Ο επισήμως πανδημικός πλέον κορωνοϊός SARS-CoV-2 έχει οδηγήσει την Ευρώπη – συμπεριλαμβανομένης της χώρας μας – σε μια πραγματικότητα που μοιάζει βγαλμένη από ταινία επιστημονικής φαντασίας: για πρώτη φορά στη Γηραιά Ηπειρο μια ολόκληρη χώρα, η Ιταλία, έχει τεθεί σε καραντίνα και έχει βάλει «λουκέτο» σε όλες τις επιχειρηματικές δραστηριότητες, ενώ και στην Ελλάδα τα εκπαιδευτικά ιδρύματα όλων των βαθμίδων έχουν κλείσει επί 14 ημέρες (μέχρι νεωτέρας) και επίσης λαμβάνονται αυστηρά μέτρα σε ό,τι αφορά χώρους συναθροίσεων αλλά και χώρους εργασίας. Καθώς ο ιός δείχνει ολοένα και περισσότερο τα «δόντια» του, τα ευρωπαϊκά κράτη τρέχουν μέσω της λήψης πρωτοφανών μέτρων για να επιβραδύνουν την τρελή κούρσα του. Είναι τα μέτρα που λαμβάνονται αρκετά; Πώς θα διαμορφωθεί το ιογενές μέτωπο το επόμενο διάστημα; Ο καλός καιρός που όλοι αναμένουν ως από μηχανής θεό θα λύσει το κορωνο-πρόβλημα; Σε αυτά και άλλα ερωτήματα έδωσε άκρως ενδιαφέρουσες απαντήσεις στο «Βήμα» ένας από τους ειδήμονες του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) στην Ευρώπη για τον νέο κορωνοϊό, επικεφαλής του Τμήματος για τη Γρίπη και τους Αλλους Ιούς του Αναπνευστικού Συστήματος στο Κέντρο για τον Ελεγχο και την Επιτήρηση Μεταδιδόμενων Νοσημάτων της Public Health England δρ Ρίτσαρντ Πέμποντι.
Πανδημία!
Καθώς ο νέος κορωνοϊός «σαρώνει» ολοένα και περισσότερες χώρες, την περασμένη Τετάρτη ο ΠΟΥ ανακήρυξε τελικώς πανδημία εξαιτίας του. Τι σημαίνουν αυτά τα νέα δεδομένα; ρωτήσαμε τον δρα Πεμπόντι. «Δεν νομίζω ότι η ουσία βρίσκεται στο αν ανακηρύχθηκε ή όχι πανδημία. Η ουσία είναι ότι αντιμετωπίζουμε μια παγκόσμια κατάσταση έκτακτης ανάγκης απέναντι στην οποία πρέπει όλοι να δράσουμε συλλογικά. Ο νέος αυτός ιός που «γεννήθηκε» στην Κίνα έχει πλέον εξαπλωθεί σε πολλές άλλες χώρες. Στην Ευρώπη η Ιταλία έχει πληγεί σημαντικά από τον ιό και ορισμένες χώρες αντιμετωπίζουν την αυξανόμενη εξάπλωσή του. Λέμε λοιπόν σε ολόκληρο τον κόσμο ότι πρόκειται για μια πολύ σοβαρή κατάσταση την οποία πρέπει να διαχειριστούμε αναλόγως – και αυτό περιλαμβάνει το σύνολο του πληθυσμού, ο καθένας πρέπει να φερθεί υπεύθυνα για να αναχαιτιστεί ο ιός».
Τα τρία στάδια εξάπλωσης
Πόσο απειλείται από τον SARS-CoV-2 η Ευρώπη; Η Ιταλία βρίσκεται σε μια πρωτόγνωρη κατάσταση, κατά την οποία ολόκληρος ο πληθυσμός της έχει τεθεί σε καραντίνα, με τα κρούσματα και τους θανάτους να αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο καθημερινά ενώ σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, εμφανίζεται συνεχής αύξηση των περιπτώσεων του SARS-CoV-2 (μάλιστα, έως τη στιγμή που γράφονταν αυτές οι γραμμές η χώρα μας μετρούσε ήδη και τον πρώτο της θάνατο εξαιτίας του ιού). «Οι ευρωπαϊκές χώρες αντιμετωπίζουν στην παρούσα φάση την απειλή της νόσου COVID-2019 σε διαφορετικά στάδια. Για την ακρίβεια, μιλάμε για τρία διαφορετικά στάδια: μεμονωμένα κρούσματα, άθροισμα (ομάδες) κρουσμάτων και τελικώς μετάδοση εντός της κοινότητας. Οι περισσότερες χώρες στην Ευρώπη βρίσκονται τώρα στη φάση αντιμετώπισης των πρώτων τους κρουσμάτων, τα οποία προέρχονται από πληγείσες περιοχές και πρέπει να διαθέτουν τα κατάλληλα συστήματα ώστε να λάβουν τα σωστά μέτρα εντοπισμού, απομόνωσης και ιχνηλάτησης των «εισαγόμενων» κρουσμάτων ώστε να διακοπεί η περαιτέρω μετάδοση του ιού. Αυτό είναι και το κλειδί για να σταματήσει η εξάπλωσή του ιού στο πρώτο στάδιο. Κάποιες χώρες αντιμετωπίζουν μια εξάπλωση του ιού σε τοπικό επίπεδο μετά την «εισαγωγή» κρουσμάτων από πληγείσες περιοχές – και σε αυτό το στάδιο το σημαντικό είναι να λαμβάνονται τα μέτρα εντοπισμού και απομόνωσης των κρουσμάτων ώστε να κοπεί η αλυσίδα της μετάδοσης. Κάποιες άλλες χώρες αρχίζουν να βρίσκονται αντιμέτωπες με μετάδοση του ιού στην κοινότητα – μετάδοση δηλαδή του ιού στον πληθυσμό χωρίς να μπορεί να αποδοθεί η αρχική πηγή μετάδοσης σε κάποιο κρούσμα που προήλθε από πληγείσα περιοχή. Είναι σημαντικό όμως όλες οι χώρες στην Ευρώπη να είναι προετοιμασμένες και για αυτό το σενάριο».
Αμυντικές στρατηγικές
Ποια είναι λοιπόν η προετοιμασία για αυτό το σενάριο που… χτυπά την πόρτα ολοένα και περισσότερων χωρών, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας; «Υπάρχουν διαφορετικές στρατηγικές, τις οποίες αποφασίζει η κάθε χώρα ξεχωριστά για να μπει φρένο στη μετάδοση του ιού εντός της κοινότητας. Το σίγουρο είναι ότι άκρως σημαντική σε αυτή τη φάση είναι η τήρηση ατομικών κανόνων υγιεινής – τόσο για την προστασία του αναπνευστικού συστήματος τηρώντας τις κατάλληλες αποστάσεις ασφαλείας όσο και μέσω της σωστής υγιεινής των χεριών -, τους οποίους πρέπει να ακολουθεί όλος ο πληθυσμός. Οι συγκεκριμένοι κανόνες μειώνουν τη μετάδοση όχι μόνο του SARS-CoV-2 αλλά και των υπολοίπων ιών του αναπνευστικού που κυκλοφορούν αυτή την περίοδο. Είναι επίσης σημαντικό οι ηλικιωμένοι καθώς και τα άτομα με υποκείμενα νοσήματα να μειώσουν τις επαφές τους με άλλα άτομα ώστε να προστατευθούν από τον ιό. Και βέβαια τα συστήματα υγείας πρέπει να είναι προετοιμασμένα ώστε να υποδεχθούν περισσότερους ασθενείς με σοβαρά συμπτώματα COVID-2019». Ο δρ Πέμποντι τόνισε βέβαια ότι τα περισσότερα άτομα που θα νοσήσουν με τον νέο κορωνοϊό θα εμφανίσουν ήπια συμπτώματα και δεν θα χρειαστούν καν νοσηλεία. «Θα πρέπει όσα άτομα έχουν μολυνθεί με τον ιό και παρουσιάζουν ήπια συμπτωματολογία να παραμείνουν σπίτι τους έως την ανάρρωσή τους φροντίζοντας να μην έρχονται σε επαφή με άλλα άτομα ώστε να αποφευχθεί η περαιτέρω μετάδοση. Θα υπάρχουν όμως και τα άτομα εκείνα που θα νοσήσουν σοβαρά – κυρίως τα άτομα άνω των 60-70 ετών και όσα πάσχουν από νοσήματα όπως οι καρδιοπάθειες και ο διαβήτης -, τα οποία θα χρειαστούν νοσηλεία. Και τα συστήματα υγείας πρέπει να είναι έτοιμα να τα νοσηλεύσουν».
Δεδομένα και ελπίδες
Πόσα θα είναι τελικώς αυτά τα άτομα; Ποιο θα είναι γενικώς το ποσοστό του πληθυσμού που θα «αγγίξει» ο νέος ιός είτε περισσότερο είτε λιγότερο; Λοιμωξιολόγοι στην Ελλάδα κάνουν λόγο για πιθανή νόσηση του 5%-10% του πληθυσμού. Ο ΠΟΥ έχει στα χέρια του κάποιες προβλέψεις για την εξάπλωσή του το προσεχές διάστημα; «Αυτό το ερώτημα είναι ένα από τα μεγαλύτερα και για εμάς, το οποίο δεν έχει απάντηση. Δεν γνωρίζουμε ποιο θα είναι το συνολικό ποσοστό του πληθυσμού στο οποίο θα «επιτεθεί» ο ιός, και αυτό διότι δεν γνωρίζουμε ποια είναι η προϋπάρχουσα ανοσία του πληθυσμού σε αυτόν». Μα πώς μπορούμε να κάνουμε λόγο για προϋπάρχουσα ανοσία αφού ουσιαστικώς αντιμετωπίζουμε ένα νέο παθογόνο; «Υπάρχουν κορωνοϊοί στους οποίους έχει εκτεθεί ο πληθυσμός – για παράδειγμα, κάποιοι κορωνοϊοί προκαλούν κοινό κρυολόγημα. Και παρότι ο SARS-CoV-2 εμφανίζει συγκεκριμένα νέα χαρακτηριστικά, ίσως είναι πιθανό η έκθεση του πληθυσμού στους άλλους κορωνοϊούς να προσφέρει ως έναν βαθμό ανοσία. Στο πλαίσιο αυτό ίσως εξηγείται και το γιατί τα παιδιά δεν εμφανίζουν σοβαρά συμπτώματα του νέου ιού. Μήπως τελικώς παίζει ρόλο το ότι έχουν κάποια ανοσία εξαιτίας της προηγούμενης έκθεσής τους σε άλλους κορωνοϊούς; Αυτό μένει να αποδειχθεί. Υπάρχουν βέβαια και τα πιο άσχημα σενάρια που αναφέρουν ότι μεγάλο μέρος του πληθυσμού θα προσβληθεί από τον ιό – διαφορετικά μοντέλα δίνουν διαφορετικά ποσοστά αλλά δεν ξέρουμε ποιο θα επικρατήσει τελικά. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μιλάμε για έναν νέο ιό και όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοιχτά – για αυτόν τον λόγο και πρέπει τα κράτη να είναι προετοιμασμένα για κάθε σενάριο».
Κατάσταση ετοιμότητας
Καθώς ο ιός τρέχει με μεγάλες ταχύτητες και εμείς… τρέχουμε και δεν φτάνουμε για να τον σταματήσουμε, η απορία είναι εύλογη. Μπορούμε να κάνουμε κάτι τώρα πια για να ανακόψουμε την πορεία του ή το «παράθυρο της ευκαιρίας» μας να τον θέσουμε υπό έλεγχο έχει κλείσει; «Παίζει μεγάλο ρόλο σε ποιο στάδιο βρίσκεται η κάθε χώρα – αν δηλαδή αντιμετωπίζει τώρα τα πρώτα της εισαγόμενα κρούσματα, αν αντιμετωπίζει ομάδες κρουσμάτων ή αν έχει περάσει στη φάση της μετάδοσης στην κοινότητα. Πάντως μέχρι στιγμής οι περισσότερες χώρες της Ευρώπης δεν έχουν φθάσει σε σημείο ευρείας εξάπλωσης του ιού στην κοινότητα – έτσι ο κίνδυνος νόσησης για τον γενικό πληθυσμό παραμένει ακόμη χαμηλός ενώ είναι και πιο εύκολο να μπει φρένο στην περαιτέρω εξάπλωση του SARS-CoV-2. Στις χώρες που έχουν τα πρώτα κρούσματα, ο άμεσος εντοπισμός, η απομόνωση και η ιχνηλάτησή τους μπορεί να κάνει τη διαφορά. Στις χώρες με ομάδες κρουσμάτων η στρατηγική που πρέπει να ακολουθείται είναι η επιβράδυνση της μετάδοσης ώστε να μην εξαπλωθεί ο ιός σε μεγάλο βαθμό στην κοινότητα. Και πρέπει οι χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, να είναι έτοιμες για μια πιθανή ευρεία εξάπλωση του ιού στην κοινότητα. Πρέπει τα συστήματα υγείας να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τα αυξημένα περιστατικά που πιθανόν θα χρειαστούν νοσηλεία. Οταν υπάρχει πλέον μετάδοση στην κοινότητα, πρέπει και ο καθένας να αναλάβει την ατομική ευθύνη να μένει σπίτι του όταν δεν είναι καλά ώστε να προστατεύσει τους υπολοίπους από τον ιό. Γενικώς, όπως δείχνουν τα μέχρι στιγμής στοιχεία, το άτομο που μολύνεται με τον νέο κορωνοϊό είναι πιο μολυσματικό όταν ξεκινά η εμφάνιση συμπτωμάτων και κατά τις πρώτες ημέρες από την εμφάνισή τους ενώ όσο περνούν οι ημέρες η μολυσματικότητα μειώνεται σημαντικά. Παρ’ όλα αυτά πρέπει όλοι όσοι έχουν συμπτώματα να μένουν στο σπίτι έως την πλήρη ανάρρωσή τους».
Τελικώς, τι είναι αυτό που περιμένουμε να μας «σώσει»; Θα είναι ο… καλός μας ο καιρός, στον οποίον πολλοί εναποθέτουν τις ελπίδες τους; Ή μόνο το πολυαναμενόμενο εμβόλιο θα βάλει ένα τέλος στην επέλαση του νέου κορωνοϊού; «Δεν γνωρίζουμε αν η καλοκαιρία που θα αρχίσει να επικρατεί στο βόρειο ημισφαίριο σε λίγο καιρό λόγω της άνοιξης θα βοηθήσει. Το καλό νέο όμως είναι ότι με την καλοκαιρία θα υποχωρήσουν άλλες νόσοι του αναπνευστικού, όπως η γρίπη, που αυτή τη στιγμή πιέζουν επίσης τα συστήματα υγείας. Ετσι θα υπάρχει περισσότερος χώρος και χρόνος για την καλύτερη αντιμετώπιση των περιπτώσεων του νέου κορωνοϊού. Οσο για το εμβόλιο, γίνονται αυτή τη στιγμή πολλές προσπάθειες ανά τον κόσμο για την ανάπτυξή του. Ωστόσο θα απαιτηθεί τουλάχιστον ένα έτος προτού υπάρξει εμβόλιο ευρέως διαθέσιμο για τον πληθυσμό. Βρισκόμαστε επίσης σε αναμονή για αποτελεσματικές θεραπείες, παρακολουθούμε τις δοκιμές και περιμένουμε τα αποτελέσματα. Είναι πολλά αυτά ακόμη που δεν ξέρουμε για τον SARS-CoV-2, γι’ αυτό και πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για κάθε σενάριο».
Οπως βλέπετε, βρισκόμαστε στην… αναμονή. Οπως πάντως προκύπτει από τα λόγια του ειδήμονος του ΠΟΥ, αυτό που δεν παίρνει αναβολή είναι το να θωρακιστούν τα κράτη όσο περισσότερο μπορούν αλλά και ο καθένας μας να μην αναμένει τα πάντα από τους άλλους, αλλά να φροντίσει να… φροντίσει τον εαυτό του και τους γύρω του.
Πολλά τα αναπάντητα ερωτήματα
Είναι πολλά τα αναπάντητα ερωτήματα σχετικά με τον νέο κορωνοϊό, παραδέχεται ο ειδικός του ΠΟΥ. «Καθημερινά βλέπουμε νέες μελέτες σχετικά με τη μεταδοτικότητα και τη θνησιμότητα του ιού, το πόσο μπορεί να επιβιώσει στις επιφάνειες, για το αν τα κατοικίδια μπορούν να μολυνθούν με αυτόν και να τον μεταδώσουν, για το αν μπορεί να επαναπροσβληθεί κάποιος που έχει ήδη νοσήσει. Ωστόσο δεν μπορούμε να καταλήξουμε ακόμη σε σαφή συμπεράσματα. Για παράδειγμα, σε ό,τι αφορά τις επιφάνειες, παίζει ρόλο η κάθε επιφάνεια αλλά και οι συνθήκες του περιβάλλοντος στις οποίες βρίσκεται ο ιός επάνω στην εκάστοτε επιφάνεια. Σε ό,τι αφορά τα κατοικίδια δεν υπάρχουν στοιχεία που να πιστοποιούν ότι μπορούν να μεταδώσουν τον ιό. Επίσης, παρά τα στοιχεία που έρχονται συνεχώς στο φως μέσα από μελέτες, δεν έχουμε καταλήξει στο ποια είναι η ακριβής θνησιμότητα από τον νέο κορωνοϊό. Δεν πρέπει πάντως να ξεχνάμε ότι στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων τα άτομα που θα μολυνθούν θα εμφανίσουν ήπια συμπτώματα και μόνο σχετικώς λίγοι άνθρωποι θα νοσήσουν πιο σοβαρά».
Το κλείσιμο των σχολείων και η Θεία Κοινωνία
Υπάρχουν αυστηρά μέτρα σε συλλογικό επίπεδο τα οποία λαμβάνονται από ολοένα και περισσότερες χώρες. Ηδη στην Ελλάδα αποφασίστηκε το κλείσιμο όλων των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων για 14 ημέρες ενώ πολύς λόγος έχει γίνει για το τι πρέπει να συμβεί με τις εκκλησίες – όπου σημειωτέον συναθροίζονται άτομα μεγάλης ηλικίας και συνήθως με επιβαρυμένη υγεία – και τη θεία μετάληψη. Τέτοιου είδους μέτρα μπορούν πράγματι να καθυστερήσουν την εξάπλωση του ιού; ρωτήσαμε τον δρα Πέμποντι. «Μέτρα που έχουν ως στόχο την αποφυγή κοινωνικών επαφών λαμβάνονται με απόφαση του κάθε κράτους. Ωστόσο, σε ό,τι αφορά συγκεκριμένα τα παιδιά, δεν είναι σαφές πόσο ρόλο παίζουν στην εξάπλωση της COVID-2019. Ενα από αυτά που έχουμε μάθει από τις μελέτες που έχουν διεξαχθεί στην Κίνα είναι ότι λίγα μόνο παιδιά εμφανίζουν συμπτώματα της νόσου. Δεν είναι ακόμη επίσης σαφές αν και κατά πόσο τα παιδιά μεταδίδουν τον ιό – μιλάμε για έναν νέο ιό, για τον οποίο είναι πολλά αυτά που ακόμη δεν γνωρίζουμε. Το κλείσιμο των σχολείων είναι ένα μέτρο που μπορεί να μειώσει την εξάπλωση του ιού αλλά αποτελεί ζήτημα το πότε είναι η κατάλληλη στιγμή να ληφθεί, και αυτό αποφασίζεται από την κάθε χώρα ανάλογα με τις συνθήκες». Σε ό,τι αφορά τη Θεία Κοινωνία, ο δρ Πέμποντι σημειώνει ότι «υπάρχει έλλειψη ερευνητικών στοιχείων σχετικά με το θέμα. Εκείνο όμως που γνωρίζουμε είναι ότι ο ιός μεταδίδεται μέσω σταγονιδίων καθώς και μέσω επαφής με αντικείμενα. Σε κάθε περίπτωση ένα άτομο που εμφανίζει οποιοδήποτε σύμπτωμα του ιού όπως πυρετό, βήχα, δύσπνοια πρέπει να μένει στο σπίτι του και να μην πηγαίνει ούτε στην εκκλησία ούτε οπουδήποτε αλλού».
