Ο Γιώργος Βέλμαχος, καθηγητής Χειρουργικής στο Χάρβαρντ των ΗΠΑ και διευθυντής του κέντρου τραύματος στο Γενικό Νοσοκομείο Μασαχουσέτης (το περίφημο Massachusetts General Hospital), έχει έναν τρόπο να βλέπει τη θετική πλευρά σε κάθε δύσκολη κατάσταση. «Μετριόμαστε στα δύσκολα οι άνθρωποι και τότε είναι οι στιγμές που γεννιούνται οι πραγματικοί ήρωες» λέει μιλώντας στο «Βήμα» σε μια αποκλειστική συνέντευξη από τη Βοστώνη.
Το νοσοκομείο που διευθύνει (το έχουμε δει σε πολλές αμερικανικές τηλεοπτικές σειρές ή ταινίες) είναι νοσοκομείο αναφοράς για τα κρούσματα της πανδημίας. Δύο νέες μονάδες έχουν ανοίξει για τους νοσούντες από κορωνοϊό, το ιατρικό προσωπικό κάνει διπλές και τριπλές βάρδιες, 2.000 γιατροί και 22.000 εργαζόμενοι βρίσκονται στο πόδι. Ο επιπλέον φόρτος εργασίας βέβαια είναι «κατά έναν περίεργο τρόπο καλοδεχούμενος και διεκπεραιώσιμος, γιατί αυτό που κάνουμε είναι αυτό που μας γεμίζει, που μας χαρίζει υπερηφάνεια και αυτοσεβασμό» εξομολογείται ο ίδιος ο κ. Βέλμαχος.
Αποκαλύπτει μάλιστα ότι τα μαθηματικά μοντέλα που έχουν αναπτύξει Χάρβαρντ και ΜΙΤ δείχνουν περιορισμό της πανδημίας ως το τέλος του καλοκαιριού. Και μετά τι; «Με ανησυχεί το γεγονός ενός ανυπόμονου κοινού και μιας απελπισμένης οικονομίας που θα θελήσουν να κερδίσουν το χαμένο έδαφος του κέρδους, της διασκέδασης και των διακοπών αμέσως μόλις αρθούν τα μέτρα» δηλώνει. Η ανάκαμψη της επιδημίας όμως είναι πιθανή. «Ας αποδεχθούμε ότι πρέπει να τρέξουμε μαραθώνιο, όχι 100 μέτρα» λέει χαρακτηριστικά. Στις ΗΠΑ, όπως περιγράφει, οι κίνδυνοι τις τελευταίες εβδομάδες έχουν αυξηθεί και όπως σε κάθε περίοδο κρίσης, «χτυπούν» από παντού: μεταξύ αυτών, αύξηση κρουσμάτων ενδοοικογενειακής βίας και της βίας γενικότερα σε μια κοινωνία στην οποία η οπλοφορία είναι νόμιμη. Ο κ. Βέλμαχος ωστόσο μεταφέρει στην Ελλάδα μήνυμα αισιοδοξίας και λέει ότι «η επιστήμη θα νικήσει».
Πώς είναι οι δρόμοι της Βοστώνης αυτές τις ημέρες;
«Αδειοι. Ερημικοί. Αλλά, τι περίεργο. Αυτή η ερημιά δεν φέρνει κατάθλιψη. Φέρνει σιγουριά, αισιοδοξία ότι όλοι οι πολίτες υπακούν τις προσταγές της πολιτείας. Οτι αυτή τη φουρτούνα θα την αντιμετωπίσουμε όλοι μαζί. Οτι όλοι μαζί πρέπει να πειθαρχήσουμε, να υπομείνουμε, να αναμείνουμε. Οι άδειοι δρόμοι της Βοστώνης δεν στέλνουν μηνύματα φόβου. Στέλνουν μηνύματα αυτοσυγκράτησης και αποφασιστικότητας».
Πότε βλέπετε να τελειώνει αυτή η κρίση; Το καλοκαίρι θα έχουμε μια μικρή παύση, ώστε να έχουν οι ερευνητές τον χρόνο που χρειάζονται για να δουλέψουν πιο ήρεμα αναζητώντας το εμβόλιο;
«Στο νοσοκομείο μου έχουμε γιατρούς του Χάρβαρντ που συνεργάζονται με αναλυτές του ΜΙΤ και έχουν υπολογίσει με εξαιρετική ακρίβεια τις καμπύλες διάδοσης και εξασθένησης του ιού. Μέχρι στιγμής, τα αλγοριθμικά μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης που έχουν φτιάξει μας έδωσαν αρκετά ακριβείς προβλέψεις, αλλά όχι 100%. Κανένας δεν γνωρίζει με μεγάλη ακρίβεια, διότι η εξάπλωση της νόσου εξαρτάται από μύριους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων γενετικών, κοινωνικών, οικονομικών, ιατρικής ετοιμότητας, γεωγραφικών και κλιματολογικών. Με επιφύλαξη λοιπόν πιστεύω ότι το καλοκαίρι θα φέρει σημαντική μείωση των κρουσμάτων, ίσως πολύ σημαντική. Με ανησυχεί το γεγονός ενός ανυπόμονου κοινού και μιας απελπισμένης οικονομίας που θα θελήσουν να κερδίσουν το χαμένο έδαφος του κέρδους, της διασκέδασης και των διακοπών αμέσως μόλις αρθούν τα μέτρα. Η ιστορία μάς έχει διδάξει ότι η ανάκαμψη της επιδημίας είναι πιθανή. Ας αποδεχθούμε ότι πρέπει να τρέξουμε μαραθώνιο, όχι 100 μέτρα. Εάν κρατηθούμε δυνατοί και κοιτάξουμε μακριά, θα νικήσουμε. Την ίδια στιγμή όμως ο επιστημονικός αναβρασμός είναι εντυπωσιακός. Στο δικό μας πανεπιστήμιο υπάρχουν αμέτρητοι ερευνητές που δουλεύουν ακατάπαυστα. Η αιχμή του ερευνητικού δόρατος αυτή τη στιγμή είναι 80 «σούπερ ερευνητές», οι οποίοι έχουν χωριστεί σε 8 ομάδες δέκα ατόμων, η καθεμία με την αποστολή να δώσει τάχιστη λύση σε κάθε πρόβλημα που αφορά τη νόσο: εμβόλιο, θεραπείες, γρήγορο τεστ, εναλλακτικές λύσεις. Είμαι σίγουρος ότι τα αποτελέσματα θα είναι θεαματικά και γρήγορα. Ας αναφερθεί εδώ ότι η χρηματική βοήθεια που έχει προσφερθεί προς αυτή την έρευνα από πλούσιους δωρητές αλλά και από απλούς ανθρώπους είναι συγκινητική. Είμαστε όλοι ένα και όλοι κάνουμε το χρέος μας».
Ενα σχόλιο για τους Ντόναλντ Τραμπ και Μπόρις Τζόνσον; Η κρίση ανέδειξε και στις ΗΠΑ τοπικούς ήρωες. Τι λέτε για την περίπτωση του κυβερνήτη της Νέας Υόρκης;
«Μετριόμαστε στις στιγμές της δυστυχίας και της απόγνωσης, όχι όταν όλα πάνε καλά. Εκεί, στις δύσκολες στιγμές αναδύεται ο κρυμμένος εαυτός μας, ο πραγματικός. Οχι αυτός που καλύπτεται από χαμόγελα και εύκαιρα λόγια, αλλά αυτός που καθορίζει τη στάση μας την ώρα της κρίσης. Σε τέτοιες ώρες γεννιούνται ήρωες, γιατί αυτόματα, αβίαστα βγαίνουν μπροστά και κουβαλούν το φορτίο πολλών. Μέσα από τη δοκιμασία του κορωνοϊού είδαμε ανθρώπους που έγιναν σύμβολα δύναμης και ελπίδας και άλλους που έδωσαν παράδειγμα προς αποφυγήν. Ελπίζουμε να υπάρξει ανταμοιβή και τιμωρία».
Σας θύμισε καθόλου η περίοδος αυτή, μέσα στο νοσοκομείο σας, την 11η Σεπτεμβρίου;
«Η τωρινή κατάσταση μου έφερε αναπόφευκτα στον νου τις εικόνες της βομβιστικής επίθεσης της Βοστώνης. Οπως και τότε, τα νούμερα ασύλληπτα, οι ανάγκες τεράστιες, η αδρεναλίνη στο φουλ. Οπως και τότε, άπειρες στιγμές θάρρους και αυτοθυσίας, προσφοράς και ανιδιοτέλειας. Οπως και τότε, ο τεράστιος οργανισμός του νοσοκομείου δούλεψε σαν καλολαδωμένη μηχανή. Ημασταν τότε και τώρα προετοιμασμένοι, ήρεμοι, οργανωμένοι. Ομως πόσο διαφορετικές καταστάσεις! Τότε όλα έγιναν σε μια στιγμή και τελείωσαν. Τώρα ξέρουμε ότι η επόμενη στιγμή μπορεί να είναι χειρότερη από την προηγούμενη. Τότε παλέψαμε έναν εχθρό που τον γνωρίζαμε, την αιμορραγία. Είχαμε αντίδοτο, την εγχείρηση. Τώρα παλεύουμε έναν εχθρό πρωτόγνωρο. Ούτε όλη τη γνώση έχουμε, ούτε τα κατάλληλα όπλα. Τότε τα καταφέραμε καλά. Δεν χάσαμε κανέναν. Ολοι οι άνθρωποι που έφτασαν στο νοσοκομείο, ακόμη και με βαριές αιμορραγίες, κρατήθηκαν στη ζωή. Τώρα θρηνούμε θύματα. Εχουμε ρίξει τη θνησιμότητα σε πολύ χαμηλά επίπεδα, αλλά και όχι στο μηδέν. Ανθρωποι έφυγαν και φεύγουν. Δεν μπορούμε να τους σώσουμε όλους. Και ανάμεσα σε αυτούς κι εμείς. Γιατροί και νοσηλεύτριες και πάροχοι υγείας αρρωσταίνουν και πεθαίνουν. Αλλά κανείς δεν σταματάει τη μάχη».
Τι θα στέλνατε ως μήνυμα στους Ελληνες;
«Μήνυμα αισιοδοξίας, διότι πιστεύω ακράδαντα ότι η επιστήμη θα νικήσει. Η γνώση για την επιδημία, τους μηχανισμούς μετάδοσης και τις πιθανές θεραπείες παράγεται σε ρυθμούς ιλιγγιώδεις. Χωρίς υπερβολή, μαθαίνουμε καινούργια στοιχεία με την ημέρα, την ώρα. Τα πράγματα που ήξερα πριν από μια εβδομάδα για τη νόσο μού φαίνονται τώρα τόσο παλιά, λες και έχουν περάσει χρόνια. Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι είτε μέσω φαρμάκων, είτε μέσω εμβολίων, θα εξαλείψουμε τη νόσο. Αρκετά σύντομα. Ως Ελληνας αισθάνομαι ιδιαίτερα υπερήφανος για το πώς χειρίστηκε η χώρα μας την κρίση. Η Ελλάδα λάμπει σαν άστρο σε έναν βαρύ, σκούρο ουρανό. Ενώ η υποτιθέμενα πιο πλούσια χώρα στον κόσμο σκάβει μαζικούς τάφους, η πατρίδα μας έχει τιθασεύσει τη διασπορά του ιού σε αξιοθαύμαστα επίπεδα. Οι αποφάσεις που έχουν παρθεί, η ενημέρωση που γίνεται και τα συστήματα που έχουν δημιουργηθεί δείχνουν ότι η ηγεσία ενδιαφέρεται και κατανοεί. Και γι’ αυτό ο κόσμος ανταποκρίνεται με σεβασμό προς τους θεσμούς και εκτίμηση προς την κρατική προσταγή».
Πώς είναι αυτές τις ημέρες η καθημερινότητά σας στο Mass General; Εφερε αυτή η κρίση μια ευκαιρία να αντιληφθούμε και τα ελλείμματα στα υγειονομικά συστήματα των κοινωνιών μας;
«Εγώ προσφέρω τη γνώμη από την πλευρά του χειρουργού. Η δουλειά μου αρχίζει σε «χειρουργικές» ώρες, γύρω στις 6 π.μ., παρ’ όλο που τα περισσότερα χειρουργεία είναι κλειστά γιατί οι προγραμματισμένες εγχειρήσεις έχουν αναβληθεί. Για εμάς όμως, τους χειρουργούς τραύματος και επειγόντων, η δουλειά αυξήθηκε, δεν μειώθηκε. Ενώ το τραύμα από τροχαία ατυχήματα έχει μειωθεί, το τραύμα από διαπροσωπική βία εξακολουθεί και πιθανόν αυξάνεται. Ο εκνευρισμός, η αβεβαιότητα, η οικονομική δυσπραγία δημιουργούν μια κατάσταση έντασης, που πολλές φορές εκτονώνεται με βία. Συγχρόνως οι πωλήσεις των όπλων εκτοξεύθηκαν! Σε μια χώρα που επιτρέπει την οπλοφορία, οι πολίτες συνδυάζουν την κοινωνική κρίση με ανάγκη για αυτοάμυνα. Είναι λυπηρό, αλλά πραγματικό. Ενώ στατιστικές μελέτες δεν έχουν ακόμη τεκμηριώσει το φαινόμενο, πολλοί συνάδελφοί μου παρατηρούν αύξηση στα κρούσματα οικογενειακής βίας, βίας εναντίον γυναικών και γενικά διατιτραίνοντος τραύματος (διαμπερούς τραύματος). Από την άλλη πλευρά, οι χειρουργικές επείγουσες παθήσεις, που δεν είναι τραυματικής αιτιολογίας, όπως οι αποφράξεις εντέρου, αιμορραγίες, διατρήσεις, φλεγμονές κ.λπ., δεν έχουν σταματήσει να υπάρχουν. Οι άνθρωποι παθαίνουν σκωληκοειδίτιδα με ή χωρίς κορωνοϊό. Παράλληλα, όλοι οι χειρουργοί τραύματος στην Αμερική είναι και εντατικολόγοι. Εχουν δηλαδή σπουδάσει εντατικολογία πέραν της χειρουργικής και επανδρώνουν μονάδες εντατικής θεραπείας όταν δεν χειρουργούν. Με την κάθετη αύξηση λοιπόν της ανάγκης για εντατική θεραπεία, οι χειρουργοί της ομάδας μου προσφέρουν τις υπηρεσίες τους νυχθημερόν στις μονάδες. Σε νοσοκομεία που έχουν μεγάλη υποδομή και εξ αυτού έχουν απορροφήσει τον κύριο όγκο των ασθενών με κορωνοϊό, σαν το δικό μας, ο φόρτος της δουλειάς είναι τεράστιος. Αλλά κατά περίεργο τρόπο είναι επίσης καλοδεχούμενος και διεκπεραιώσιμος. Αυτό που κάνουμε είναι αυτό που μας γεμίζει, που μας χαρίζει υπερηφάνεια και αυτοσεβασμό».
Πώς αντιδρούν οι νοσοκόμες, οι βοηθοί, όλοι εκείνοι που κάνουν το έργο σας ευκολότερο; Ανέδειξαν αυτές οι μέρες τους ήρωες της καθημερινότητάς μας;
«Σε αυτή την τεράστια προσπάθεια, οι γιατροί είναι μόνο ένα μέρος ενός απίστευτα δυναμικού και αλληλένδετου συνόλου. Οι νοσηλεύτριες και οι νοσηλευτές αξίζουν τον θαυμασμό όλων. Πρώτες στη μάχη, πρώτοι στην προσφορά. Και μετά όλο το προσωπικό του νοσοκομείου: τεχνικοί, τραυματιοφορείς, καθαριστές, διοικητικοί, χιλιάδες ανθρώπων, που κάθε μέρα φορούν τη μάσκα τους καθώς μπαίνουν στο νοσοκομείο μας για να κάνουν το χρέος τους προς τον άρρωστο συμπολίτη και προς τους συναδέλφους τους. Ανθρωποι απλοί, καθημερινοί, που δεν πρόκειται ποτέ να βγουν στις τηλεοράσεις και στις εφημερίδες, αλλά που προσφέρουν στον τομέα τους τόσο ουσιαστικά όσο και οι γιατροί. Στο νοσοκομείο μας υπάρχουν 2.000 γιατροί και 22.000 εργαζόμενοι. Για κάθε γιατρό αναλογούν πάνω από 10 άνθρωποι που δημιουργούν τις εξαιρετικές συνθήκες δουλειάς και επιτυχίας. Για μένα αυτοί είναι οι αφανείς αλλά πραγματικοί ήρωες».
«Η κρίση δημιουργεί εφευρετικότητα»
Στο πανεπιστήμιο διδάσκετε ηλεκτρονικά; Πώς σκέφτεστε ότι θα αλλάξει αυτή η εμπειρία τα συστήματα ανώτατης εκπαίδευσης της υφηλίου;
«Αποφάσεις που χρειάζονταν δεκάδες συσκέψεις, τώρα παίρνονται μέσα σε μερικές ώρες. Συστήματα που έπρεπε να δοκιμασθούν για χρόνια πριν από την αποδοχή, τώρα υιοθετούνται αμέσως. Η καθιέρωση των τηλεσυσκέψεων και της τηλεκπαίδευσης δημιουργήθηκε ουσιαστικά μέσα σε μία εβδομάδα. Ξυπνήσαμε ένα πρωί και μας είπαν: “Συνδεθείτε με βίντεο” και συνδεθήκαμε. Και όλα ήταν μια χαρά. Βενζίνη δεν καταναλώθηκε. Αυτοκίνητα δεν κινήθηκαν να μπλοκάρουν τους δρόμους. Ασκοπος χρόνος δεν χάθηκε σε μετακινήσεις. Πνεύματα δεν οξύνθηκαν στα κόκκινα φανάρια και στην τελευταία θέση παρκαρίσματος. Η κρίση δημιουργεί εφευρετικότητα. Βρήκαμε άλλους τρόπους να επικοινωνούμε, να παράγουμε, να διδάσκουμε, να διδασκόμαστε. Χωρίς αμφιβολία, ένα εργαστήριο ανατομίας δεν μπορεί να γίνει χωρίς προσωπική παρουσία στο εργαστήριο (ακόμα). Μια εγχείρηση δεν μπορεί να γίνει χωρίς να είναι ο χειρουργός στο χειρουργείο (ακόμα). Αλλά ποιος είναι ο λόγος να πετάνε 10 άνθρωποι από 10 διαφορετικά σημεία της Αμερικής για να συσκεφθούν για 2 ώρες σε ένα ξενοδοχείο ενός αεροδρομίου; Ποιος είναι ο λόγος να έρχεται ένας άνθρωπος στον γιατρό οδηγώντας μία ώρα μπρος και μία ώρα πίσω για να γράψει μια συνταγή; Γιατί πρέπει 50 φοιτητές να βρίσκονται την ίδια στιγμή σε μια αίθουσα για να ακούσουν μια διάλεξη; Πόσο χρόνο και χρήμα μπορούμε να εξοικονομήσουμε από την ελαχιστοποίηση των άσκοπων μετακινήσεων; Την ίδια στιγμή, θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί ως προς την ακόρεστη διάθεση των ηλεκτρονικών μέσων να καταβροχθίσουν κάθε έννοια αυθεντικής ανθρώπινης επικοινωνίας. Υπάρχουν όρια και ισορροπίες. Αλλά αυτό είναι ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο».
