ΤΟ ΒΗΜΑ – PROJECT SYNDICATE
«Ο θεός και οι άνθρωποι είναι η πηγή κάθε εξουσίας… Την πήρα και, διάολε, θα την κρατήσω για πάντα», δήλωσε ο Φρανσουά «Πάπα Ντοκ» Ντυβαλιέ της Αϊτής το 1963. Και το έκανε, παραμένοντας πρόεδρος ως τον θάνατό του το 1971, όταν τον διαδέχτηκε ο γιος του, Ζαν-Κλοντ («Μπέιμπι Ντοκ»), που παράτεινε την δικτατορία του για άλλα 15 χρόνια.
Όλα αυτά μπορεί να μοιάζουν αρχαία ιστορία. Όχι για μένα. Η οικογένειά μου είναι από την Αϊτή και αν και μεταναστεύσαμε στις ΗΠΑ όταν ήμουν παιδί, ποτέ δεν έχασα επαφή με τα ωμά μαθήματα που πήρε η χώρα υπό των Ντυβαλιέ, όπως πώς μεταχειρίζονταν τις φυσικές καταστροφές και τις εθνικές κρίσεις για να αγκιστρωθούν στην εξουσία.
Πρέπει να προσέξουμε αυτά τα μαθήματα σήμερα. Ο Covid-19 αποτελεί απειλή όχι μόνο για τη δημόσια υγεία αλλά και για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Σε ολόκληρη την Ιστορία, κρίσεις όπως η παρούσα λειτούργησαν σαν βολικό πρόσχημα προκειμένου τα αυταρχικά καθεστώτα να εφαρμόσουν τις τυραννικές τους παρορμήσεις.
Η νέα απειλή σήμερα ξεκίνησε από την Κίνα, όπου μια ήδη αυταρχική κυβέρνηση προσπάθησε αρχικά να συγκαλύψει την επιδημία επιτρέποντάς της να εξαπλωθεί παγκοσμίως. Η Κίνα όμως δεν είναι η μόνη. Στην Ινδία, η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Ναρέντρα Μόντι επέβαλε λοκντάουν τριών εβδομάδων δίνοντας προθεσμία μόλις τεσσάρων ωρών και μην παρέχοντας χρόνο σε εκατομμύρια από τους φτωχότερους ανθρώπους στον κόσμο να στοκάρουν φαγητό και νερό. Το χειρότερο είναι ότι οι ινδικές αρχές επιβολής της τάξης άρχισαν έκτοτε να μεταχειρίζονται το λοκντάουν για να ενισχύσουν τις στοχευμένες διακρίσεις κατά των μουσουλμάνων της χώρας.
Στην Κένυα και στη Νιγηρία, δυνάμεις της αστυνομίας και του στρατού ξυλοκοπούν όποιον δεν συμμορφώνεται αρκετά γρήγορα με τα πρωτόκολλα κοινωνικής απομάκρυνσης. Οι αρχές του Ισραήλ και περισσότερων από 20 ακόμη κρατών τραβούν την καταπάτηση της ιδιωτικότητας στα άκρα, χρησιμοποιώντας στοιχεία από κινητά τηλέφωνα για να παρακολουθούν τις κινήσεις των πολιτών. Στην Ουγγαρία, ο πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν πέρασε νόμο που ουσιαστικά κωδικοποιεί τις εξουσίες του ως απόλυτου δικτάτορα.
Αν οι Αμερικανοί θεωρούν ότι έχουν ανοσία σε τέτοιες υφαρπαγές της εξουσίας, ας σκεφτούν ότι στα τέλη Μαρτίου το υπουργείο Δικαιοσύνης ζήτησε από το Κογκρέσο την εξουσία να κρατά αμερικανούς πολίτες (και όχι μόνο παράτυπους μετανάστες) επ’ αόριστον χωρίς δίκη.
Οι κυβερνήσεις που υιοθετούν τέτοια μέτρα τα δικαιολογούν ως απαραίτητα για να καταπολεμήσουν την πανδημία. Αλλά η Ιστορία δείχνει ότι οι αυταρχικοί ηγέτες δεν αφήνουν τα μέτρα έκτακτης ανάγκης να εκπνεύσουν. Πολλές από τις πολιτικές που υιοθέτησαν τις τελευταίες εβδομάδες δεν είναι μόνο αντιδημοκρατικές αλλά και αντιπαραγωγικές στην καταπολέμηση της πανδημίας.
Για παράδειγμα, η κράτηση πολιτών χωρίς δίκη υπονομεύει την εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση ακριβώς όταν αυτή χρειάζεται περισσότερο. Και η ματαίωση των εκλογών αφαιρεί κάθε κίνητρο που έχουν οι πολιτικοί ηγέτες για να θέσουν πρώτο το κοινό συμφέρον.
Καθώς πολεμάμε τον Covid-19, πρέπει να κάνουμε το παν για να προστατεύσουμε την υγεία των δημοκρατιών μας. Οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι η υπεράσπιση της δημόσιας υγείας και η υπεράσπιση της δημοκρατίας είναι δύο μέτωπα της ίδιας μάχης.
Ευτυχώς οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και τα άτομα δεν είναι αδύναμοι απέναντι στα αυταρχικά μέτρα με πρόσχημα την πανδημία. Ύστερα από περισσότερες από τρεις δεκαετίες, εμείς στα Ιδρύματα της Open Society έχουμε πάρει ορισμένα μαθήματα.
Κατ’ αρχάς, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε κάθε διαθέσιμο εργαλείο για να προστατεύσουμε τις πολιτικές ελευθερίες. Ενώ η πανδημία απαιτεί κοινωνική αποστασιοποίηση, δεν δικαιολογεί αστυνομική βιαιότητα και κατάχρηση της κυβερνητικής εξουσίας. Από τη στιγμή που οι πολιτικοί ηγέτες περιορίζουν την ελευθερία του λόγου και το δικαίωμα στις διαδηλώσεις, ή καταργούν τους ελέγχους της εξουσίας τους, ο κίνδυνος ολίσθησης στον αυταρχισμό γίνεται υπαρκτός. Οι κυβερνήσεις που αρχίζουν να δοκιμάζουν αυτά τα όρια πρέπει να λογοδοτούν αμέσως.
Το δεύτερο μάθημα είναι ότι πρέπει να αντισταθούμε στην εύρεση αποδιοπομπαίων τράγων. Υπερβολικά πολλές κυβερνήσεις αποκαλούν «κινεζικό ιό» τον Covid-19, προετοιμάζοντας το έδαφος για την παρακολούθηση και τον στιγματισμό ανθρώπων κινεζικής καταγωγής.
Ως Αμερικανός από την Αϊτή, βίωσα από πρώτο χέρι την καταδίωξη στη διάρκεια της κρίσης του Aids στη δεκαετία του ’80, όταν το αμερικανικό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών ανακοίνωσε ότι το Aids μεταδίδεται από «ομοφυλόφιλους, χρήστες ηρωίνης, αιμοφιλικούς και Αϊτινούς». Ως αποτέλεσμα αυτού του αντιεπιστημονικού, προκατειλημμένου μηνύματος, οι ΗΠΑ άρχισαν να κρατούν τους αϊτινούς αιτούντες άσυλο σε ένα φριχτό στρατόπεδο-φυλακή, το οποίο υπονόμευσε τις προσπάθειες να εμποδιστεί η εξάπλωση του HIV.
Τέλος, πρέπει να αντιμετωπίσουμε τις οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες που οι πανδημίες τείνουν να οξύνουν. Η παρούσα κρίση δείχνει άλλη μια φορά ότι υπερβολικά πολλές αμερικανικές οικογένειες στερούνται την πρόσβαση στην υγεία, στην πληρωμένη απουσία από την εργασία λόγω ασθενείας, στην προστασία των εργασιακών δικαιωμάτων και άλλες βασικές ανάγκες.
Ακόμη και την ώρα που αποκρούουμε νέες επιθέσεις στη δημοκρατία και στα πολιτικά δικαιώματα, πρέπει να εκμεταλλευτούμε αυτή τη στιγμή για να αναγνωρίσουμε όλους τους τρόπους με τους οποίους οι κοινωνίες μας καταπατούσαν τα δικαιώματα των πολιτών, των προσφύγων, των μεταναστών και των αιτούντων άσυλο προτού ακόμη πλήξει η πανδημία. Ναι, η ανησυχία για την κατάσταση της δημοκρατίας δεν είναι η κυριότερη ανησυχία πολλών ανθρώπων σήμερα. Αλλά αν η διαφύλαξη της δημοκρατίας δεν βρίσκεται στην προσωπική σας «λίστα καθηκόντων», μπορούμε να συμπεράνουμε με ασφάλεια ότι δεν βρίσκεται στη λίστα κανενός.
Δυστυχώς, υπερβολικά πολλοί απ’ όσους βρίσκονται στην εξουσία δεν πρόκειται ποτέ να αναλάβουν από μόνοι τους να προστατεύσουν τα δικαιώματά μας. Πρέπει να το κάνουμε εμείς. Η δημοκρατία δεν είναι απλώς ένα σύστημα διακυβέρνησης, είναι ένας φακός μέσω του οποίου βλέπουμε τον κόσμο και την θέση μας σε αυτόν. Αν σπάσουμε τον φακό αυτό σε μια έκτακτη ανάγκη, μπορεί να μην ξαναδούμε ποτέ τον εαυτό με τον ίδιο τρόπο.
Ο κ. Patrick Gaspard, πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στη Νότια Αφρική, είναι πρόεδρος των Open Society Foundations
