«Από τη Γη στον… Ηλιο» θα έγραφε ο Ιούλιος Βερν, αν μπορούσε να φανταστεί το γιγαντιαίο τόλμημα των διαστημικών κολοσσών του κόσμου, της αμερικανικής NASA και της ευρωπαϊκής ESA, που εκτοξεύουν σε λίγες ώρες από το Ακρωτήριο Κανάβεραλ, στη Φλόριδα, το ηλιακό τηλεσκόπιο «Solar Orbiter», κόστους σχεδόν 1,5 δισ. ευρώ.
Στο «τιμόνι» της αποστολής, ως ένας από τους δύο επιστημονικά υπευθύνους για αυτήν, ο έλληνας ηλιοφυσικός Γιάννης Ζουγανέλης.
«To Βήμα» συνομίλησε μαζί του, λίγες ημέρες πριν από την εκτόξευση, για το συγκεκριμένο επίτευγμα αλλά και για τα ελληνικά ΑΕΙ. «Αυτό που χρειάζονται τα πανεπιστήμια της χώρας μας είναι να υπάρχει σωστή αξιολόγηση του ερευνητικού και διδακτικού προσωπικού τους και σύνδεση της αξιολόγησής τους με τη χρηματοδότησή τους. Εχουμε και πολύ καλά τμήματα και υψηλού επιπέδου επιστήμονες» λέει χαρακτηριστικά.
Η εκτόξευση του «Ηλιακού Δορυφόρου» είναι το δεύτερο και σημαντικότερο βήμα της προσπάθειας της NASA αλλά και της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας (ESA) να «κατακτήσουν» τον Ηλιο, καθώς ο «Solar Orbiter» θα φτάσει πιο κοντά στο άστρο από οποιοδήποτε άλλο σκάφος πέτυχε ποτέ. Από εκεί θα μεταφέρει πίσω στη Γη εικόνες και μετρήσεις. Και βέβαια θα προσεγγίσει τις πολικές περιοχές του Ηλίου, θα «δει» τις ηλιακές καταιγίδες, αλλά και την «κρυφή» πλευρά του.
Η εκτόξευση θα γίνει από το Ακρωτήριο Κανάβεραλ στις 11 το βράδυ ώρα Φλόριδας, 6 τα ξημερώματα Δευτέρας για την Ελλάδα.
Ο κ. Ζουγανέλης ξεκίνησε από ένα ελληνικό πανεπιστήμιο. Το Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Τμήμα Φυσικής του. Στη συνέχεια έκανε τις μεταπτυχιακές και διδακτορικές του σπουδές στο Παρίσι, στο Paris 6.
Σήμερα δουλεύει στη Μαδρίτη, πηγαινοέρχεται στη Γαλλία ενώ κρατάει επαφή και με την Ελλάδα. Στους νέους της χώρας μας λέει απλά: «Ξεκίνησα από ένα ελληνικό πανεπιστήμιο χωρίς να ξέρω τίποτα για το εξωτερικό. Κι όμως, να ‘μαι εδώ τώρα. Προχώρησα, όπως και δεκάδες ακόμα έλληνες επιστήμονες στο εξωτερικό». Το «Solar Orbiter» έτσι, μοιάζει με όνειρο ζωής. «Δεν είναι απλά μια αποστολή για τον Ηλιο, αλλά θα συμβάλει καθοριστικά και στην κατανόηση πολύπλοκων φαινομένων ολόκληρου του Σύμπαντος» δηλώνει χαρακτηριστικά.
Η προσμονή για την εξέλιξη μιας τέτοιας αποστολής φαντάζομαι ότι είναι τεράστια. Πώς φαντάζεστε την πρώτη ημέρα που θα έρθετε σε επαφή με τα αποτελέσματα που θα δώσει ο δορυφόρος σας;
«Η επιστημονική κοινότητα, ερευνητές και μηχανικοί, ετοιμάζουν την αποστολή τα τελευταία 20 χρόνια. Ολοι μαζί περιμένουμε με αγωνία την εκτόξευση και στη συνέχεια τα πρώτα αποτελέσματα που θα έρχονται σιγά-σιγά τους επόμενους μήνες, ξεκινώντας αμέσως μετά την εκτόξευση. Κάθε μέρα τα επόμενα δέκα χρόνια λειτουργίας του δορυφόρου θα παίρνουμε νέα δεδομένα και κάθε φορά θα είναι η πρώτη ημέρα για εμάς, με νέες ανακαλύψεις όσο θα πλησιάζουμε περισσότερο στον Ηλιο».
Πού κατασκευάστηκε ο δορυφόρος; Πρόκειται, φαντάζομαι, για μια μεγαλειώδη «συνεργασία».
«Ο δορυφόρος και τα επιστημονικά του όργανα κατασκευάστηκαν από δεκάδες βιομηχανίες, επιστημονικά κέντρα και πανεπιστήμια από όλη την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Είναι πράγματι μία από τις μεγαλύτερες συνεργασίες μεταξύ ESA και NASA. Πρόκειται για περισσότερα από 1.000 άτομα σε όλη την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες που συμμετείχαν ως τώρα και εκτιμώ ότι θα υπάρξουν ακόμα περίπου 3.000 επιστήμονες από όλον τον κόσμο που θα αναλύσουν τα δεδομένα. Οι δύο μεγαλύτερες διαστημικές υπηρεσίες είναι η ESA και η NASA, αλλά συνεργάζονται σε πολύ μεγάλο βαθμό σχεδόν όλες οι διαστημικές υπηρεσίες των ευρωπαϊκών κρατών, όπως είναι το γαλλικό CNES, η γερμανική DLR, η ιταλική ASI και η βρετανική UKSA. Οι χώρες που συμμετείχαν με συστήματα και όργανα (hardware) κατασκευασμένα στις διάφορες βιομηχανίες, επιστημονικά κέντρα και πανεπιστήμια είναι οι Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία, Ιταλία, Αγγλία, Βέλγιο, Ιρλανδία, Ολλανδία, Ελβετία, Σουηδία, Νορβηγία, Φινλανδία, Αυστρία, Τσεχία, Πολωνία και ΗΠΑ. Πρόκειται λοιπόν για μια πολύπλοκη αποστολή όχι μόνο ως προς το τεχνικό και επιστημονικό κομμάτι, αλλά επίσης ως προς την πολύπλευρη συνεργασία σε διεθνές επίπεδο».
Εχει τελικά η Ελλάδα δυνατότητα να επενδύσει πραγματικά σε μια διαστημική υπηρεσία; Αν σας ζητούσαν, θα επιστρέφατε στη χώρα ως «γέφυρα» για κάτι τέτοιο;
«Βεβαίως και έχει τη δυνατότητα, όπως και πολλές άλλες χώρες συγκρίσιμου μεγέθους τόσο οικονομικού όσο και από άποψη ανθρωπίνου δυναμικού. Πιστεύω πως οι περισσότεροι έλληνες επιστήμονες του εξωτερικού θα ήθελαν να εργαστούν στην Ελλάδα αν υπήρχαν οι κατάλληλες συνθήκες, αν όχι ίδιες, έστω συγκρίσιμες με εκείνες του εξωτερικού. Παραδοσιακά η Ελλάδα παράγει εξαιρετικούς αστροφυσικούς, πολύ περισσότερους αναλογικά με τον πληθυσμό της αν συγκρίνει κανείς με άλλες χώρες παρόμοιου μεγέθους. Αυτό είναι ένα σημαντικό ατού για το μέλλον της χώρας, όχι μόνο για την επιστήμη και την τεχνολογία αλλά και για την Παιδεία γενικότερα.
Είμαι αισιόδοξος ότι η Ελλάδα θα καταφέρει να παίξει σημαντικό ρόλο στο μέλλον με το νέο Ελληνικό Κέντρο Διαστήματος και να αξιοποιήσει όσους είναι έτοιμοι να προσφέρουν την τεχνογνωσία τους».
Πώς βλέπει ένας έλληνας επιστήμονας από το εξωτερικό τα ελληνικά πανεπιστήμια; Αν μπορούσατε να ζητήσετε από έναν έλληνα υπουργό Παιδείας μια αλλαγή για τα ελληνικά πανεπιστήμια, ποια θα ήταν αυτή;
«Ο ρόλος μου στην ESA δεν μου επιτρέπει να εκφραστώ δημοσίως επί πολιτικών θεμάτων ούτε να ζητήσω ή να δώσω συμβουλές σε κανέναν υπουργό. Το προφανές για όλους τους επιστήμονες που έχουν εργαστεί στο εξωτερικό είναι ότι τα πανεπιστήμια χρειάζονται χρηματοδότηση και αξιολόγηση του διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού ακολουθώντας όλες τις προδιαγραφές αξιολόγησης που εφαρμόζονται διεθνώς στα περισσότερα πανεπιστήμια του κόσμου».
Είμαστε πιο κοντά σήμερα στην εξερεύνηση των μυστηρίων του Σύμπαντος;
«Κάθε χρόνο η Αστροφυσική προχωράει αλματωδώς σε όλους τους τομείς της, από την κοσμολογία και την εξωγαλαξιακή φυσική ως την ηλιακή φυσική, την πλανητολογία και τους εξωπλανήτες. Ολες οι διαστημικές υπηρεσίες, αστεροσκοπεία και ερευνητικά κέντρα υλοποιούν ερευνητικά προγράμματα που μας φέρνουν πιο κοντά σε απαντήσεις θεμελιωδών ερωτημάτων Φυσικής και Αστροφυσικής. Υπό αυτή την έννοια κάθε μέρα μαθαίνουμε όλο και περισσότερα. Ωστόσο η εξερεύνηση και η απόκτηση νέας γνώσης σε όλους τους επιστημονικούς τομείς δεν σταματούν ποτέ, κάθε φορά που απαντάμε σε μια ερώτηση προκύπτουν πλήθος περισσότερες. Ο αριθμός των μυστηρίων του Σύμπαντος είναι συγκρίσιμος με το μέγεθός του!».
Πόσο κόστισε η αποστολή σας;
«Το συνολικό κόστος εκτιμάται σε 1,5 δισ. δολάρια σε 20 χρόνια (10 χρόνια κατασκευής και 10 χρόνια λειτουργίας ως το 2030), αν λάβει κανείς υπόψη τη χρηματοδότηση από την ESA, τη NASA και όλες τις χώρες που συνεισέφεραν στην κατασκευή των οργάνων».
