«Κύριε πρύτανη, Αξιότιμοι κυρίες και κύριοι, θεωρώ ιδιαιτέρως τιμητικό το γεγονός (θα το αποκαλούσα εύνοια της ακαδημαϊκής μου ζωής) ότι βρίσκομαι απόψε ενώπιόν σας, εδώ στη σεμνή και συνάμα μεγαλόπρεπη Αίθουσα του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, να σας ομιλήσω για τον διαπρεπή καθηγητή κ. George Steiner και να υποστηρίξω (βραχύτατα έστω, αλλά πάντως σύμφωνα με το ακαδημαϊκό τυπικό) για ποιους λόγους, για ποια έργα του τον τιμούμε, αναγορεύοντάς τον δημοσίως επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου μας. Επίτιμο διδάκτορα των Ελληνικών Γραμμάτων. Ωστόσο, όπως εύκολα αντιλαμβάνονται εκείνοι που γνωρίζουν έστω λίγο το έργο του τιμωμένου μας, η εύνοια στην οποία αναφέρθηκα μοιάζει ιδιαιτέρως βεβαρημένη από ποικίλες δυσκολίες.
Είναι μια δύσκολη εύνοια επειδή το φιλολογικό, δοκιμιακό, κριτικό, λογοτεχνικό και διδακτικό έργο του τιμωμένου – για να μείνω στις κυριότερες πλευρές των δραστηριοτήτων του – είναι εξαιρετικά εκτενές και πολυποίκιλο για να μπορέσω να το παρουσιάσω, όπως πρέπει, στον λίγο χρόνο της ομιλίας μου. Το κυριότερο: έχουμε να κάνουμε με το ατίθασο έργο ενός ατίθασου πνεύματος του καιρού μας που δεν χαρίζεται ούτε σε παρουσιάσεις ακαδημαϊκού τύπου ούτε σε φιλοφρονήσεις. Με άλλα λόγια: έχουμε να κάνουμε με το έργο ενός ιδιοφυούς και εφευρετικού διανοητή, ερμηνευτή, παιδαγωγού και πρωτογενούς δημιουργού το οποίο μοιάζει να αρνείται να δεχθεί κάθε ακαδημαϊκό χαρακτηρισμό. Παραμένει επίσης γεγονός ότι ο τιμώμενος καθηγητής έχει επανειλημμένως καταδικάσει την υποκριτική στάση που κρύβει, κάποτε, μια δήθεν προβαλλόμενη ακαδημαϊκή συναδελφικότητα και ισοτιμία. Πρόκειται, όπως ο ίδιος λέει, για συμπτώματα καιροσκοπίας και ευτελούς συμβατικότητας. Ωστόσο, ελπίζω πως ο καθηγητής G. Steiner αντιλαμβάνεται την ειλικρίνεια των αισθημάτων μας…».
Το παραπάνω κείμενο αποτελεί την αρχή της εισηγητικής ομιλίας μου κατά την τελετή της αναγορεύσεως του George Steiner ως επιτίμου διδάκτορος του ΕΚΠΑ τον Μάιο του 2004. Το έργο του το εγνώριζα από παλιά, ήδη από το 1980, όταν είχα προσκληθεί από το Πανεπιστήμιο του Harvard (Εδρα «Γιώργος Σεφέρης») όπου και δίδαξα δύο κύκλους μαθημάτων ως επισκέπτης καθηγητής. Εκεί βρήκα και αγόρασα, τότε, το διάσημο βιβλίο του «After Babel: Aspects of Language and Translation», το οποίο κυκλοφόρησε στα ελληνικά το 2004. Σε επιτυχή μετάφραση του Γρηγόρη Κονδύλη και επιμέλεια του Αρη Μπερλή. Ημουν λοιπόν ιδιαιτέρως υπερήφανος (εσφαλμένως, όπως – φευ – αποδείχθηκε αργότερα) επειδή είχα συντελέσει ώστε να προσκληθεί ο G. Steiner στην Αθήνα προκειμένου να τιμηθεί από το Πανεπιστήμιό μας. Πρύτανης ήταν τότε ο κ. Μπαμπινιώτης, ο οποίος και βοήθησε πολύ. Θυμίζω, επίσης, ότι το 2004 ήταν η χρονιά κατά την οποία οι Ολυμπιακοί Αγώνες τελέστηκαν στην Ελλάδα, γεγονός που, όπως φάνηκε, επεσκίαζε τότε όλα τα άλλα. Ενδεχομένως και την παρουσία του G. Steiner στην Ελλάδα…
Η μεγάλη αίθουσα του Πανεπιστημίου δεν είχε γεμίσει. Δεν γνωρίζω τους λόγους. Ισως, όπως εικάζω, ο G. Steiner δεν ήταν τόσο γνωστός τότε στην Ελλάδα. Επίσης, δεν θυμάμαι ακριβώς τον τίτλο της ομιλίας του. Νομίζω ότι δεν είχε προετοιμάσει κάποιον ειδικό λόγο για την περίσταση, αλλά μας διάβασε ένα κεφάλαιο, ένα μέρος μιας ανέκδοτης εργασίας του. Ισως όμως και να κάνω λάθος, καθώς έχουν περάσει τόσα χρόνια… Αγνοώ, επίσης, αν παρέδωσε το χειρόγραφό του, όπως συνήθως γίνεται. Πιθανώς να έγιναν όλα με τη συνήθη τάξη, κάτι που εγώ αγνοώ. Πάντως βγήκαν οι συνήθεις επίσημες φωτογραφίες…
Η συνέχεια της βραδιάς υπήρξε ολέθρια. Είχα κλείσει τραπέζι σε κεντρικό και διάσημο εστιατόριο. Οι μισές καρέκλες ήσαν αδειανές. Ούτε ο ίδιος ο πρύτανης μπόρεσε να έρθει στο δείπνο, λόγω φόρτου εργασίας, ενδεχομένως. Ημασταν πολύ λίγοι και το ήδη βαρύ κλίμα βάρυνε περισσότερο. Θυμάμαι την απόγνωσή μου και τις απελπισμένες προσπάθειές μου να δώσω έναν τόνο ευθυμίας. Τίποτε! Ο φιλοξενούμενός μου ήταν αυστηρός. Σιωπηλός. Αμείλικτος… Η σύναξη διαλύθηκε κάποια στιγμή. Χωρίσαμε οι δυο μας και έκτοτε δεν ξαναβρεθήκαμε. Ωστόσο μου έχει μείνει μια φωτογραφία από εκείνη τη βραδιά. Ημασταν και οι δύο χωμένοι σε επίσημη περιένδυση. Αυτός χαμογελά. Εγώ όχι… Εχουν περάσει πολλά χρόνια έκτοτε, όμως ακόμη εξακολουθώ να αισθάνομαι παντελώς συντριμμένος από ένα γεγονός που αλλιώς το είχα φαντασθεί και αλλιώς κατέληξε.
Αν υπάρχει μεταθανάτια ζωή και αν μία ημέρα των ημερών συναντήσω στις μουντές πεδιάδες του Κάτω Κόσμου τον Γεώργιο Steiner, εκλεκτό και διάσημο συγγραφέα, θα του ζητήσω εξηγήσεις. Είμαι περίεργος να δω αν μου μιλήσει, ή ακατάδεκτος, όπως ο Αίαντας, θα με προσπεράσει σιωπηλός.
Ο κ. Γιώργης Γιατρομανωλάκης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
