μας μετά τον κορωνοϊό; Κάποια ερεθίσματα ίσως δίνει το βιβλίο της δημοσιογράφου Λάουρα Σπίνεϊ με τον τίτλο «1918 – Ο κόσμος σε πυρετό. Πώς η ισπανική γρίπη άλλαξε τον κόσμο».
Όταν διάβασα στο βιβλίο πριν από δυο χρόνια για τα κλασικά μέτρα καταπολέμησης του ιού όπως είναι η φυσική απόσταση, η απαγόρευση συναθροίσεων, το κλείσιμο των συνόρων, η καραντίνα και η χρήση μάσκας ποτέ δεν μπορούσα να φανταστώ πως κάτι τέτοιο θα συνέβαινε σήμερα.
Όταν ακόμα ο κορωνοϊός δεν είχε φθάσει στην Ευρώπη αλλά τα κρούσματα ήταν στην Κίνα ένα άλλο δηλητήριο είχε κάνει την εμφάνιση του: αυτό του ρατσισμού. Ο κόσμος απέφευγε τους Ασιάτες και τότε είχε δημιουργηθεί και το hashtag #δενείμαικανέναςιός, με το οποίο άνθρωποι από την Ασία γνωστοποιούσαν τις προσβολές που δέχονταν.
Αλλά και στην περίπτωση της ισπανικής γρίπης υπήρξαν ανάλογες συμπεριφορές. Στη Βραζιλία την αποκαλούσαν ισπανική γρίπη, στη Σενεγάλη βραζιλιάνικη γρίπη. Πιο άδικο από όλα όμως ήταν για την Ισπανία διότι όπως αναφέρει στο βιβλίο της η Λάουρα Σπίνεϊ, σίγουρα δεν προήλθε από εκεί αλλά πιθανότατα από τις ΗΠΑ. Στην Ισπανία καταγράφηκε για πρώτη φορά.
Τα θετικά των κρίσεων
Οι κρίσεις όμως δεν φέρνουν στην επιφάνεια μόνο φόβους και κακίες αλλά και θετικά μηνύματα και δημιουργικές λύσεις. Ο ερευνητής του μέλλοντος Ματίας Χορξ διαπιστώνει μια ιστορική στιγμή «όπου το μέλλον αλλάζει κατεύθυνση».
Μια προφανής αλλαγή είναι η χρήση της τεχνολογίας. Οι τηλεδιασκέψεις, η μεγαλύτερη χρήση του ίντερνετ και η εργασία από το σπίτι. Εκτός αυτού αλλάζει και ο φυσικός τρόπος προσέγγισης των άλλων. Μπορεί να λείπει η φυσική απόσταση αλλά επικοινωνούμε συχνότερα και βαθύτερα. Ακόμη και με τους γείτονες ρωτάμε τους πιο ηλικιωμένους εάν χρειάζονται κάτι. Ένας τρόπος πιο αλληλέγγυος.
Σε διεθνές επίπεδο επίσης γίνεται συνείδηση ότι μόνο από κοινού μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις κρίσεις. Η ισπανική γρίπη ήταν ο λόγος που συστήθηκε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Τώρα με το κορωνοϊό τα συστήματα υγείας σε όλο τον κόσμο έχουν μπει στο μικροσκόπιο.
Τέχνη και ισπανική γρίπη
Τα σημάδια της ισπανικής κρίσης ήταν όμως εμφανή και στην τέχνη. Ο ζωγράφος Έγκον Σίλε άφησε μια φοβερή παρακαταθήκη. Στον πίνακά του «Η οικογένεια» απεικονίζεται η γυναίκα του Έντιθ και το παιδί τους. Ένα παιδί το οποίο δεν γεννήθηκε ποτέ. Η έγκυος γυναίκα του πέθανε από την ισπανική γρίπη και τρεις μέρες αργότερα και ο ίδιος. Τον πίνακα ζωγράφισε στο ενδιάμεσο διάστημα.
Τα τραύματα του πολέμου αλλά και οι αρρώστιες άφησαν ένα βαθύ ρήγμα «όπως αυτό της Ερυθράς Θάλασσας στη Βίβλο» όπως γράφει η Λάουρα Σπίνεϊ. Δυο παραδείγματα. Στη μουσική ο Άρνολντ Σένμπεργκ δημιούργησε τη δωδεκατονική μουσική, ένα εντελώς νέο μουσικό σύστημα, και η αρχιτεκτονική αποχωρίστηκε από το ρομαντικό διακοσμητικό Γιούγκεντστιλ και γεννήθηκε το Μπαουχάους.
Και σήμερα όμως οι καλλιτέχνες και τα μουσεία μέσα από φωτογραφίες και αντικείμενα προσπαθούν να καταγράψουν αυτή την περίεργη κατάσταση και να αφήσουν παρακαταθήκες για τις επόμενες γενιές.
Σουζάνε Σπρερ
Επιμέλεια: Μαρία Ρηγούτσου
