Αντισημιτισμός το 2020

H συμπλήρωση 75 ετών από την απελευθέρωση του ναζιστικού στρατοπέδου συγκέντρωσης Αουσβιτς τον περασμένο μήνα σηματοδοτήθηκε με σειρά εκδηλώσεων σε όλα τα μήκη και τα πλάτη. Η επέτειος τιμήθηκε σε μια Ευρώπη αβέβαιη, άτολμη, που βλέπει τον λαϊκισμό να θεριεύει και πάλι στα σπλάχνα της και το αύριο να μοιάζει λίγο με χθες. Μια Ευρώπη που παρατηρεί τον αντισημιτισμό να εξαπλώνεται, κάτω από ακραίες εθνικιστικές κορόνες – δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι τέσσερις στους δέκα πολίτες που αυτοπροσδιορίζονται ως Εβραίοι και ζουν στη γηραιά ήπειρο εξετάζουν την πιθανότητα να μεταναστεύσουν λόγω των φραστικών, και όχι μόνο, επιθέσεων που δέχονται τα τελευταία χρόνια.

Η Σάρα, η Μιρέιγ και το μίσος

To πτώμα βρέθηκε πεσμένο στην αυλή, δίπλα στους κάδους απορριμμάτων. Είχαν σπρώξει την 65χρονη γυναίκα από το μπαλκόνι του τρίτου ορόφου όπου βρισκόταν το σπίτι της, στο 11ο διαμέρισμα του Παρισιού, στα ανατολικά της γαλλικής πρωτεύουσας. Η συνταξιούχος γιατρός και νηπιαγωγός, μητέρα τριών παιδιών, κοιμόταν στο μικρό της διαμέρισμα όπου ζούσε επί 30 χρόνια, όταν ξύπνησε και διέκρινε μέσα στο σκοτάδι το πρόσωπο ενός 27χρονου γείτονά της. Τη σκότωσε, την τράβηξε έως το μπαλκόνι και από εκεί την πέταξε, φωνάζοντας «σκότωσα τον σατανά» και «Ο Αλλάχ είναι μεγάλος». Θύμα ήταν η Σάρα Ατάλ-Χαλίμι και δολοφόνος ο Κομπιλί Τραορέ, με καταγωγή από το Μάλι, ο οποίος παραδέχθηκε ότι τη σκότωσε επειδή ήταν Εβραία και επειδή από μικρός είχε φόβο για τους Εβραίους. Η δολοφονία δεν έγινε πρώτο θέμα στις γαλλικές εφημερίδες, ούτε προκάλεσε συζητήσεις. Ηταν Απρίλιος του 2017.

Εναν μήνα αργότερα εξελέγη στην προεδρία της Γαλλίας ο Εμανουέλ Μακρόν, ο οποίος έφερε το περιστατικό στη δημοσιότητα, παρατηρώντας την αύξηση των αντισημιτικών επιθέσεων στη χώρα που φιλοξενεί τη μεγαλύτερη εβραϊκή κοινότητα στην Ευρώπη. Λιγότερο από έναν χρόνο αργότερα, τον Μάρτιο του 2018, άλλη μια δολοφονία ήρθε να επιβεβαιώσει τις ανησυχίες του. Η 85χρονη Μιρέιγ Νολ μαχαιρώθηκε 11 φορές στο διαμέρισμά της, με τους δύο δράστες να της βάζουν κατόπιν φωτιά. Ο ένας από αυτούς ήταν ένα νεαρό γειτονόπουλο που πρότεινε στον συνεργό του να τη σκοτώσουν «αφού είναι Εβραία και σίγουρα θα έχει λεφτά κρυμμένα». Η Νολ είχε επιζήσει από τη λεγόμενη «Αρπαγή του Vel’ d’Hiv’» – τον Ιούλιο του 1942, επί κυβερνήσεως Πετέν, η γαλλική Αστυνομία, υπακούοντας σε διαταγές των ναζί, συνέλαβε και συγκέντρωσε 13.000 Εβραίους στο χειμερινό ποδηλατοδρόμιο των Παρισίων, το Velodrome d’hiver -, μία από τις πιο σκοτεινές περιπτώσεις στην ιστορία της σύγχρονης Γαλλίας. O σύζυγός της ήταν επιζών του Αουσβιτς. Η είδηση της δολοφονίας έλαβε εθνικές διαστάσεις και χιλιάδες άτομα παρέστησαν στην κηδεία της, που μετατράπηκε σε μια εκδήλωση ενάντια στον αντισημιτισμό και στη ρητορική του μίσους.

Πανευρωπαϊκό πισωγύρισμα

Στην Ευρώπη καταγράφεται τα τελευταία χρόνια ένα αυξανόμενο κύμα αντισημιτισμού. Σύμφωνα με έρευνα που διεξήχθη στις χώρες της ΕΕ, το 40% των Εβραίων στη γηραιά ήπειρο σκέπτεται να μεταναστεύσει λόγω των περιστατικών αυτών. Το φαινόμενο δεν αφορά, φυσικά, μόνο τους πολίτες που ασπάζονται την εβραϊκή θρησκεία. Αφορά τις ίδιες τις ευρωπαϊκές κοινωνίες που σταδιακά δείχνουν λιγότερο ανεκτικές, γεγονός που απειλεί τα θεμέλια του δημοκρατικού συστήματος. Ούτε είναι τυχαίο ότι η αύξηση του αντισημιτισμού συμπίπτει χρονικά με την ενίσχυση του ακροδεξιού λαϊκισμού στην Ευρώπη. Γι’ αυτό και οι απόψεις των πολιτών διαφέρουν. Το 65% των Γάλλων και το 43% των Γερμανών θεωρούν τον αντισημιτισμό «πολύ σοβαρό πρόβλημα. Στην Ιταλία όμως το αντίστοιχο ποσοστό είναι μόλις 21%, ενώ στη Δανία μόνο το 14% θεωρεί το φαινόμενο ανησυχητικό.

Οσο για τις ΗΠΑ, ο επικεφαλής της Anti-Defamation League, Τζόναθαν Γκρίνμπλατ, ανέφερε ότι ο αριθμός των αντισημιτικών ενεργειών στη χώρα του αυξήθηκε κατά 57% πέρυσι – πρόκειται για τη μεγαλύτερη αύξηση που έχει σημειωθεί ποτέ μέσα σε διάστημα ενός έτους.

Μερικά ακραία παραδείγματα των τελευταίων χρόνων: Στις 19 Μαρτίου 2012, τρία παιδιά εβραϊκής οικογένειας και ένας δάσκαλος δολοφονήθηκαν στο εβραϊκό σχολείο Οζάρ Χατορά στην Τουλούζη. Στις 9 Ιανουαρίου 2015, τέσσερις Eβραίοι δολοφονήθηκαν στο σουπερμάρκετ Hypercacher του Παρισιού ενώ ψώνιζαν. Μερικές ημέρες αργότερα, συναγωγή στην Κοπεγχάγη δέχθηκε επίθεση που είχε ως αποτέλεσμα τη δολοφονία του Νταν Ουζάν. Ακολούθησαν οι δολοφονίες της Χαλίμι και της Νολ, που έφεραν στο προσκήνιο τη διόγκωση του αντισημιτισμού.

Το φαινόμενο εκδηλώνεται πολύ πιο έντονα στην Ανατολική Ευρώπη, που φιλοξενούσε την πλειονότητα των εβραϊκών κοινοτήτων πριν από το Ολοκαύτωμα. Σύμφωνα με την Anti-Defamation League, το ποσοστό ενηλίκων που εκφράζουν έντονες αντισημιτικές απόψεις αυξήθηκε τα τελευταία πέντε χρόνια από 37% σε 47% στην Πολωνία, από 32% σε 46% στην Ουκρανία και από 23% σε 31% στη Ρωσία. Στην Ουγγαρία του Βίκτορ Ορμπαν αυξήθηκε κατά μόνο 2 ποσοστιαίες μονάδες, όμως ήταν ήδη υψηλά, στο 40%, το 2015. Τα πιο κλασικά στερεότυπα επαναλήφθηκαν σε μεγάλα ποσοστά: «Οι Εβραίοι έχουν πολλή δύναμη στις επιχειρήσεις», «Ελέγχουν τις διεθνείς οικονομικές αγορές», «Οι Εβραίοι μιλάνε πολύ για το Ολοκαύτωμα».

Αλήθεια vs παραπληροφόρησης

Ηγέτες από όλον τον κόσμο μπορεί να έσπευσαν στο Αουσβιτς για να λάβουν μέρος στις τελετές μνήμης των θυμάτων του Αουσβιτς, όμως οι σύγχρονες προσπάθειες προκειμένου να ευαισθητοποιηθεί η κοινή γνώμη για το Ολοκαύτωμα – ιδιαίτερα οι νεαρές ηλικίες – φαίνεται ότι πέφτουν στο κενό. Μουσεία, ταινίες, σχολικά προγράμματα, εκδηλώσεις και άλλες δημόσιες πρωτοβουλίες δεν φαίνεται να μπορούν να εμποδίσουν την εξάπλωση της αντισημιτικής προπαγάνδας και παραπληροφόρησης στο Διαδίκτυο. Μάλιστα, τα τελευταία 10 χρόνια η υποχώρηση του ευρωπαϊκού πνεύματος στις φιλελεύθερες δυτικές δημοκρατίες και η οικονομική κρίση δημιουργούν πόλωση, την οποία εκμεταλλεύονται οι ακραίοι εθνικιστές, σπέρνοντας παλιές θεωρίες συνωμοσίας και καταφεύγοντας σε φυλετικά και θρησκευτικά στερεότυπα, προωθώντας τη μισαλλοδοξία.

Ο Μοσέ Κάντορ, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Εβραϊκού Συνεδρίου, θεωρεί πως βρισκόμαστε σε μια εποχή «αυξανόμενης πίεσης και επιθέσεων. Οι Εβραίοι στην Ευρώπη αισθάνονται ότι παρά τη δέσμευση των ευρωπαίων ηγετών να αντιμετωπισθεί ο αντισημιτισμός η κατάσταση δεν βελτιώνεται, αλλά αντίθετα χειροτερεύει τα τελευταία χρόνια». Και προσθέτει: «Πολλοί ευρωπαίοι Εβραίοι ανησυχούν ιδιαίτερα για το μέλλον. Εχουν χάσει την πίστη τους στις Αρχές, στη γειτονιά τους και στους εθνικούς ηγέτες τους και αυτό τους κάνει να παλινδρομούν μεταξύ δύο άκρων: του να μεταναστεύσουν ή να αποκοπούν από την εβραϊκή κοινότητά τους. Σε πολλές περιπτώσεις, οι Εβραίοι της Ευρώπης πρέπει να αποφασίσουν εάν θέλουν να παραμείνουν αφοσιωμένοι στην Ευρώπη ή στην εβραϊκή κοινότητά τους. Πρόκειται για μια βαριά επιλογή, με την οποία κανένας δεν θα έπρεπε να έρχεται αντιμέτωπος».

Καθώς οι τελευταίοι επιζώντες του Αουσβιτς και άλλων ναζιστικών στρατοπέδων εξόντωσης φεύγουν από τη ζωή, υπάρχει ο προφανής κίνδυνος να διατηρηθεί η αίσθηση ότι η εποχή μας έχει άμεση σχέση με την περίοδο του ναζισμού. Πιο ανησυχητικές όμως, προειδοποιούν οι «Financial Times», είναι «η ολέθρια κατάχρηση του Διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, καθώς και η λανθασμένη στάση λαϊκιστών πολιτικών οι οποίοι θα έπρεπε να γνωρίζουν καλύτερα. Αυτό έχει υπονομεύσει τον σεβασμό για την αντικειμενική αλήθεια και τις συζητήσεις που βασίζονται σε στοιχεία, δημιουργώντας έναν βάλτο στον οποίο η μισαλλοδοξία, η άγνοια και ο αντισημιτισμός μεγαλώνουν» συνοψίζει ο Κάντορ.

Στο «Κατηγορώ» του το 1898, ο Εμίλ Ζολά υποστήριξε με μοναδικό τρόπο ότι ο αντισημιτισμός δεν είναι μόνο κάτι το απεχθές, αλλά και ότι αποτελεί σημαντική απειλή για τη δημοκρατία, την ελευθερία και τον πολιτισμό. Ισως ποτέ μετά το 1945 τα λόγια του Ζολά δεν έχουν αποτελέσει πιο καίρια και επείγουσα προειδοποίηση από ό,τι σήμερα.

Τα στοιχεία αποκαλύπτουν

Ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ενωσης (FRA) πραγματοποίησε το 2018 μια μεγάλη έρευνα για τις διακρίσεις και τα εγκλήματα μίσους σε βάρος των Eβραίων στις χώρες της ΕΕ. Η έρευνα, με θέμα «Εμπειρίες και Αντιλήψεις για τον Αντισημιτισμό», περιγράφει τις μαρτυρίες 16.500 ατόμων που αυτοπροσδιορίζονται ως Εβραίοι σε 12 χώρες-μέλη της ΕΕ και είναι η μεγαλύτερη του είδους που έχει λάβει χώρα παγκοσμίως.

Ολα τα ευρήματα καταδεικνύουν αύξηση του αντισημιτισμού:

• To 90% των συμμετεχόντων απάντησαν πως αισθάνονται ότι ο αντισημιτισμός εντείνεται στη χώρα όπου κατοικούν.
• Το 90% αισθάνεται επίσης ότι η κατάσταση είναι ακόμη πιο προβληματική στο Διαδίκτυο.
• Περίπου 70% περιγράφει ως κοινές πηγές αντισημιτισμού τους δημόσιους χώρους, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και την πολιτική.
• Σχεδόν 30% έχει δεχθεί επιθέσεις (φραστικές ή σωματικές), με εκείνους που φέρουν σύμβολα της εβραϊκής πίστης να πλήττονται περισσότερο.

Η έκθεση παρουσιάζει ένα πολύ ενδιαφέρον εύρημα. Δείχνει ότι ο αντισημιτισμός εκδηλώνεται σε κοινωνίες όπου η επιθετικότητα εκφράζεται γενικότερα σε καθημερινό επίπεδο. Σχεδόν το 80% των θυμάτων δεν αναφέρει σοβαρά περιστατικά στην Αστυνομία. Σε αυτές τις χώρες το ίδιο υψηλό ποσοστό δηλώνει πως έχει σκεφθεί να μεταναστεύσει λόγω του αντισημιτισμού.

Αποκαλυπτική είναι και η σύγκριση της περυσινής έρευνας με αντίστοιχη που έγινε το 2013, διότι τονίζει την ενίσχυση του φαινομένου. Για παράδειγμα, στη Γαλλία οι αντισημιτικές πράξεις αυξήθηκαν κατά 74% μέσα σε πέντε χρόνια. Στη Γερμανία το 2018 καταγράφηκαν επισήμως 1.646 αντισημιτικές επιθέσεις – ο υψηλότερος αριθμός την τελευταία δεκαετία. Από αυτές, οι 62 ήταν ιδιαίτερα βίαιες και είχαν ως αποτέλεσμα τον τραυματισμό 43 ατόμων. Και στο Ηνωμένο Βασίλειο οι αντισημιτικές επιθέσεις έφθασαν σε επίπεδα ρεκόρ το 2018, με περισσότερες από 100 να καταγγέλλονται κάθε μήνα.

«Δεκαετίες μετά το Ολοκαύτωμα, είναι σοκαριστικά τα επίπεδα αντισημιτισμού που εξακολουθούν να πλήττουν την ΕΕ» δήλωσε ο Μάικλ Ο’ Φλάχερτι, διευθυντής του FRA. «Τα κράτη-μέλη πρέπει να το λάβουν σοβαρά υπόψη τους και να ενισχύσουν τις προσπάθειές τους για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Οι πολίτες που αυτοπροσδιορίζονται ως Εβραίοι έχουν το δικαίωμα να ζήσουν ελεύθερα, χωρίς μίσος και χωρίς να φοβούνται για την ασφάλειά τους».