Μια τεράστια απώλεια για τα σύγχρονα ελληνικά γράμματα. Η κορυφαία Ελληνίδα ποιήτρια Κική Δημουλά έφυγε από τη ζωή σήμερα το απόγευμα σε ηλικία 89 ετών, ύστερα από σύντομη νοσηλεία σε ιδιωτικό θεραπευτήριο, κατά την οποία υπέστη ανακοπή καρδιάς. Κατόπιν εισήλθε στη μονάδα εντατικής θεραπείας από την οποία δεν εξήλθε ποτέ. Η ίδια αντιμετώπιζε χρόνια αναπνευστικά προβλήματα που επιδεινώθηκαν το τελευταίο διάστημα.
Η πολυβραβευμένη Κική Δημουλά υπήρξε μία από τις δημοφιλέστερες και πλέον αγαπητές φωνές της ελληνικής λογοτεχνίας. Οι πιο πρόσφατες συλλογές που δημοσίευσε, στις Εκδόσεις Ίκαρος, ήταν η «Άνω τελεία» (2016) και ο «Δημόσιος καιρός» (2014). Μιλώντας τότε στο «Βήμα της Κυριακής», όταν ρωτήθηκε αν την απασχολεί η υστεροφημία, εκείνη απάντησε: «Παρά τα όσα λέω, μάλλον θα με απασχολεί. Αλλά ξυστά. Προς τι να την ποθώ, αφού δεν θα γνωριστούμε ποτέ; Ποιος θα τη νέμεται αυτή την υστεροφημία; Η αιωνιότητα της απουσίας μου;».
Η Κική Δημουλά γεννήθηκε το 1931 στην Αθήνα, ως Βασιλική Ράδου. Η καταγωγή της ήταν από την Καλαμάτα. Εργάστηκε στην Τράπεζα της Ελλάδος επί είκοσι πέντε χρόνια, το διάστημα 1949-1974. Στα γράμματα εμφανίστηκε το 1952 με την ποιητική συλλογή «Ποιήματα», που μετά από λίγο απέσυρε η ίδια από την κυκλοφορία. Εν συνεχεία παντρεύτηκε τον ποιητή Άθω Δημουλά, το 1954, και απέκτησε μαζί του δύο παιδιά.
Εξέδωσε πολλές ποιητικές συλλογές («Έρεβος», 1956, «Ερήμην», 1958, «Επί τα ίχνη», 1963, «Το λίγο του κόσμου», 1971, «Το τελευταίο σώμα μου», 1981, «Χαίρε ποτέ», 1988, «Η εφηβεία της λήθης», 1994, «Ενός λεπτού μαζί», 1998, «Ήχος απομακρύνσεων», 2001, «Χλόη θερμοκηπίου», 2005, «Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως», 2007, «Συνάντηση», 2007, «Πέρασα», 2010, «Τα εύρετρα», 2010). Οι επτά πρώτες συλλογές συγκεντρώνονται στην έκδοση «Ποιήματα» (1998, 6η έκδοση 2005).
Μέρος του έργου της έχει μεταφραστεί στα γαλλικά, αγγλικά, γερμανικά, ισπανικά, ιταλικά και σουηδικά.
Βραβεία – Διακρίσεις:
– 1972, Β΄ κρατικό Βραβείο Ποίησης, για τη συλλογή: «Το λίγο του κόσμου».
– 1989, Α΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης, για τη συλλογή «Χαίρε ποτέ».
– 1995, Βραβείο Κώστα και Ελένης Ουράνη (Ακαδημία Αθηνών), για τη συλλογή: «Η εφηβεία της λήθης».
– 2001, Αριστείο των Γραμμάτων της Ακαδημίας Αθηνών, για το σύνολο του έργου της.
– 2002, τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
– 2009, Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας (Prix Europeen de Litterature – Rencontres Europeennes de Litterature, Στρασβούργο)
– 2010, Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου της.
Γράφει ο Αναστάσης Βιστωνίτης:
Με ανοιχτά τα μάτια της ψυχής
«Η νύχτα,/ όνομα ουσιαστικόν,/ γένους θηλυκού,/ ενικός αριθμός/ οι νύχτες./ Οι νύχτες από δω και πέρα». Οι στίχοι προέρχονται από το ποίημα της Κικής Δημουλά Ο πληθυντικός αριθμός κι ανήκει στη συλλογή της Το λίγο του κόσμου (1971) – βιβλίο-σταθμός στη σύγχρονη ελληνική ποίηση.
Η Δημουλά μας αποχαιρέτησε σήμερα, στα 89 της χρόνια, αφήνοντας πίσω της ένα έργο που άλλαξε την ευαισθησία μας, που κινήθηκε στα όρια της συναισθησίας και ανήγαγε το υπαρξιακό βίωμα σε πάθος ζωής, σε μιαν αδυσώπητη μάχη εναντίον της ανυπαρξίας. Κανένας ποιητής μας δεν κατάφερε να δώσει υπόσταση στα αφηρημένα όπως η Δημουλά, να μας πει πόσο εξαίσια και ανυπόφορη μπορεί να είναι η ύπαρξη. Αυτό το κατά τον Σαρτρ «ανώφελο πάθος», που είναι ο σύγχρονος άνθρωπος, με την ποίησή της η Κική Δημουλά το απέδωσε με ακαριαίες αποτυπώσεις και πρωτοφανείς μεταφορές. Πέρασε μισός σχεδόν αιώνας από τότε που εξέδωσε το Λίγο του κόσμου. Τώρα που αυτή η σπουδαία ποιήτρια αναχώρησε για το τελευταίο ταξίδι, ας επαναλάβω το εδώ και χρόνια αυτονόητο: το Λίγο του κόσμου, όπως και πολλά άλλα ποιήματά της, είναι σταθμός στην ελληνική ποίηση.
Τους ποιητές πρώτης γραμμής, όταν αφήνουν τον μάταιο αυτόν κόσμο, ένας τρόπος υπάρχει να τους τιμούμε: διαβάζοντάς τους. Και η Δημουλά θα διαβάζεται, γιατί ήταν μια ποιήτρια που ερχόταν από το μέλλον. Δεν έχω άλλον τρόπο να την αποχαιρετήσω παρά μόνο με τα δικά της λόγια: τους καταληκτικούς τρεις στίχους του συγκλονιστικού ποιήματος Σαν να διάλεξες
από τη συλλογή της Η εφηβεία της λήθης (1994): «Το πολύ ν’ αγοράσω λίγο χώμα. Όχι για λουλούδια./ Για εξοικείωση./ Εκεί δεν έχει διάλεξε. Εκεί με κλειστά τα μάτια». Μόνο που η Κική έφυγε με ανοιχτά τα άλλα μάτια: της ψυχής.
Το μήνυμα των εκδόσεων Ίκαρος
Στην επίσημη σελίδα των εκδόσεων Ίκαρος δημοσιεύτηκε το εξής:
«Με βαθιά θλίψη οι εκδόσεις Ίκαρος αποχαιρετούν την Κική Δημουλά.
Η συνεργασία της Κικής Δημουλά με τον Ίκαρο ξεκίνησε το 1998. Η μεταξύ μας συμφωνία είχε από την πλευρά της έναν όρο: να εκδώσουμε και τα ποιήματα του Άθω Δημουλα. «Δεν μπορείτε να με καλέσετε σπίτι σας χωρίς τον άνδρα μου», είχε πει.
Τον Σεπτέμβριο εκδόθηκε η πρώτη της ποιητική συλλογή στον Ίκαρο, με τον τίτλο «Ενός λεπτού μαζί» και αμέσως μετά το σύνολο των ποιητικών συλλογών που είχε εκδώσει μέχρι τότε σε έναν τόμο.
Τα χρόνια που ακολούθησαν, εκδόθηκαν άλλες έξι συλλογές, ένας τόμος με τα πεζά κείμενα που είχε γράψει νεότερη, οι ομιλίες της και η εκτενής ανθολογία ποιημάτων σε εικονογράφηση του Γιάννη Ψυχοπαίδη.
Κάθε νέο βιβλίο ερχόταν πάντα μέσα σε ένα ντοσιέ. Τα πρώτα χρόνια τα ποιήματα γραμμένα στη γραφομηχανή, και μετέπειτα στον υπολογιστή. «Γυρίζω από τον Πλάτανο με ντοσιέ» έλεγε, και ξέραμε. Ακολουθούσε μια υπέροχη διαδικασία. Ήξερε πάντα ποιά ποιήματα ήταν πιο δυνατά, αλλά ήθελε και τη δική μας γνώμη. Με συνοδεία τυρόπιτες από την Στοά, ή σοκολάτες από το Αριστοκρατικόν και αμέτρητα, αμέτρητα τσιγάρα, κουβεντιάζαμε κάθε στίχο στο πατάρι του Ίκαρου. Ύστερα περνούσανε στα χέρια της Γεωργίας Παπαγεωργίου, που επιμελήθηκε όλα της τα βιβλία. Δεν ήταν λίγες οι φορές που κατά τη διάρκεια της επιμέλειας ερχόντουσαν νέα ποιήματα και έμπαιναν στη συλλογή. Σαν όλη αυτή η διαδικασία να μην την άφηνε να ησυχάσει, και να γεννιόντουσαν διαρκώς νέοι στίχοι. Η έκδοση κάθε βιβλίου είχε στοιχεία μαγείας.
Η Κική Δημουλά μας τίμησε με την εμπιστοσύνη της με έναν τρόπο μεγαλειώδη και γενναιόδωρο. Με τον καιρό η σχέση μας έπαψε να είναι η σχέση εκδότη- δημιουργού και μεταλλάχθηκε σε μια βαθιά φιλία. Ήξερε λεπτομέρειες από την προσωπική μας ζωή, μας μιλούσε κι εκείνη ανοιχτά για τις χαρές και τις αγωνίες της, μοιραζόμασταν μυστικά. Με μεγάλη αγάπη. Για χρόνια προσπαθούσε να μας πείσει να της μιλάμε στον ενικό. Αλλά το «κυρία Δημουλά μας» είχε μέσα τόση τρυφερότητα όσο σεβασμό είχε και η σχέση.
Αντίο κυρία Δημουλά μας. Αφήνετε δυσαναπλήρωτο κενό στην οικογένεια του Ίκαρου».
Συλλυπητήριο μήνυμα από Μενδώνη
Η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη κοινοποίησε συλλυπητήριο μήνυμα για την απώλεια της Κικής Δημουλά:
«Είναι οδυνηρή για όλους μας η απώλεια της Κικής Δημουλά, ενός ανθρώπου τόσο οικείου και αγαπητού, μιας γυναίκας που μετέτρεψε την καθημερινότητα σε ποίηση και που αφηγήθηκε το προσωπικό με τόσο άμεσο τρόπο, ώστε να αγγίζει το συναίσθημα όλων, ακόμη και εκείνων που δεν αφήνονται συχνά στην Ποίηση.
Γίνεται πιο οδυνηρή η απώλειά της, επειδή η Κική Δημουλά κατόρθωσε να δαμάσει το λόγο και να μιλά με λέξεις κοινές, καθημερινές, για τη μνήμη, την απώλεια, την αγωνία, τη φθορά, τον χρόνο, για όσα χάνονται ηθελημένα. Και μέσα από αυτήν, την «εσωτερικού χώρου» ποίησή της, άνοιξε ένα μεγάλο παράθυρο στην ψυχή της, αφήνοντας να εισέλθουν χιλιάδες αναγνώστες που ταυτίστηκαν με τους στίχους της.
Πέρα από τα ποιήματα της, η ανεκτίμητη προσφορά της ήταν ότι έστρεψε ξανά ένα μεγάλο μέρος του αναγνωστικού κοινού προς την ποίηση. Το οδήγησε να ανακαλύψει έναν διαφορετικό τρόπο γραφής, μιαν άλλη γλώσσα. Χάδευε με βελούδινη ματιά τα μικρά κι ασήμαντα δίνοντας τους πνοή. Μια ηρεμία ψυχής μας χάρισε η Κική Δημουλά κι ακόμη μια χαρμολύπη ευεργετική.
Η Κική Δημουλά, ποιήτρια, ακαδημαϊκός, δεν έβαλε μόνο την ποίηση ξανά στη ζωή μας. Μας χάρισε την απόλαυση μιας ποιητικής έκφρασης ευαίσθητης, μοναδικής, λεπτής και ανεπανάληπτης. Έλεγε πως το μόνο που δεν καταλάβαινε από τη ζωή είναι γιατί πεθαίνουμε. Γι΄ αυτό, «στον χωρισμό μήτε αντίο μήτε φιλί».
Εκφράζω την αγάπη μου στην οικογένεια της. Τα θερμά συλλυπητήριά μου στους πολυάριθμους φίλους της. Η Κική θα μας λείψει πολύ.
