H επικείμενη πανελλήνια πρεμιέρα της όπερας «Χοντορκόφσκι» του Περικλή Λιακάκη στην Εναλλακτική Σκηνή της Λυρικής στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος έχει πολλαπλό ενδιαφέρον. Δεν πρόκειται απλώς για το εγχείρημα ενός σύγχρονου έλληνα συνθέτη που έχει ήδη δρέψει διεθνείς δάφνες. Το θέμα του – η άνοδος και η πτώση του ρώσου ολιγάρχη Μιχαήλ Χοντορκόφσκι, ο οποίος παλαιότερα αντιτάχθηκε στον πρόεδρο της χώρας Βλαντίμιρ Πούτιν – έρχεται να υπογραμμίσει τη διαχρονική σχέση του λυρικού θεάτρου με τις εκάστοτε πολιτικές εξελίξεις.
Ο Βλαντιμίρ Πούτιν
Τις τελευταίες δεκαετίες ιδιαίτερα, η Οπερα αναμετρήθηκε με τόλμη με μερικά από τα πλέον «ζόρικα», βίαια και σκληρά γεγονότα που απασχόλησαν τον πλανήτη. Εντυσε με μουσική ήρωες και καταστάσεις τα οποία άντλησε από τα δελτία ειδήσεων προκαλώντας ευρύτερες συζητήσεις. «Αιρετικοί» πολιτικοί ηγέτες και τηλεπερσόνες, η επίθεση στους Δίδυμους Πύργους, η πυρηνική απειλή αλλά και κλιματική αλλαγή είναι μερικά μόνο από τα θέματα που κέντρισαν το ενδιαφέρον των σύγχρονων συνθετών.
Από τον Νίξον στον Μπερλουσκόνι
Δύο από τα γνωστότερα έργα του αμερικανού συνθέτη Τζον Ανταμς με πολιτικό άρωμα, το «Νίξον στην Κίνα» (1987), εμπνευσμένο από την ιστορική επίσκεψη του αμερικανού προέδρου Ρίτσαρντ Νίξον στην Κίνα το 1972, και ο «Θάνατος του Κλίνγκχοφερ» (1991) που επικεντρώνεται στην πειρατεία του ιταλικού κρουαζιεροπλοίου «Ακίλε Λάουρο» από μέλη του Παλαιστινιακού Απελευθερωτικού Μετώπου και στη δολοφονία του 69χρονου αμερικανοεβραίου ανάπηρου επιβάτη Λεόν Κλινγκχόφερ το 1985, αναβιώνουν σταθερά τα τελευταία χρόνια στα λυρικά θέατρα της Ευρώπης και των ΗΠΑ. Οι αντιδράσεις – αναφορικά με το δεύτερο – δεν λείπουν καθώς αρκετοί θεωρούν ότι εξισώνει τρομοκράτες και θύμα. Χαρακτηριστικό το γεγονός ότι πριν από μερικά χρόνια ο γενικός διευθυντής της Μητροπολιτικής Οπερας της Νέας Υόρκης Πίτερ Γκελμπ αναγκάστηκε να ματαιώσει την παγκόσμια αναμετάδοση της νέας παραγωγής τού εν λόγω έργου που προγραμμάτιζε το θέατρο εξαιτίας των διαμαρτυριών της οικογένειας του θύματος και όχι μόνο.
Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, στην Ιταλία, ο συνθέτης Λούκα Μόσκα με την όπερά του «Mr Me» (2004) θέλησε να αποτυπώσει την πολυσυζητημένη προσωπικότητα του επί μακρόν πρωθυπουργού της Ιταλίας Σίλβιο Μπερλουσκόνι. Παράλληλα, η επίθεση στους Δίδυμους Πύργους ενέπνευσε δύο, τουλάχιστον, λυρικά έργα που ανέβηκαν την τελευταία δεκαετία. Ο λόγος, αρχικά, για το «Between Worlds» της βρετανίδας συνθέτριας Τάνσι Ντέιβις που ανέβηκε στην Εθνική Οπερα της Αγγλίας το 2015, ένα «πνευματικό και ποιητικό δράμα βασισμένο στα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου» σύμφωνα με την ίδια. Προηγήθηκε η όπερα του ελληνικής καταγωγής αμερικανού συνθέτη Κρίστοφερ Θεοφανίδη «Heart of a Soldier» που έκανε πρεμιέρα το 2011, με κεντρικό χαρακτήρα ένα στέλεχος της ασφάλειας του κτιριακού συμπλέγματος που έσωσε περισσότερα από 2.000 άτομα εκείνη την ημέρα.
Με πρωταγωνιστή το περιβάλλον
Μία ακόμη όπερα που ανέβηκε στη Σκάλα του Μιλάνου τα τελευταία χρόνια επικεντρώθηκε σε ένα γεγονός παγκόσμιου ενδιαφέροντος: την κλιματική αλλαγή. Πρόκειται για το «CO2» του Ιταλού Τζόρτζιο Μπατιστέλι που άντλησε έμπνευση από το ντοκιμαντέρ με τίτλο «An Incovenient Truth» (2006), το οποίο φέρει τη σφραγίδα του αμερικανού πρώην αντιπροέδρου Αλ Γκορ. «Ηθελα να γράψω ένα έργο που να υπερβαίνει τις ιδεολογίες και να αφορά τον καθένα μας» δήλωνε ο συνθέτης με την ευκαιρία της πρεμιέρας του έργου το 2015. «Δεν ήθελα να μιλήσω για τον πόλεμο Παλαιστινίων και Ισραηλινών, ούτε για κομμουνιστές, φασίστες, τον αμερικανικό ή τον ρωσικό ιμπεριαλισμό. Ηθελα ένα θέμα που να μας απασχολεί όλους». Χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το λιμπρέτο είναι κυρίως γραμμένο στα αγγλικά, αλλά περιλαμβάνει επίσης σανσκριτικά, λατινικά και έξι ακόμη γλώσσες προκειμένου να υπογραμμίσει τον παγκόσμιο χαρακτήρα του θέματος.
Αναφορικά με το «Νίξον στην Κίνα», η ιδέα της όπερας δεν προέκυψε από τον συνθέτη αλλά από τον διάσημο αμερικανό σκηνοθέτη Πίτερ Σέλαρς, ο οποίος πρότεινε το θέμα στον Ανταμς. Εν προκειμένω, θέλησε να δημιουργήσει την αμεσότητα των έργων του 18ου και του 19ου αιώνα. «Ο Μότσαρτ και ο Μπετόβεν έγραψαν έργα που προώθησαν την ιδέα της δημοκρατίας και προχώρησαν την Ευρώπη μπροστά από πολιτικής απόψεως» έχει δηλώσει ο αμερικανός σκηνοθέτης αναφερόμενος στους «Γάμους του Φίγκαρο» και στον «Φιντέλιο». Ο πολιτικός επιστήμονας Τζον Μποκίνα στο βιβλίο του «Opera and Politics» (1997) κάνει ένα βήμα παραπέρα υποστηρίζοντας ότι το είδος υπήρξε πολιτική μορφή τέχνης από τον 17ο, κιόλας, αιώνα.
Μέσα απ’ αυτό το πρίσμα εξακολουθεί να αποτελεί μέσο άμεσης κοινωνικής αντανάκλασης. Οπως χαρακτηριστικά δηλώνει ο Σέλαρς, «η όπερα είναι πραγματικά απαιτητική τέχνη. Αν είναι να μπεις στον κόπο, θα πρέπει να είσαι αποφασισμένος για κάτι σημαντικό και ουσιώδες, όχι διακοσμητικό και αδιάφορο».
Χωρίς καλούς και κακούς
Δύο, περίπου, χρόνια μετά την πρεμιέρα του «Ζ» του Μηνά Μπορμπουδάκη, η όπερα «Χοντορκόφσκι» του συνθέτη και καθηγητή του Μουσικού Πανεπιστημίου Βιέννης Περικλή Λιακάκη θα παρουσιαστεί στην Εναλλακτική Σκηνή της Λυρικής σε τρεις παραστάσεις.
«Είναι μια πολιτική όπερα όπου οι πρωταγωνιστές είναι υπαρκτά πρόσωπα και φυσικά ήταν αυτό που με τράβηξε αρχικά να ξεκινήσω να τη γράφω» σημειώνει ο συνθέτης. «Αυτό όμως που με έκανε να δώσω ό,τι καλύτερο μπορούσα σε αυτό το εγχείρημα ήταν η συνειδητοποίηση του πόσο παρόμοιες ήταν οι ιστορίες και οι μοίρες των απλών ανθρώπων, που είναι οι μακρινοί παρατηρητές του αέναου κυνηγιού για την εξουσία, τόσο στη Ρωσία όσο και στην Ελλάδα της κρίσης και της κατάρρευσης. Η όπερα δεν προσπαθεί να πάρει το μέρος κανενός. Πιστεύω πως στη μοντέρνα όπερα δεν πρέπει να υπάρχουν καλοί ή κακοί αλλά μόνο γεγονότα και αντιδράσεις σε αυτά. Καθαγιασμοί ή δαιμονοποιήσεις προσώπων αποφεύχθηκαν, όσο αυτό ήταν δραματουργικά δυνατό, και το κύριο μέλημά μου ήταν η όπερα αυτή να μπορεί να μιλήσει το ίδιο σε έναν Ρώσο όσο και σε έναν Αυστριακό ή έναν Ελληνα».
INFO
Η όπερα «Χοντορκόφσκι» του Περικλή Λιακάκη θα παρουσιαστεί στις 27, 28 και 29/2 στην Εναλλακτική Σκηνή της Λυρικής στο ΚΠΙΣΝ. Μουσική διεύθυνση: Γ. Εβερχαρτς, ποιητικό κείμενο-σκηνοθεσία: Κριστίνε Τόρνκβιστ. Με τους Κλ. Κελμπλ, Ινγκριντ Χάμπερμαν, Αλεξάντερ Μάιρ κ.ά. Συμμετέχει 13μελές μουσικό σύνολο.
