«Νότος Βοριάς Ανατολή και Δύση
Μέγας σταυρός κι απάνω βλέπω τώρα
Του ανθρώπου το πνεύμα σταυρωμένο»
Άγγελος Σικελιανός
«Δεν είμαστε υπεύθυνοι για ό, τι μας συμβαίνει
Είμαστε όμως υπεύθυνοι για το πώς διαχειριζόμαστε αυτό που μας συμβαίνει».
Φ. Ντοστογιέφσκι
1.- Έντρομος και σχεδόν ολόκληρος ο πλανήτης βιώνει το χάος και τον ίλιγγο που εξαπέλυσε ο δολοφονικός ιός, ο οποίος με αστραπιαία ταχύτητα, έζωσε όλον τον πλανήτη χωρίς ορατό αυτοκράτορα, χωρίς λεγεώνες κρούσης και αφού ως άλλος μονομάχος, κατήργησε τα πάσης φύσεως σύνορα, θρησκευτικά, εθνικά, φυλετικά, ιδεολογικά κ.ά., στέλνοντας στον αγύριστο τη σιγουριά ισχυρών και ανίσχυρων, πλούσιων και φτωχών, δίκαιων και αδίκων, ίδρυσε μια νέου τύπου αυτοκρατορία. Την αυτοκρατορία του τρόμου. Ό, τι δεν μπόρεσε να επιτύχει, όπως όφειλε, η λέξη «άνθρωπος», αιώνες τώρα, το επέτυχε εν μια νυκτί ο νέος «αυτοκράτορας», ο κορονοϊός. Και ήδη, όλοι είμαστε πολίτες αυτής της παγκόσμιας αυτοκρατορίας του τρόμου.
2.- Εύλογα διερωτώνται πολλοί: Πώς, εμείς οι παντοδύναμοι, που πατήσαμε ακόμη και το φεγγάρι, που κατακρεουργήσαμε όμως την έννοια άνθρωπος, πώς γίνεται και βρεθήκαμε, «ενωμένοι» αυτή τη φορά, κάτω από τον κοινό τρόμο; Κρεμασμένοι όμως πάνω από την άβυσσο; Για το αν ήταν γέννημα των καιρών ή κατασκεύασμα της τύχης τούτος ο παγκόσμιος όλεθρος, θα το μάθουμε αργότερα. Αυτό που επείγει σήμερα είναι να δούμε το κατά πόσο βρεθήκαμε ή δεν βρεθήκαμε, έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε ως σύνολο πια αυτή τη λαίλαπα. Αν, δηλαδή, καταφέραμε με την ίδια αστραπιαία ταχύτητα να συγκροτήσουμε ένα νέο και αρραγές μέτωπο κατά της διασποράς του δολοφονικού ιού. Ή, συνεχίσαμε αμέριμνοι – και μήπως πολλοί συνεχίζουν; – συμπεριφορές που διευκολύνουν αντί να εμποδίζουν τη διασπορά;
3.- Αν υπεύθυνη για τη διαχείριση ενός ατομικού κινδύνου κατά κύριο λόγο είναι η ατομική βούληση, κατ απόλυτη αναλογία πρέπει να δεχτούμε ότι και για την αντιμετώπιση ενός κοινού κινδύνου η ευθύνη της διαχείρισης ανήκει στο πληθυσμιακό σύνολο στο οποίο και παρήχθη. Ο συλλογισμός αυτός οδηγεί αυτονόητα και στον εξής επόμενο: Αν ένας κίνδυνος είναι εθνικός ή και παγκόσμιος, τότε εθνική ή και παγκόσμια οφείλει να είναι και η συλλογική βούληση με την οποία θα επιχειρηθεί η αναχαίτισή του. Με τούτον τον ιό όμως η αντίδραση δεν υπήρξα η ανάλογη. Κι΄ ίσως γιατί και η προπαίδευσή μας τα χρόνια που πέρασαν, δεν υπήρξε η ανάλογη: Ως θεότητα είχαμε παμψηφεί ανακηρύξει τον εαυτούλη μας και μόνο. Ή, και αν όχι, εντασσόμασταν σε προκατασκευασμένα «εμείς», προκειμένου να κατισχύουμε επί των άλλων. Η κ ο ι ν ω ν ι κ ή ευθύνη με την που θα μπορούσαμε τώρα να συγκροτήσουμε την αναγκαία συλλογική βούληση, και να αντιμετωπίσουμε τον νέο και άγνωστο δολοφονικό ιό, την είχαμε στο οπλοστάσιο της υποκρισίας, προκειμένου να υπηρετούμε το εγωκεντρικά ευχάριστο και όχι το χρήσιμο για όλους.
4.- Σημειώνω ενδεικτικά και τηλεγραφικά κάποιες πάγιες συμπεριφορές του παρελθόντος μας. Συμπεριφορές που, ακόμη και σήμερα, ένα βήμα πάνω από την άβυσσο, επιβιώνουν και εμποδίζουν τη σωτήρια ανάδειξη μιας συλλογικής βούλησης. Και εν γνώσει μας ή εν αγνοία – λίγη σημασία έχει-επωάζουν (ή, έστω δεν εμποδίζουν την επώαση), όλων εκείνων που εξέτρεφαν τον ατομικισμό, και στήριζαν ελάχιστα ή και καθόλου, όλα όσα ενεθάρρυναν τη συλλογικότητα και την έννοια του κοινού καλού. Στην προσωπική μας ζωή η ατομική ευθύνη είχε στον πυρήνα της τη συσσώρευση, την ευκολία, την ευδαιμονοθηρία. Λαίμαργα, οι περισσότεροι, αναζητούσαμε τον ηδύ λόγο των πολιτικών και γινόμαστε βαρήκοοι αν κάποιος τολμούσε να πει και τον χρήσιμο λόγο.
5.- Αλλά από την άλλη πλευρά, οι πολιτικοί μας φρόντιζαν επίσης να είναι περισσότερο ευχάριστοι για να έχουν ψήφους, και λιγότερο να είναι χρήσιμοι και δίκαιοι. Το ΕΣΥ, π.χ. ένας ανθρωπιστικότατος θεσμός, σχεδιάστηκε με τρόπο οικονομικά μη βιώσιμο, αλλά ούτε και δίκαιο. Και τούτο γιατί μοιράζοντας ίσα σε άνισα ενίσχυε την ανισότητα. Αφού η δωρεάν ίσων παροχών σε άνισα βαλάντια μεταβάλλεται σε μηχανισμό μεταφοράς πόρων που προέρχονται από τους νομίμους φορολογούμενους στους παρανόμως φοροδιαφεύγοντες. Αλλά ήταν και άδικος αφού με τον τρόπο αυτό μειώνονταν τα πλεονάσματα αν δεν εξαφανίζονται. Που, όμως, τούτη την ώρα θα ήταν τόσο αναγκαία να αντιμετωπίσουν μια έκτακτη περίσταση.
6.- Τέλος και συνοψίζοντας θα έλεγα ότι δεν βλέπαμε (ή δεν θέλαμε να δούμε), ότι η π ρ ό ο δ ο ς, που παμψηφεί την είχαμε ανακηρύξει ως τη νέα θεότητα, δεν ήταν, παρά η κόρη της πιο αχαλίνωτης θέλησης για κυριαρχία και των πιο επίσης αχαλίνωτων επιθυμιών μας. Και ότι δεν καταλαβαίναμε (ή δεν θέλαμε να καταλάβουμε), ότι η επιχρυσωμένη έννοια ενός εσχατολογικού δήθεν τέλους της ιστορίας δεν ήταν παρά μια αυταπάτη. Η ιστορία δεν σταματάει αλλά μπορεί να γυρίζει προς τα πίσω. Και πισωγυρίζει γρηγορότερα όταν το διαζύγιο της πολιτικής με την ηθική δεοντολογία διευρύνεται, και το ατομικό συμφέρον διεμβολίζει και καταστρέφει κάθε οικουμενική αξία και κάθε ίχνος συλλογικής βούλησης. Ενώ εμείς, δήθεν ανυποψίαστοι και μακάριοι, απολαμβάνουμε ένα επίπεδο ζωής που, ως χώρα, ήταν πάνω από τις οικονομικές μας δυνατότητες. Και ενώ ήδη είχαμε αρχίσει να βουλιάζουμε, τρέχαμε πίσω από εκείνους που υπόσχονταν τα πάντα αδιαφορώντας για τις ζημιογόνες συνέπειες. Και, αντί να κοιτάξουμε όλοι μαζί το πρόβλημα κατάματα προκειμένου να βρούμε μια λύση, το εργαλειοποιούσαμε, και ριχνόμασταν ό ένας εναντίον του άλλου αφήνοντας το πρόβλημα στην αυτό-επιδείνωσή του.
7.- Και σήμερα, ένα μόλις βήμα πριν την άβυσσο, και ενώ οι ειδικοί, αλλά και η κοινή λογική, επικαλούνται για την ανάσχεση του παγκόσμιου ολέθρου την ανάληψη μιας συλλογικής ευθύνης, τα «ράφια» του ηθικού οπλοστασίου και της κοινωνικής ευθύνης βράθηκαν άδεια. Όπως άδεια είναι άλλωστε τώρα και πολλά ράφια των σούπερ- μάρκετ που η σχεδόν ληστρική επιδρομή, μερικών ευτυχώς, στο όνομα της αποθέωσης του ατομικισμού, έσπευσαν να τα αδειάσουν. Ο χρυσός κανόνας της δημοκρατίας και άρα της συνύπαρξής μας έχει ως αρχή : «ο καθένας είναι ελεύθερος να αναπτύξει τη δραστηριότητά του έως εκεί που δεν αναιρείται η ελευθερία του άλλου και το συμφέρον του συνόλου». Η αρχή αυτή δεν παραχωρεί μόνο δικαιώματα, επιβάλλει και υποχρεώσεις. Με κύρια εκείνη την προστασία του συμφέροντος του συνόλου, που μόνο η γενναία ανάληψη της κοινωνικής ευθύνης μπορεί να επιχειρήσει.
8.- Από μικροί μαθαίναμε ότι για τον ατομικό κίνδυνο η ευθύνη για την αντιμετώπισή του είναι κυρίως ατομική. Για το κοινό όμως κίνδυνο (χρεωκοπία του κράτους, δημόσια καθαριότητα, κλιματική αλλαγή, και τώρα ο φονικός ιός κ.ά.) η ατομική ευθύνη δεν επαρκεί. Τώρα έπρεπε ήδη να μάθουμε ότι ένα πρόβλημα που προκύπτει με τη αναλογική έστω ευθύνη ενός πληθυσμιακού συνόλου, η λύση του θα πρέπει να αναζητηθεί με την αναλογική συμβολή του ίδιου πληθυσμιακού συνόλου. Από εδώ προκύπτει και η υποχρέωση του πολίτη, όχι μόνον να δηλώνει δημοκράτης, αλλά και να είναι. Και άρα έμπρακτα να αναλαμβάνει την κοινωνική ευθύνη έναντι του συνόλου.
9.- Συνεπώς σήμερα, έστω την ύστατη τούτη ώρα, το χρέος μας είναι να ξανα-θεωρήσουμε την ως τώρα διαδρομή και να αναθεωρήσουμε έμπρακτα, όσα συνέβαλλαν στην εξάχνωση κάθε έννοιας του κοινού καλού όλων. Τα μεγάλα προβλήματα, όπως το μεταναστευτικό, η κλιματολογική αλλαγή, η απάνθρωπη διεύρυνση των ανισοτήτων και τελευταία ο κορονοϊός κ.ά.π., έγιναν και πολυσύνθετα και παγκόσμια. Προβλήματα που στον στενό χώρο ενός κράτους ή μιας ένωσης και με την ευθύνη των αντίστοιχων εξουσιών τους, λύση δεν μπορεί να βρεθεί. Η λύση των προβλημάτων βρίσκεται, αν μπορεί να βρεθεί, μόνο στον γεωγραφικό χώρο που τα γέννησε. Και αν παγκόσμια είναι τα προβλήματα, παγκόσμια πρέπει να είναι και η ευθύνη της λύσης. Και αυτό, όχι με τον τρόπο σκέψης που τα γέννησε. Αντίθετα, αν θέλουμε να αφήσουμε στα παιδιά μας έναν κόσμο κατοικήσιμο, σήμερα κιόλας, αν όχι χθες, θα πρέπει να αλλάξουμε, σε παγκόσμιο επίπεδο αυτή τη φορά, και τον τρόπο σκέψης. Και να ανακηρύξουμε ως νέα θεότητα τη συλλογική βούληση με στόχο το κοινό καλό και όχι την ατομική επιθυμία. Και αυτό σήμερα και όχι αύριο. Αύριο ίσως θα είναι πολύ αργά. Κι όσο για την εξουσία δεν αρκεί να τρέχει ως διωκόμενη γρήγορα.
Σημασία έχει πόσο πιο γρήγορα τρέχει ο διώκτης δολοφονικός ιός.
