Μπορούμε άραγε να διατηρήσουμε την ψυχική μας γαλήνη – ακόμη και εν μέσω πανδημίας – υιοθετώντας μια μοιρολατρική στάση απέναντι σε όσα συμβαίνουν; Θα μας βοηθήσει να διατηρήσουμε την ψυχραιμία μας η σκέψη ότι όλα θα μπορούσαν να είναι ακόμη χειρότερα; Ετσι πιστεύουν οι Στωικοί, και ο αμερικανός καθηγητής Φιλοσοφίας Γουίλιαμ Ιρβάιν αναλύει, με ευστοχία και αμεσότητα, τις αρχές και τις τεχνικές που μας καλεί να εφαρμόσουμε αυτή η δημοφιλής (και λίγο παρεξηγημένη) σχολή σκέψης στο βιβλίο «Οδηγός για την καλή ζωή: η αρχαία τέχνη της Στωικής χαράς» που κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ικαρος.
Κύριε Ιρβάιν, πότε ήρθατε για πρώτη φορά σε επαφή µε τους Στωικούς;
«Επεσα πάνω στη στωική φιλοσοφία την περίοδο που έγραφα ένα βιβλίο για την ανθρώπινη επιθυμία στις αρχές των 00s και είδα ότι προσέφερε μια πλειάδα ψυχολογικών στρατηγικών για μια καλύτερη ζωή. Γρήγορα συνειδητοποίησα ότι επιστράτευα ήδη κάποιες από αυτές τις μεθόδους – ήμουν δηλαδή αυτό που σήμερα αποκαλώ «εκ γενετής Στωικός». Τα e-mails που έχω λάβει από τότε που εκδόθηκε ο «Οδηγός για την καλή ζωή» υποδηλώνουν ότι δεν είμαι ο μόνος».
Το δικό σας πόνηµα µε τι αφορµή το γράψατε;
«Κατά την εξερεύνηση της ανθρώπινης επιθυμίας κατάλαβα ότι αναζητώντας την ευτυχία οι περισσότεροι άνθρωποι κυνηγούν μια χίμαιρα. Δουλεύουν σκληρά προκειμένου να αποκτήσουν ό,τι θεωρούν πως θα τους κάνει ευτυχείς, και ίσως προσωρινά το καταφέρνουν, ωστόσο γρήγορα το αντιμετωπίζουν ως κάτι δεδομένο και γίνονται ξανά ανικανοποίητοι. Θεώρησα ότι οι Στωικοί διακρίνονταν από ενόραση όσον αφορά το τι είδους ζωή αξίζει να ζει κανείς και πώς να την κατακτήσει και έγραψα αυτό το βιβλίο για να μοιραστώ αυτές τις σκέψεις και τις γνώσεις».
Πώς θα µπορούσε η στωική φιλοσοφία να µας βοηθήσει σε µια εξαιρετικά δύσκολη περίοδο σαν αυτή που ζούµε τώρα;
«Μια βασική μέθοδος των Στωικών είναι η αρνητική αναπαράσταση, εφαρμόζοντάς την επιτρέπουμε στον εαυτό μας να κάνει μια φευγαλέα σκέψη για ό,τι στη ζωή μας μπορούσε να είναι ακόμη χειρότερο. Κάντε αυτό, λένε οι Στωικοί, και θα δείτε ότι οι συνθήκες θα σας φανούν πολύ πιο ανεκτές σε σχέση με πριν. Ναι, η πανδημία έχει χειροτερέψει τη ζωή πολλών ανθρώπων, αλλά ακόμη και έτσι μπορεί να είναι παρηγορητικό το να σκεφτούμε για λίγο ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι ακόμη χειρότερα και πως στην πορεία της ανθρώπινης Ιστορίας έχουν υπάρξει ακόμη πιο δύσκολες εποχές».
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει µια στροφή πολλών µεγαλοστελεχών της Σίλικον Βάλεϊ στη φιλοσοφία των Στωικών, οι οποίοι µάλιστα υποβάλλουν τον εαυτό τους επίτηδες σε διάφορες δοκιµασίες. Πώς το σχολιάζετε αυτό;
«Εχετε δίκιο. Η Σίλικον Βάλεϊ βρίσκεται αυτή τη στιγμή στο επίκεντρο μιας τρέχουσας αναγέννησης της στωικής φιλοσοφίας. Θα επισήμαινα όμως ότι ένας αληθινός Στωικός δεν θα είχε εμμονή με το να υποφέρει. Αντιθέτως, οι στωικοί φιλόσοφοι πίστευαν πως θα έπρεπε να αναζητούμε την ευχαρίστηση
– ακόμη και τη χαρά – στη ζωή μας και πως ο καλύτερος τρόπος να το πετύχουμε θα ήταν μέσω των ψυχολογικών μεθόδων που είχαν αναπτύξει. Υπάρχει ωστόσο μία ανατροπή: ακόμη και δίνοντας τον καλύτερο εαυτό του για να απολαύσει τη ζωή που του έτυχε, ένας Στωικός πάντα προετοιμάζει τον εαυτό του για τις προκλήσεις που ίσως χρειαστεί να αντιμετωπίσει».
Ποιος είναι ο αγαπηµένος σας φιλόσοφος;
«Αυτή την περίοδο ο αγαπημένος μου φιλόσοφος είναι ο ρωμαίος Στωικός Σενέκας. Σε αυτή τη φάση της πρακτικής εφαρμογής της φιλοσοφίας όπου βρίσκομαι, οι παρατηρήσεις του αποδεικνύονται εξόχως εύστοχες. Η ακόλουθη ρήση αποτελεί υπέροχο παράδειγμα της σοφίας του: «Λίγος χυλός από κριθάρι ή λίγη κόρα από κριθαρένιο ψωμί με νερό δεν αποτελούν απολαυστική διατροφή, όμως τίποτα δεν δίνει μεγαλύτερη χαρά από την ικανότητα να αντλήσεις απόλαυση ακόμη και από αυτά»».
Στο βιβλίο σας κάνετε διάφορες αναφορές στον Βουδισµό. Αυτή η θρησκεία βρίσκεται πιο κοντά στη στωική φιλοσοφία;
«Οι Βουδιστές και οι Στωικοί συμφωνούν ότι αυτό που πρέπει να επιδιώκουμε όλοι στη ζωή είναι η ηρεμία, η γαλήνη, και εννοούν την απουσία αρνητικών συναισθημάτων όπως η θλίψη, ο θυμός, ο φθόνος και το άγχος. Δεν έχουν τίποτα εναντίον των θετικών συναισθημάτων όπως η χαρά και η απόλαυση. Διαφέρουν ωστόσο στον τρόπο επίτευξης αυτού του στόχου. Οι Βουδιστές προτείνουν τον διαλογισμό, ενώ οι Στωικοί άλλες μεθόδους».
Είστε καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήµιο Wright State. Πώς αντιδρούν οι φοιτητές σας στη στωική φιλοσοφία; Τη βρίσκουν καθόλου συντηρητική;
«Υπέθετα πάντα ότι ο Στωικισμός είναι μια φιλοσοφία που ταιριάζει πιο πολύ στους ηλικιωμένους και ξαφνιάστηκα είδα σε τι βαθμό τον ενστερνίστηκαν οι φοιτητές μου. Οι νέοι, βέβαια, πλήττονται πιο έντονα από τα αρνητικά συναισθήματα σε σχέση με τους μεγαλύτερους και έχουν, κατά συνέπεια, περισσότερα να κερδίσουν εφαρμόζοντάς τον».
Λένε κάποιοι ότι τη σήµερον ηµέρα έχουµε άπειρους καθηγητές φιλοσοφίας και ελάχιστους φιλοσόφους. Τι απαντάτε;
«Συμφωνώ. Αν οι φιλόσοφοι του κόσμου αποφάσιζαν σήμερα να κάνουν απεργία, οι περισσότεροι δεν θα τους έδιναν καμία σημασία για τον πολύ απλό λόγο ότι δεν γνωρίζουν καν την ύπαρξή τους. Αυτό συμβαίνει επειδή μεγάλο μέρος της ακαδημαϊκής φιλοσοφίας έχει αποστασιοποιηθεί από την καθημερινή ζωή. Θεωρώ ότι η στωική φιλοσοφία αποτελεί εξαίρεση. Δείτε, για παράδειγμα, τα κείμενα του Σενέκα ή του Μάρκου Αυρήλιου. Μπορεί να εκπλαγείτε από το πόσο ευκολοδιάβαστα είναι και από την πρακτική εφαρμογή που μπορούν να έχουν οι συμβουλές τους στην καθημερινότητα».
