Εχει προκληθεί σύγχυση όσον αφορά τόσο τη θέση σε ισχύ του τουρκολιβυκού μνημονίου/συμφώνου για την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ όσο και την περαιτέρω σημασία που έχει σε αυτό το πλαίσιο η πρωτοκόλληση και δημοσίευσή του στα Ηνωμένα Εθνη (ΗΕ). Σαφής απάντηση αναζητάται στο Δίκαιο των Συνθηκών.
Η Σύμβαση της Βιέννης του 1969 για το Δίκαιο των Συνθηκών (ΣΒ’69) είναι ο κώδικας που ρυθμίζει όλα όσα αφορούν τις συνθήκες που συνάπτονται από τα κράτη. Ρυθμίζει τη σύναψη, τη θέση σε ισχύ, την ερμηνεία, την αναθεώρηση, την καταγγελία, τη λήξη, καθώς και τη λύση για λόγους ακυρότητας. Στο πλέγμα των κανόνων της ΣΒ’69 υπάγονται όλες οι συνθήκες, ή άλλες διεθνείς συμφωνίες, ανεξαρτήτως μορφής ή ονομασίας.
Σε ό,τι μας αφορά, δύο άρθρα της ΣΒ’69 είναι κρίσιμα. Πρώτον, το άρθρο 24 ΣΒ’69 που ορίζει το πότε μια συνθήκη τίθεται σε ισχύ. Και, δεύτερον, το άρθρο 80 ΣΒ’69 που ορίζει την υποχρέωση πρωτοκόλλησης και δημοσίευσης της συνθήκης όταν αυτή έχει τεθεί σε ισχύ.
Σύμφωνα με το άρθρο 24 ΣΒ’69, μια συνθήκη τίθεται σε ισχύ με τον τρόπο, δηλαδή επικύρωση ή υπογραφή, και από την ημερομηνία που ορίζεται από τη βούληση των συμβαλλομένων κρατών. Διαφορετικά, αν δεν ορίζεται στη συνθήκη, αυτή τίθεται σε ισχύ όταν η πρόθεση δέσμευσης των συμβαλλομένων κρατών έχει εδραιωθεί. Δηλαδή όταν έχει επικυρωθεί και από τα δύο μέρη. Από την έναρξη ισχύος εκκινεί ο κύκλος της συμβατικής δέσμευσης μόνο μεταξύ των συμβαλλομένων. Η δε θέση σε ισχύ και εφαρμογή δεν συνεπάγεται απαραίτητα την άμεση λειτουργία της συνθήκης, που, ως πολιτική απόφαση, μπορεί να μετατεθεί σε μεταγενέστερο χρόνο.
Στο τουρκολιβυκό μνημόνιο/σύμφωνο ορίζεται σαφώς ότι τίθεται σε ισχύ από την τελευταία κοινοποίηση που επιδόθηκε διά της διπλωματικής οδού γνωστοποιώντας την ολοκλήρωση των εσωτερικών διαδικασιών, ήτοι της απαραίτητης επικύρωσης. Συνεπώς, κατά το δίκαιο των συνθηκών το μνημόνιο έχει ήδη τεθεί σε ισχύ. Για τη λιβυκή πλευρά η επικύρωση ολοκληρώθηκε με την έγκριση του προεδρικού συμβουλίου και όχι της Εθνοσυνέλευσης.
Η ελληνική πλευρά, λόγω της παρατυπίας, που όμως εκλαμβάνει διαφορετικά η Λιβύη, έχει ήδη διαμαρτυρηθεί στον Γενικό Γραμματέα των ΗΕ ζητώντας να μην πρωτοκολληθεί το μνημόνιο/σύμφωνο ως άκυρο και ανυπόστατο.
Οσον αφορά την πρωτοκόλληση και δημοσίευση. Στο άρθρο 80 ΣΒ’69 προβλέπεται ότι μια συνθήκη, όταν έχει τεθεί σε ισχύ, υποβάλλεται, ως γενική υποχρέωση, από τα μέρη, ή το ένα μέρος, στη Γραμματεία των ΗΕ για πρωτοκόλληση και δημοσίευση. Της διάταξης αυτής έχει προηγηθεί το άρθρο 102 του Χάρτη/ΗΕ που προβλέπει ότι οι συνθήκες και άλλες διεθνείς συμφωνίες ανεξαρτήτως μορφής ή ονομασίας θα υποβάλλονται το συντομότερο δυνατόν για πρωτοκόλληση και δημοσίευση στα ΗΕ, που αποτελούν το κεντρικό σύστημα πρωτοκόλλησης και αρχειοθέτησης. Ο λόγος για αυτή τη διάταξη του Χάρτη/ΗΕ ήταν να προληφθούν οι συνέπειες από την τακτική των μυστικών συμφωνιών και να δημοσιεύονται όλες οι συμφωνίες σε ειδικό τεύχος. Μάλιστα δε στο άρθρο 102 του Χάρτη/ΗΕ προβλέπεται ότι τυχόν μη πρωτοκολλημένες συμφωνίες δεν θα ήταν δυνατόν να γίνονται αντικείμενο επίκλησης ενώπιον των ΗΕ. Ομως κατά το άρθρο 80 της ΣΒ’69 δεν απαιτείται σπουδή για την υποβολή, πράγμα που σημαίνει ότι μπορεί να καθυστερήσει, διατηρείται όμως η υποχρέωση, έστω χωρίς κυρώσεις σε ενάντια περίπτωση. Σημειωτέον, βεβαίως, ότι αρκετές συμφωνίες δεν έχουν πρωτοκολληθεί για άλλους λόγους, χωρίς να αμφισβητείται ούτε η ισχύς τους ούτε οι συμβατικές δεσμεύσεις που συνεπάγονται. Πρόκειται προφανώς για τυπική διαδικασία.
Οπως προκύπτει από τους κανονισμούς, η πρωτοκόλληση και αρχειοθέτηση είναι μια δεσμία αρμοδιότητα. Και όπως υπογραμμίζεται, η πρωτοκόλληση δεν συνεπάγεται οποιαδήποτε κρίση της Γραμματείας/ΗΕ επί της φύσεως της συνθήκης ή του καθεστώτος των συμβαλλομένων μερών. Η πρωτοκόλληση δεν απονέμει το καθεστώς συνθήκης εάν αυτό δεν υπάρχει, ούτε καθεστώς σε συμβαλλόμενο μέρος που διαφορετικά δεν έχει. Αυτή η αποστροφή προσφέρει έγκυρες απαντήσεις για το τυπικό του πράγματος και διαλύει τυχόν διλήμματα περί τη νομική σημασία της πρωτοκόλλησης.
Η δημοσίευση αποτελεί υποχρέωση της Γραμματείας/ΗΕ. Δεν απονέμει καμία αναγνώριση ούτε συνεπάγεται έκφραση γνώμης. Δημοσίευση, ή κατά τον διαδικτυακό όρο ανάρτηση, έχει ως στόχο να καταστεί η συνθήκη γνωστή προς όλους.
Η ανακοίνωση του τούρκου προέδρου ότι μετά και τη δημοσίευση των συντεταγμένων της συμφωνημένης οριοθέτησης στη Διεύθυνση Ωκεάνιων Υποθέσεων του Δικαίου της Θάλασσας (DOALOS) θα ξεκινήσει την εφαρμογή του μνημονίου/συμφώνου είναι κάτι που επιτείνει τη σύγχυση. Πρόκειται, ομοίως, και εν προκειμένω για μια τυπική διαδικασία. Οπως υπάρχει στο disclaimer του ιστότοπου, δημοσίευση/ανάρτηση χαρτών ή άλλου υλικού δεν συνεπάγονται οιαδήποτε έκφραση γνώμης από πλευράς των ΗΕ όσον αφορά τον καθορισμό ορίων, εν προκειμένω των θαλασσίων ζωνών.
Το τουρκολιβυκό μνημόνιο/σύμφωνο δεσμεύει μόνο τα συμβαλλόμενα κράτη. Λόγω δε της τυπικής και ουσιαστικής παρανομίας του, η Ελλάδα έχει διαμαρτυρηθεί. Διαμαρτυρόμενη έχει καταστήσει σαφές ότι δεν είναι αντιτάξιμο έναντί της. Και ευλόγως δυνάμει των νησιών της θα διεκδικεί υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο.
Ο κ. Πέτρος Λιάκουρας είναι καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς.
