Νέος κορωνοϊός και κλιματική αλλαγή. Ο πλανήτης βρίσκεται αντιμέτωπος με δύο απειλές, συνδεδεμένες, από τη… γέννησή τους έως τις προσπάθειες ανάσχεσής τους, σε πολλά σημεία. Σαν σε συγκοινωνούντα δοχεία, το παγκόσμιο οικονομικό παραγωγικό μοντέλο, με μοναδικό του στόχο το κέρδος, λειτούργησε διαχρονικά σε βάρος του περιβάλλοντος, συρρικνώνοντας τα οικοσυστήματα και φέρνοντας σε εγγύτητα τον άνθρωπο με την άγρια ζωή, καταστρέφοντας την ατμόσφαιρα και οδηγώντας στην υπερθέρμανση του πλανήτη, καταλήγοντας τελικά, ύστερα από δεκαετίες αδιαφορίας για το αύριο, στη σημερινή πανδημία που μόνο τυχαία δεν είναι.
Φωνές βοώντων εν τη ερήμω
Το έλεγαν εδώ και δεκαετίες διανοούμενοι, επιστήμονες βραβευμένοι με Νομπέλ, ακόμα και οικονομολόγοι (με προεξάρχοντα τον Νίκολας Στερν), αλλά η πολιτική και οικονομική ελίτ τούς έβαζε στο ίδιο καλάθι με τους μελλοντολόγους και τους αστρολόγους. Σήμερα πληθαίνουν οι φωνές που αναφέρουν ότι τα μέτρα κατά του νέου κορωνοϊού SARS-CoV-2 αργά ή γρήγορα θα εξαλείψουν την πανδημία, ωστόσο εκατομμύρια άλλοι ιοί βρίσκονται… εκεί έξω και όσο η ανθρώπινη δραστηριότητα συνεχίζεται ανεξέλεγκτα, αποσταθεροποιώντας το κλίμα και εισβάλλοντας σε φυσικούς βιοτόπους, όπου έρχεται σε επαφή με άγνωστα παθογόνα, το ενδεχόμενο και άλλων πανδημιών στο μέλλον είναι ορατό.
Τα Κέντρα για τον Ελεγχο και την Πρόληψη Νοσημάτων των ΗΠΑ εκτιμούν ότι τρεις από τις τέσσερις νέες μολυσματικές ασθένειες προέρχονται από την επαφή ανθρώπων και ζώων. Το ίδιο έρχεται να επιβεβαιώσει και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), ο οποίος αναφέρει ότι η σημερινή πανδημία του SARS-CoV-2, μαζί με τουλάχιστον το 61% όλων των ανθρώπινων παθογενειών, προέρχεται από ζωονόσους.
Τα μέχρι στιγμής στοιχεία συντείνουν στο ότι η μετάδοση του νέου κορωνοϊού στον άνθρωπο έγινε από άγριο ζώο, το οποίο είχε μολυνθεί από νυχτερίδα, που ήταν ο αρχικός ξενιστής. Σύμφωνα με το WWF, το παράνομο εμπόριο άγριων ζώων αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη άμεση απειλή για τη βιοποικιλότητα παγκοσμίως, μετά την καταστροφή των οικοτόπων. «Ο άνθρωπος αλληλεπιδρά με τη φύση όλο και πιο επιθετικά με τρόπο που, όπως τραγικά μάς επιβεβαιώνει και η πανδημία του SARS-CoV-2, θέτει σε άμεσο κίνδυνο όχι μόνο την περιβαλλοντική ισορροπία και βιωσιμότητα αλλά και την ανθρώπινη υγεία» σημειώνει ο γενικός διευθυντής του WWF Ελλάς κ. Δημήτρης Καραβέλλας, επισημαίνοντας ότι όπου υπάρχει μεγάλος αριθμός ζώων άγριας ζωής και αλληλεπιδρούν με τον άνθρωπο αυξάνεται ο κίνδυνος μετάδοσης γνωστών και άγνωστων παθογόνων βακτηρίων που φιλοξενούνται στα άγρια ζώα.
Και μπορεί ο τρόπος μετάδοσης του SARS-CoV-2 και η σύνδεσή του με την κλιματική αλλαγή να μην είναι ακόμη απολύτως ξεκάθαρα, ωστόσο οι αλλαγές στο παγκόσμιο κλίμα, σύμφωνα με τον ΠΟΥ, έχουν συμβάλει στην εξάπλωση πολλών ασθενειών όπως η ελονοσία ή ο δάγκειος πυρετός. Σε σχετική αναφορά του Οργανισμού αναφέρεται ότι εάν οι κυβερνήσεις εστιάσουν στη μείωση των περιβαλλοντικών και κοινωνικών παραγόντων κινδύνου, σχεδόν το ένα τέταρτο των ασθενειών θα μπορούσε να αποτραπεί.
Μετρώντας σε ευρώ τις ανθρώπινες ζωές
Μάλιστα, βάζοντας τις ανθρώπινες ζωές σε στατιστικούς πίνακες, το πρότζεκτ PESETA της Κομισιόν έχει προβλέψει ότι για την περίοδο 2011-2040, αν δεν ληφθούν μέτρα, το κόστος της κλιματικής αλλαγής βάσει των εκτιμώμενων θανάτων θα φτάνει στα 13 δισ. ευρώ ετησίως (µε βάση την αξία ενός χρόνου ζωής, η οποία αποτιμάται σε 59.000 ευρώ), ενώ την περίοδο 2071-2100 τα 50 δισ. ευρώ ετησίως.
Η κλιματική αλλαγή, σύμφωνα με υπολογισμούς, προκαλεί ήδη απώλειες περίπου 2% του παγκόσμιου ΑΕΠ, ποσοστό που μπορεί να διπλασιαστεί έως το 2030 αν δεν ληφθούν μέτρα, ενώ μεγάλη έρευνα του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ (με στοιχεία από 174 χώρες) κατέδειξε ότι αύξηση της θερμοκρασίας κατά 4 βαθμούς Κελσίου έως το 2100 θα φέρει απώλειες άνω του 7% στο παγκόσμιο ΑΕΠ. Ειδικά για την Ελλάδα, η έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος είχε δείξει ότι το κόστος αντιμετώπισης των επιπτώσεων από την αλλαγή του κλίματος, εάν δεν υπάρξει δράση, έως το 2100 θα ξεπεράσει τα 700 δισ. ευρώ.
Προσφάτως η κυβέρνηση των ΗΠΑ εξήγγειλε, ελέω κορωνοϊού, την ενίσχυση της οικονομίας της με 2 τρισ. δολάρια. Αντιστοίχως, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει πάρει πρωτοβουλίες για την ενίσχυση των τραπεζών, ενώ συνεχίζονται οι διεργασίες για την έκδοση ευρωομολόγου, ή κάποιας εναλλακτικής λύσης, καθώς τα κονδύλια από τα διαρθρωτικά ταμεία δεν επαρκούν. «Φανταστείτε αν μικρό ποσοστό των χρημάτων αυτών είχε επενδυθεί, τα προηγούμενα χρόνια, στους τομείς της έρευνας και της νοσοκομειακής περίθαλψης. Σήμερα θα ήμασταν περισσότερο έτοιμοι, ως ανθρωπότητα, να αντιμετωπίσουμε την πανδημία. Οι δαπάνες για την έρευνα, την υγεία και την περιβαλλοντική υγεία δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως σπατάλη αλλά ως επένδυση. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, η συστηματική έρευνα των δυνητικά επικίνδυνων ιών που προσβάλλουν διάφορα είδη της άγριας πανίδας αποτελεί επιτακτική ανάγκη» αναφέρει ο βιολόγος – περιβαλλοντολόγος κ. Μαρτίνος Γκέτλιχ.
Green Deal και απολιγνιτοποίηση
Την επόμενη μέρα, αν η επανεκκίνηση της κατεστραμμένης από την κρίση οικονομίας δεν γίνει με άλλους όρους, αν στηριχθεί πάλι στο ίδιο παραγωγικό μοντέλο, επιστρέφοντας σε πολιτικές που ενθαρρύνουν την ανεξέλεγκτη κατάχρηση πόρων και στο «business as usual», το… πηλίκο θα είναι και πάλι μηδενικό.
«Η επανεμφάνιση στη σκηνή των ακραίων καιρικών και περιβαλλοντικών φαινομένων που συνδέονται με την αποσταθεροποίηση του κλίματος, τα οποία θα συνεχίσουν να υπάρχουν, ασφαλώς θα προβληματίσει ξανά τους λαμβάνοντες τις αποφάσεις για να επανέλθει στο προσκήνιο η ανάγκη υλοποίησης του Green Deal (σ.σ.: η νέα αναπτυξιακή στρατηγική για τη βιωσιμότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας)» αναφέρει μιλώντας στο «Βήμα» ο ακαδημαϊκός Χρήστος Ζερεφός, εκπρόσωπος της χώρας μας για θέματα κλιματικής αλλαγής. Και προσθέτει: «Πολλοί υποστηρίζουμε ότι το Green Deal μπορεί να αποτελέσει μοχλό ανάκαμψης της οικονομίας προσφέροντας νέες θέσεις εργασίας στις μεταφορές, στις κατασκευές και βεβαίως στην ενέργεια από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Αν δεν το εφαρμόσει η ΕΕ, θα χάσει το τεράστιο παγκόσμιο οικονομικό πλεονέκτημα που είχε όταν ηγήθηκε της πρωτοβουλίας για απαλλαγή από τα ορυκτά καύσιμα μετά το 2050 (σ.σ.: Συμφωνία των Παρισίων, 2015)».
Με το τέλος της πανδημίας ο πλανήτης θα βρεθεί με πολύ λιγότερους αέριους ρύπους, λόγω όμως των προσωρινών μέτρων περιορισμού των μετακινήσεων και των βιομηχανικών δραστηριοτήτων, κάτι που έχει ήδη διαφανεί σε σχετικές μετρήσεις, αλλά με μια ασθενική παγκόσμια οικονομία. Πολλοί υποστηρίζουν ότι την επόμενη μέρα η οικονομική κρίση θα υπερκαλύψει το ενδιαφέρον για τον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και ότι το περίφημο «Green Deal» θα δώσει τη θέση του σε ένα μέγα οικονομικό deal, …παλαιάς κοπής, για να ανακάμψει η ανθρωπότητα από τις συνέπειες της καταστροφικής πανδημίας.
Ωστόσο στο παρελθόν, σε μια μικρότερων διαστάσεων κρίση, η παγκόσμια κοινότητα είχε επιδείξει καλά αντανακλαστικά. «Το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ (σ.σ.: για την προστασία από τις ουσίες που καταστρέφουν την προστατευτική για την ατμόσφαιρα στιβάδα του όζοντος) ενισχύθηκε σημαντικά στις αρχές της δεκαετίας του 1990, γιατί στην κατάρρευση του στρώματος του όζοντος, εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας, προστέθηκε τότε ξαφνικά κι ένα επιπλέον αίτιο: η έκρηξη του ηφαιστείου Πινατούμπο στις Φιλιππίνες» θυμίζει ο κ. Ζερεφός.
Εκείνη την περίοδο σε περιοχές του πλανήτη, όπως η Πούντα Αρένας στη Χιλή, είχε απαγορευθεί η κυκλοφορία στους δρόμους και οι άνθρωποι – όπως και σήμερα – είχαν κλειστεί στα σπίτια τους, για να μην εκτεθούν στην υπεριώδη ακτινοβολία. «Εσπευσαν τότε όλες οι χώρες να υπογράψουν το Πρωτόκολλο, το οποίο, κατά τα λεγόμενα των προηγούμενων γενικών γραμματέων του ΟΗΕ, θεωρείται το πιο επιτυχημένο για την προστασία του περιβάλλοντος που έχει υπογραφεί έως σήμερα» σημειώνει ο ακαδημαϊκός.
Οι λύκοι στην αναμπουμπούλα χαίρονται…
Tο τέλος της πανδημίας θα βρει την ανθρωπότητα με ραγισμένες ζωές και περιβαλλοντικά ελλείμματα που πρέπει να προσμετρηθούν στους απρόσωπους αριθμούς των οικονομικών σχεδιασμών. Ωστόσο αποτελεί ζητούμενο εάν θα τεθεί και πάλι σε προτεραιότητα ο νέος χάρτης πορείας του Green Deal για τη βιωσιμότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας, όταν πια η φουρτούνα θα έχει καταλαγιάσει. Ενας χάρτης που καταρτίστηκε με δεδομένο ότι αν δεν συγκρατηθεί ο αυξανόμενος… πυρετός της Γης, δεν υπάρχει επιστροφή και τα ακραία καταστροφικά καιρικά φαινόμενα θα πυκνώνουν. Και τότε οι καθημερινές αναφορές των θυμάτων ίσως να είναι μεγαλύτερες από του COVID-19. Πάντως οι επικριτές της Πράσινης Συμφωνίας βρήκαν ήδη την ευκαιρία να τη… σφυροκοπήσουν. Διότι ως γνωστόν οι λύκοι στην αναμπουμπούλα χαίρονται.
Από τις πρώτες αναφορές του ιού στην Ευρώπη, δύο από τις πιο… βρώμικες χώρες της ΕΕ, οι οποίες βασίζουν το ενεργειακό τους μείγμα στον άνθρακα, ξεκίνησαν τις πιέσεις. Ο πρωθυπουργός της Τσεχίας μίλησε για την ανάγκη εγκατάλειψης της Πράσινης Συμφωνίας, ενώ και η κυβέρνηση της Πολωνίας ζήτησε να σταματήσει η λειτουργία του Χρηματιστηρίου Ρύπων – ή τουλάχιστον να εξαιρεθεί η Πολωνία – ώστε όλα τα κονδύλια να κατευθυνθούν στον πόλεμο κατά του κορωνοϊού. Προ ημερών 37 ευρωβουλευτές από την πολιτική ομάδα των συντηρητικών και ρεφορμιστών (ECR) απαίτησαν την αναστολή του νομοθετικού έργου που σχετίζεται με το Green Deal προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι οικονομικές επιπτώσεις από την κρίση του κορωνοϊού.
«Δεν είναι λίγοι αυτοί που χρησιμοποιούν τη νέα οικονομική κρίση ως άλλοθι για να «ξηλώσουν» την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, ώστε να παραμείνει η Ευρώπη προσκολλημένη στα ορυκτά καύσιμα. Είναι αναμφισβήτητο ότι για την αντιμετώπιση του κύματος ύφεσης που ήδη έχει αρχίσει να σαρώνει την παγκόσμια οικονομία θα χρειαστούν γενναία πακέτα οικονομικής ανάκαμψης. Πρόκειται όμως για ένα ολοκληρωτικά πλαστό και άρα επικίνδυνο δίλημμα. Ο δρόμος για την οικονομική ανάκαμψη της Ευρώπης από τη λαίλαπα του κορωνοϊού περνά μέσα από μια φιλόδοξη και ενισχυμένη Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, που θα εξασφαλίσει τη μετάβαση της Ευρώπης σε μια κλιματικά ουδέτερη και κοινωνικά δίκαιη οικονομία» αναφέρει ο αναλυτής πολιτικής στο Green Tank, κ. Νίκος Μάντζαρης.
Και επειδή ανάμεσα στις περιφερειακές οικονομίες που θα αντιμετωπίσουν τις μεγαλύτερες προκλήσεις στη μετά τον κορωνοϊό εποχή συμπεριλαμβάνονται οι λιγνιτικές περιοχές, όπου η ανεργία βρίσκεται ήδη στα ύψη, λόγω της χρόνιας εξάρτησής τους από την υπό κατάρρευση λιγνιτική δραστηριότητα, το ζήτημα της διατήρησης του Green Deal αφορά άμεσα την Ελλάδα. «Ο Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης (σ.σ.: ένα Ταμείο που με μοχλεύσεις μπορεί να φτάσει τα 100 δισ. ευρώ), δομικό συστατικό της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, αποτελεί τη μόνη ελπίδα αναζωογόνησης των κατεστραμμένων τοπικών οικονομιών. Επομένως, τυχόν υπαναχώρηση στα όσα αποφάσισε η Ευρώπη προτού ξεσπάσει η θύελλα του κορωνοϊού θα αφήσει ολόκληρες περιφέρειες – όπως αυτήν της Δυτικής Μακεδονίας στη χώρα μας – χωρίς δίχτυ προστασίας, εξανεμίζοντας τις όποιες ελπίδες οικονομικής αναγέννησης» σημειώνει ο κ. Μάντζαρης. Και η επιλογή που έχουμε μπροστά μας, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι ξεκάθαρη: «Είτε η Πράσινη Συμφωνία θα ενισχυθεί μέσω της σύνδεσής της με τα υπό σχεδιασμό πακέτα οικονομικής ανάκαμψης είτε θα χάσουμε την τελευταία δεκαετία που έχουμε (ακόμη) στη διάθεσή μας για να γλιτώσουμε από την κλιματική κατάρρευση».
«Αδύναμος κρίκος» οι πράσινες πολιτικές
Οι «πράσινες» πολιτικές, σε περιόδους κρίσεων, ήταν πάντα ο αδύναμος κρίκος. Είναι ακόμη νωπές οι μνήμες από την… αποξήλωση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας τα πρώτα χρόνια της οικονομικής ύφεσης στη χώρα μας, στις αρχές της δεκαετίας του 2010, όταν οι εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες των υπουργείων Περιβάλλοντος και Οικονομικών θεωρούσαν το φυσικό περιβάλλον «τροχοπέδη» στην ανάπτυξη.
Στην κρίση του κορωνοϊού η ενεργειακή ασφάλεια προέχει, γι’ αυτό η αγωνία της κυβέρνησης εστιάζει στις εταιρείες προμήθειας ρεύματος που πλήττονται, καθώς η εισπραξιμότητά τους έχει περιοριστεί περί το 30% κατά μέσο όρο. Και καθώς κάθε κρίκος της ενεργειακής αλυσίδας συνδέεται άμεσα με τον προηγούμενο και τον επόμενο, ο κίνδυνος μετατοπίζεται και στη βιωσιμότητα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, όπως και οι επενδύσεις πράσινης ενέργειας – οι οποίες έχουν μπει στην πρώτη γραμμή του Green Deal.
Σε κάθε περίπτωση, ο κ. Γκέτλιχ σημειώνει ότι η Πράσινη Συμφωνία πρέπει να αποσαφηνιστεί ως προς τους «πράσινους» όρους που αφορούν την προστασία της βιοποικιλότητας και να τεθεί σοβαρά το ζήτημα της αποανάπτυξης. Και κλείνοντας θυμίζει τα λόγια του γνωστού περιβαλλοντολόγου και κινηματογραφιστή Ντέιβιντ Ατένμπορο: «Οποιος πιστεύει ότι είναι εφικτή η διαρκής ανάπτυξη και μεγέθυνση της οικονομίας σε έναν πεπερασμένο πλανήτη, είναι ή τρελός ή οικονομολόγος».
Το κόστος της κλιματικής αλλαγής
Βάζοντας τις ανθρώπινες ζωές σε στατιστικούς πίνακες, το πρότζεκτ PESETA της Κομισιόν έχει προβλέψει ότι για την περίοδο 2011-2040, αν δεν ληφθούν μέτρα, το κόστος της κλιματικής αλλαγής βάσει των εκτιμώμενων θανάτων θα φτάνει στα 13 δισ. ευρώ ετησίως (µε βάση την αξία ενός χρόνου ζωής, η οποία αποτιμάται σε 59.000 ευρώ), ενώ την περίοδο 2071-2100 τα 50 δισ. ευρώ ετησίως.
