Η πανδημία είναι ένας Μαύρος Κύκνος του 21ου αιώνα, καθώς έχει όλα τα χαρακτηριστικά που προσέδωσε στην έννοια ο ιδρυτής της ο Nassim Nicholas Taleb στο πολύ σημαντικό ομότιτλο βιβλίο του (“The Black Swan,The impact of the Highly Improbable”, Penguin Books): Γνωρίζουμε πολύ λίγα γι’ αυτούς, υπάγονται στη σφαίρα της «μη μαθηματικά εξημερωμένης τυχαιότητας» και έχουν αιφνιδιάσει την ανθρωπότητα πολλές φορές στην Ιστορία. Όχι μόνο γιατί εμφανίζονται χωρίς πρόδρομα σημεία, αλλά και διότι η δομή της σκέψης της συντριπτικής πλειοψηφίας από εμάς, δεν μας επιτρέπει να τους αναγνωρίσουμε, παρά την ύπαρξη πολλών «σιωπηρών» πειστηρίων για την ύπαρξή τους.
Μόνο μια απειροελάχιστη μερίδα της κοινωνίας μας, μπορεί να συνθέσει αυτά τα σιωπηρά πειστήρια και να προϊδεάσει τους υπόλοιπους για τη δυνατότητα εμφάνισης ενός, ολιγοπίθανου αλλά υπαρκτού, μείζονος κινδύνου, ενός Μαύρου Κύκνου. Είναι η αλαζονεία της γνώσης μας -νομίζουμε ότι γνωρίζουμε πολύ περισσότερα από όσα πραγματικά κατανοούμε – και η δοκησίσοφη φύση μας που μας εμποδίζει να ακούσουμε προσεκτικά αυτούς τους σοφούς. Εκείνους που, όπως έξοχα έγραψε ο Καβάφης:
«η μυστική βοή τους έρχεται των πλησιαζόντων γεγονότων. Και την προσέχουν ευλαβείς. Ενώ εις την οδόν έξω, ουδέν ακούουν οι λαοί».
Όμως, ανάμεσα στο λαό και τους σοφούς τοποθετούνται, θεωρητικά τουλάχιστον, οι ηγεσίες, όλων των επιπέδων και κατηγοριών. Οι οποίες θα έπρεπε να είναι σε θέση να εισπράξουν τις επισημάνσεις των ελάχιστων σοφών και να τις χρησιμοποιήσουν προς έγκαιρη προφύλαξη του «ποιμνίου». Το πόσο άτυχη είναι η σημερινή ανθρωπότητα ως προς την έλλειψη επαρκούς ηγεσίας, μπορεί ο καθένας να αναλογισθεί φέρνοντας στο νου τα πρόσωπα και την πολιτεία εκείνων που έχουν κυρίαρχο ρόλο στην παγκόσμια σκηνή σήμερα. Είναι αυτοί που «εμετρήθησαν, εζυγίσθησαν και ευρέθησαν ελλιπείς», αφού δεν είχαν το πνευματικό βεληνεκές να λάβουν σοβαρά υπόψη τους την πολύ συγκεκριμένη προειδοποίηση του Bill Gates και άλλων για τον κορωνοϊό και να προετοιμάσουν κατάλληλα τα συστήματα υγείας των κρατών τους.
Ίσως ο τελευταίος ηγέτης που το προσπάθησε ήταν ο Μπαράκ Ομπάμα. Αντίθετα με εκείνον, που επιχείρησε να προστατεύσει τους μη έχοντες της all mighty Αμερικής (για να κατεδαφίσει συστηματικά τα αποτελέσματα της προσπάθειάς του ο νοήμων διάδοχός του), οι σημερινές ηγεσίες, με τις ιδιοτελώς αγελαίες συμπεριφορές τους, οδήγησαν και οδηγούν σε συνεχή πόλωση την παγκόσμια κατανομή του πλούτου. Είναι ακριβώς αυτή η πόλωση που θα καθορίσει αναλογικά και το κόστος της κρίσης του κορωνοϊού, τόσο σε ζωές όσο και σε ανθρώπινη δυστυχία, σε βάρος των ανά την υφήλιο πτωχών.
Όμως θα είναι αφέλεια αν πιστέψει κανείς ότι αυτό μπορεί να «περάσει» χωρίς μείζονες, ριζικού χαρακτήρα, συνέπειες, τόσο σε ό,τι αφορά την οργάνωση της οικονομίας και της κοινωνίας, όσο και σε σχέση με την παγκόσμια ισορροπία ισχύος. Σε μια κοινωνία όπου η διαφορά του πλούτου καθορίζει το ποιος ζει και ποιος πεθαίνει, δεν είναι λογικό να αναμένεται ότι οι καταδικασμένοι θα δεχθούν μοιρολατρικά τη μοίρα τους. Η πανδημία και οι επιπτώσεις της, που θα γίνουν αισθητές σε βάθος χρόνου σε όλα τα επίπεδα, θα «σπρώξουν», σε κάποιες περιπτώσεις βίαια, τις κοινωνίες στην επόμενη «πίστα», επιταχύνοντας την επικράτηση ώριμων ήδη αλλαγών και την ωρίμανση των επερχόμενων.
Δεν θα είναι η πρώτη φορά που η Ιστορία υποχρεώνεται να «πατήσει γκάζι» από μια καταστροφική επιδημία: Ο Μαύρος Θάνατος που σάρωσε την Ευρώπη και την Αγγλία γύρω στο 1348, σκοτώνοντας το ένα τρίτο των κατοίκων, είχε ως μεσοπρόθεσμο αποτέλεσμα την επικράτηση ριζικών κοινωνικών και οικονομικών αλλαγών – σε όλα τα επίπεδα: οι κοινωνικοί όροι εμπορίου άλλαξαν σημαντικά υπέρ των εργατών της γης, η γεωργική παραγωγή εκχρηματίστηκε μερικώς, η παραγωγικότητα και το επίπεδο ζωής γνώρισαν άνοδο, η εκκλησιαστική τάξη και ιεραρχία αμφισβητήθηκε βίαια.
Έτσι και τώρα, μπορεί κανείς να περιμένει ότι στη νέα, μετά τον Covid-19 παγκόσμια ισορροπία, θα υπάρξουν βαθμιαίες ανακατατάξεις ισχύος και επιρροής, με τις ΗΠΑ να υφίστανται απώλειες σε soft power που πιθανότατα θα καρπωθούν οι ανταγωνιστές τους. Με μεγαλύτερη βεβαιότητα μπορούμε να περιμένουμε ανατροπές στα υποσυστήματα της συλλογικής ζωής (οικονομία, δημόσια υγεία, παιδεία, πρόνοια κ.λπ.) οι οποίες είναι πιθανό να οδηγήσουν μεσοπρόθεσμα στη σταδιακή υιοθέτηση ενός νέου υποδείγματος συλλογικής διαβίωσης. Η ανθρώπινη διάδραση σε πολλούς τομείς της οικονομικής και κοινωνικής ζωής, όπως το εμπόριο, η εργασία, η εκπαίδευση αλλά και η παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών, θα υποκατασταθεί σε μεγαλύτερο βαθμό από την ηλεκτρονική επικοινωνία.
Το κατά πόσον αυτό το νέο υπόδειγμα θα οδηγήσει με τη σειρά του σε ένα κατά τι βελτιωμένο πρότυπο ανθρώπου, με λιγότερη αλαζονεία και περισσότερη ενσυναίσθηση, είναι το θεμελιώδες ζητούμενο.
Δικαιούμαστε άραγε να είμαστε αισιόδοξοι?
