Οκεντρικός άξονας, στόχος μας για τα Ελληνοτουρκικά θα πρέπει να είναι αυτός του Ελευθερίου Βενιζέλου μετά το 1922: στρατηγική επίλυσης των προβλημάτων για την προστασία της κυριαρχίας, κυριαρχικών δικαιωμάτων και συμφερόντων μας. Οι θεωρίες για ανάσχεση/αναχαίτιση (containment) της Τουρκίας, κ.λπ., φοβάμαι ότι βρίσκονται στη σφαίρα της ουτοπίας.
Η στρατηγική λύσης εκκινεί από μια σειρά από παραδοχές όπως:
(i) Η Τουρκία από τη στιγμή που αποκλείστηκε από την Ευρωπαϊκή Ενωση ως πλήρες μέλος επιδιώκει να καταστεί περιφερειακή δύναμη ή, όπως το αποκαλεί η ίδια, central state ασκώντας επιρροή στην περιφέρεια και επέκεινα. Στην επιδίωξη αυτή χρησιμοποιεί hard power (στρατιωτική δύναμη) και soft power (ήπια μέσα – Ισλάμ κ.λπ.) και με ενίοτε στρεβλωτική ερμηνεία των κανόνων του διεθνούς δικαίου. Και ως πρώην αυτοκρατορία αναπολεί «τις δόξες και τα μεγαλεία» του παρελθόντος. Ετσι κάνουν δυστυχώς σχεδόν όλες οι πρώην αυτοκρατορίες (Η.Β./Brexit, Ρωσία κ.ά.).
(ii) Στη λογική αυτή έχει δύο κύριους στόχους σχετικά με την Ελλάδα: (α) να αποτρέψει τη μετατροπή του Αιγαίου σε «Ελληνική λίμνη» και (β) να αποτρέψει τον αποκλεισμό της από την Αν. Μεσόγειο. Και εδώ πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι ορισμένες από τις θέσεις μας, αν και «δίκαιες», καταλήγουν πρακτικά, ακουσίως ή εκουσίως, ακριβώς εκεί – έλεγχος του Αιγαίου στο 73% με την ενδεχόμενη επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 μίλια (Τουρκία 8,1%) και πλήρης αποκλεισμός της από τη Μεσόγειο με την ενοποίηση της ΑΟΖ Ελλάδας και Κύπρου. Για να αποτρέψει αυτά η Τουρκία προβάλλει ορισμένα θεμιτά επιχειρήματα αλλά και απαραδέκτως εξωφρενικές, έκνομες αξιώσεις/θέσεις.
(iii) Η ελληνική πλευρά ακολούθησε (με ορισμένες εξαιρέσεις – Κ. Καραμανλής, Κ. Σημίτης) στρατηγική «μη επίλυσης των προβλημάτων» λόγω κυρίως του φόβου του πολιτικού κόστους μπροστά στο ενδεχόμενο κάποιων οριακών συμβιβασμών. Οχυρώθηκε πίσω από δύο κυρίως επιχειρήματα: (α) ότι έχουμε μόνο μία διαφορά με την Τουρκία (οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ σήμερα) και (β) ότι ο χρόνος εργάζεται υπέρ των ελληνικών απόψεων και συμφερόντων (καθώς ορισμένοι περίμεναν ακόμη και… διάλυση της Τουρκίας).
(iv) Η πραγματικότητα δείχνει με πολλούς τρόπους ότι «ο χρόνος δεν εργάζεται υπέρ ημών». Εργάζεται εις βάρος μας και υπέρ της Τουρκίας. Καθώς, πρώτον, η Τουρκία έχει διευρύνει την agenda των θεμάτων εις βάρος μας (σήμερα αριθμούν συνολικά 8+3+1 = 12 κύρια θέματα) και, δεύτερον, το συνολικό ισοζύγιο ισχύος μετατοπίζεται δραματικά υπέρ της Τουρκίας. Αυτό σημαίνει ότι «εάν δεν επιλύσουμε τα προβλήματα, μπορεί να οδηγηθούμε σε εθνικές περιπέτειες».
Ενα status quo με άλυτα τα προβλήματα είναι διαχρονικά επικίνδυνο και αδύνατο (unsustainable). Η Τουρκία δεν πρόκειται να εγκαταλείψει στόχους, αξιώσεις και θέσεις.
Περιεχόμενο στρατηγικής
Θα πρέπει να χαράξουμε μια ολοκληρωμένη στρατηγική επίλυσης των προβλημάτων για την προστασία της κυριαρχίας μας, με δύο προϋποθέσεις που θα ενισχύσουν τη διαπραγματευτική μας θέση: πρώτον, ενίσχυση της αποτρεπτικής μας δύναμης και, δεύτερον, ενίσχυση-διεύρυνση των συμμαχιών μας για στήριξη μιας τέτοιας στρατηγικής. Η στρατηγική αυτή θα πρέπει να κινείται πάντοτε εντός των ορίων του διεθνούς δικαίου/δικαίου της θάλασσας. Επομένως κινήσεις όπως π.χ. η κατάθεση συντεταγμένων θα πρέπει να αποκλεισθούν κατηγορηματικά.
Ειδικότερα η στρατηγική μας θα πρέπει να περιλαμβάνει:
(α) την επεξεργασία από πλευράς μας μιας πρότασης με λεπτομερείς θέσεις για την επίλυση σε δύο κύρια στάδια: πρώτον, διαπραγμάτευση με την Τουρκία η οποία είναι αναγκαία (και από τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας) και, δεύτερον, προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. (Μπορεί βέβαια να προηγηθεί ένας κύκλος διερευνητικών συνομιλιών, αν και δεν νομίζω ότι θα προσφέρει πολλά – μάλλον ροκανίζει χρόνο.) Η Τουρκία είναι υποχρεωμένη να δεχθεί μια τέτοια στρατηγική με τελική συνυπογραφή Συνυποσχετικού. (Το τι πάμε στο Δικαστήριο θα είναι αντικείμενο της διαπραγμάτευσης και σχετικών κατάλληλων διατυπώσεων.) Ζητούμε από την ΕΕ να στηρίξει ενεργά τη στρατηγική αυτή.
(β) Στο μεταξύ, από πλευράς μας επεκτείνουμε τα χωρικά μας ύδατα όπου μπορούμε ακινδύνως (Ιόνιο, Κέρκυρα/Αλβανία) και οριοθετούμε ΑΟΖ ολικώς ή μερικώς όπου επίσης μπορούμε κατόπιν συμφωνίας (Ιταλία, Αλβανία, Αίγυπτος).
(γ) Προκειμένου να ενισχύσουμε τη θέση μας:
1. Ορίζουμε ευθείες γραμμές βάσης.
2. Κλείνουμε τους κόλπους.
3. Φέρνουμε το Μνημόνιο Λιβύης – Τουρκίας σε Συμβούλιο Σύνδεσης ΕΕ – Τουρκίας.
4. Ζητούμε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να καλέσει τη Λιβύη και την Τουρκία να ακυρώσουν το Μνημόνιο. (Διαφορετικά καλούμε τη Λιβύη να συνυπογράψει συνυποσχετικό για παραπομπή του θέματος στο Διεθνές Δικαστήριο.)
5. Είμαστε σε ετοιμότητα για ενεργοποίηση της Ρήτρας Αμοιβαίας Συνδρομής της Συνθήκης Λισαβόνας (αρθ. 42,7).
(δ) Ενθαρρύνουμε τη Λευκωσία να προχωρήσει στην επίλυση του Κυπριακού προβλήματος (η λύση είναι σχεδόν έτοιμη – πλαίσιο Guterres). Χωρίς την επίλυση δεν πρόκειται να εκτονωθεί η κατάσταση στην Αν. Μεσόγειο.
(ε) Επιδιώκουμε τη σύναψη μιας ειδικής σχέσης ΕΕ – Τουρκίας μέσα από την οποία εξασφαλίζουμε ρυθμίσεις για τον πλήρη σεβασμό από πλευράς Τουρκίας των συνόρων μας, του διεθνούς δικαίου, κ.λπ., καθώς και κάποιες ρυθμίσεις για το Προσφυγικό-Μεταναστευτικό (υπάρχουν τέσσερα τουλάχιστον κεφάλαια). Είναι προφανές ότι η υλοποίηση μιας τέτοιας στρατηγικής απαιτεί ευρύτατη πολιτική συναίνεση και κατάλληλη προετοιμασία της κοινής γνώμης.
Θέματα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις
Υπάρχουν τρεις ξεχωριστές κατηγορίες θεμάτων στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Μόνο η πρώτη ανήκει αυστηρά στο πεδίο των διμερών ελληνοτουρκικών σχέσεων.
α. Κατηγορία
1. Χωρικά ύδατα – 12 μίλια.
2. Εναέριος χώρος – 10 μίλια.
3. Οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ (Μνημόνιο Τουρκίας – Λιβύης).
4. Θαλάσσια σύνορα (συμβατικά) Β.Α. Αιγαίου.
5. Αποστρατιωτικοποίηση νησιών.
6. Ορια FIR (περιοχή ευθύνης πτήσεων).
7. Περιοχές έρευνας και διάσωσης.
8. Γκρίζες ζώνες.
β. Κατηγορία
9. Μουσουλμανική μειονότητα Θράκης.
10. Ανοιγμα Θεολογικής Σχολής Χάλκης.
11. Προσφυγικό – Μεταναστευτικό.
γ. Κατηγορία
12. Κυπριακό.
Ο κ. Π. Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, π. πρεσβευτής-συμβουλος του ΥΠΕΞ.
