Κάποια στιγμή νομίσαμε τους τελευταίους μήνες ότι το 2020 θα μπορούσε να είναι ένας χρόνος απόπλου για πιο ήρεμα νερά. Τα γεγονότα όμως δεν αναγνωρίζουν σχεδιασμούς τρίτων και δεν σέβονται εκτιμήσεις και προσδοκίες. Απαιτητικά εισβάλλουν στη σκηνή και κλέβουν την προσοχή μας. Η διαγεγραμμένη ροή ανακόπτεται και τα πράγματα παίρνουν άλλη τροπή. Απαίδευτοι εμείς στο απρόοπτο και στο μη αναμενόμενο, στέκουμε άλλοτε αιφνιδιασμένοι, άλλοτε έκπληκτοι, άλλοτε παράλυτοι.
Είμαστε θύματα του 19ου αιώνα. Της πεποίθησης, της πίστης στην αδιατάρακτη γραμμική εξέλιξη. Ολα θα βαίνουν πάντα προς το καλύτερο. Ενα αόρατο χέρι, πειστήκαμε, εργάζεται για μια καλύτερη εποχή. Νομοτελειακά. Η εσχατολογία αυτή μας παγίδευσε.
Η μεγάλη αυταπάτη της εγγυημένης μελλοντικής ευτυχίας έλαβε στον τόπο μας στοιχεία σχεδόν θρησκευτικά. Πολιτικές δυνάμεις την έβαλαν στην καρδιά των εξαγγελιών τους. Την έκαναν τρόπο και μάθημα ζωής, μέθοδο κατανόησης του κόσμου. Τίποτα δεν θα μπορούσε να εμποδίσει το ελπιδοφόρο μέλλον. Θυμίζω ότι επί Α. Παπανδρέου είχε υιοθετηθεί η ΑΤΑ, Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή. Μηχανισμός αναπλήρωσης των απωλειών του παρόντος. Ολα ήταν αιώνια εγγυημένα.
Αυτή η κυρίαρχη αντίληψη μας κράτησε απαίδευτους στο απρόοπτο των γεγονότων. Απροετοίμαστους να αντιμετωπίσουμε και την πιο ελάχιστη διαταραχή της γραμμικής εξέλιξης. Και εκεί που νομίζαμε ότι έχουν όλα σταθερά δρομολογηθεί, έρχονται τα γεγονότα να τα διαταράξουν. Και εκεί που η εμπειρία, όπως τα γεγονότα του παρελθόντος την έχουν χτίσει, θα έπρεπε να μας κρατάει ζωντανούς, η ασφάλεια της αυταπάτης και η προτίμηση της λήθης έρχεται να διαγράψει το βίωμα. Ο,τι είναι ασύμβατο με την αυταπάτη απωθείται. Μόνο που τα γεγονότα διατηρούν το πρωτείο. Δεν καταλαβαίνουν από θεωρία και δεν συνεργάζονται με τις ανθρώπινες επιθυμίες.
Ετσι απαράσκευους μας βρίσκει η οικονομική και πολύπλευρη κρίση. Η ανώριμη αισιοδοξία κατέπεσε. Η τυφλή αντιμετώπιση της κρίσης την πολλαπλασιάζει. Δεν ακούμε ούτε τότε τη δυνατή φωνή των γεγονότων. Και παραβλέπουμε τις σκληρές απαιτήσεις τους. Απαίδευτοι, δεν κατανοούμε το δίδαγμά τους.
Ετσι φτάσαμε στο σήμερα. Εδώ μας συναντάει η εντελώς νέα συνθήκη, που έχουμε μπροστά μας. Οχι τόσο ο περαστικός, ας ευχηθούμε, κορωνοϊός και η μικρή παράνοια καθυστέρησης, που έδωσε αφορμή να εκφραστεί, όσο η ένταση του προσφυγικού και μεταναστευτικού κυρίως ζητήματος, σε συνδυασμό πάντα με αυτό που προκαλεί και ανακινεί. Την ένταση στις σχέσεις μας με την Τουρκία, που θα λάβει, εκτιμώ, διάσταση παρατεταμένης, ήπιας προς το παρόν, σύγκρουσης.
Είμαστε μέσα σε μια δραματικά νέα φάση. Δεν μένει κανένα περιθώριο αντοχής στην παλαιά αντίληψη. Το ζήτημα είναι στρατηγικής φύσης. Περιγραφή και επεξήγηση, χωρίς φόβο και επιφυλάξεις, της νέας κατάστασης. Η συνειδητοποίηση της πραγματικότητάς μας είναι το πρώτο μάθημα κατά της αμέριμνης απαιδευσίας. Για να μην «ξαναπέσουμε στα ίδια λάθη».
Ο κ. Λευτέρης Κουσούλης είναι πολιτικός επιστήμονας.
