Η εικοστή τέταρτη επέτειος της κρίσης των Ιμίων αυτές τις μέρες (Ιανουάριος – Φεβρουάριος 1996) επιτρέπει την εξαγωγή κάποιων επίκαιρων για τις μέρες διδαγμάτων σχετικών με τη διαχείριση της οξύτατης κρίσης με την Τουρκία. Βεβαίως όλα τα γεγονότα γύρω από την κρίση αυτή δεν είναι ακόμη πλήρως γνωστά και επομένως οι οποιεσδήποτε κρίσεις, διαπιστώσεις και συμπεράσματα υπόκεινται στον περιορισμό αυτόν – της πλήρους ιστορικής αλήθειας. Τα Ιμια (δύο νησιά σε απόσταση 6 ν.μ. ανατολικά της Καλύμνου, έκτασης 25 και 5 στρεμμάτων αντιστοίχως, ακατοίκητα μεν αλλά με βοσκούς να βόσκουν τα ζώα τους ανήκουν στο σύμπλεγμα των Δωδεκανήσων, που παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα με τη Συνθήκη των Παρισίων (1947). Η κρίση που ξέσπασε εκεί και παρ’ ολίγον να οδηγήσει σε πολεμική σύγκρουση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας είναι η πρώτη μεταπολεμικά στην οποία η Τουρκία εγείρει εδαφική διεκδίκηση έναντι της Ελλάδας. Αμφισβητεί δηλαδή την εδαφική κυριαρχία. Μέχρι τότε οι διεκδικήσεις της είχαν εστιασθεί στον θαλάσσιο και εναέριο χώρο. Από τη σοβαρότερη αυτή ελληνοτουρκική κρίση προκύπτουν εξόχως χρήσιμα και επίκαιρα διδάγματα. Ειδικότερα:
Πρώτο δίδαγμα: Τυχαίο γεγονός μπορεί να οδηγήσει σε θερμή σύγκρουση. Σε καταστάσεις διαρκούς έντασης, οι οποίες μάλιστα έχουν χαρακτήρα που δυνητικά συνεπάγεται εμπλοκή στρατιωτικών δυνάμεων, ένα φαινομενικά ασήμαντο, τυχαίο γεγονός μπορεί να οδηγήσει σε θερμό επεισόδιο και ενδεχομένως σε πλήρη πολεμική σύγκρουση. Η κρίση στα Ιμια ξεκίνησε από ένα πράγματι ασήμαντο, τυχαίο γεγονός (που δεν θεωρείται ότι ήταν στημένο). Από την προσάραξη δηλαδή στις 26 Δεκεμβρίου 1995 ενός τουρκικού φορτηγού σκάφους, του «Φιγκέν Ακάτ», σε μία από τις δύο βραχονησίδες των Ιμίων, σε ελληνικά χωρικά ύδατα δηλαδή. Υπό ομαλές, κανονικές συνθήκες, τίποτα το ιδιαίτερο. Το σκάφος θα μπορούσε να ρυμουλκηθεί από ελληνικά μέσα (ναυαγοσωστικά) και το επεισόδιο θα έληγε ήρεμα και ειρηνικά. Δεν έγινε όμως αυτό, καθώς ο καπετάνιος του σκάφους αρνήθηκε την ελληνική βοήθεια ισχυριζόμενος ότι είναι σε… τουρκικά χωρικά ύδατα! Τελικά βέβαια δέχθηκε και ελληνικά ρυμουλκά οδήγησαν το σκάφος στο τουρκικό λιμάνι Κιουλούκ (28 Δεκεμβρίου 1995). Τότε όμως αντέδρασε η τουρκική κυβέρνηση, με το υπουργείο Εξωτερικών της χώρας να εκδίδει ρηματική διακοίνωση (29 Δεκεμβρίου 1995) με την οποία υποστήριζε ότι «τα Ιμια/Καρντάκ αποτελούν τμήμα της τουρκικής επικράτειας»! Η ρηματική αυτή διακοίνωση αποτέλεσε τη γέννηση της κρίσης, η οποία δεν θα κλιμακωνόταν παρά ταύτα σε θερμό επεισόδιο εάν…
Δεύτερο δίδαγμα: Η εξωτερική πολιτική θα πρέπει αυστηρά να ασκείται από τη θεσμικά υπεύθυνη κυβέρνηση και όχι από ανεύθυνους δημάρχους, αστυνομικούς, δημοσιογράφους, παπάδες ή τηλεοπτικούς σταθμούς. Ενώ συνεχιζόταν η ανταλλαγή ρηματικών διακοινώσεων, στις 25 Ιανουαρίου 1996 ο δήμαρχος, ο διοικητής του αστυνομικού τμήματος, ένας παπάς και κάτοικοι της Καλύμνου έσπευσαν χωρίς καμιά προηγούμενη συνεννόηση και με συνοδεία τηλεοπτικών συνεργείων (!) να υψώσουν την ελληνική σημαία σε μια από τις βραχονησίδες των Ιμίων. Η πόρτα για το θερμό επεισόδιο είχε ανοίξει με μια απερίσκεπτη πράξη μη αρμοδίων. Την επομένη τούρκοι δημοσιογράφοι της εφημερίδας «Χουριέτ» με ελικόπτερο και τηλεοπτική κάλυψη αποβιβάζονται στα Ιμια, κατεβάζουν την ελληνική σημαία και υψώνουν την τουρκική. Η Ελλάδα, με την κυβέρνηση Κ. Σημίτη μόλις να έχει αναλάβει την εξουσία, δεν μπορούσε παρά να αντιδράσει στην απαράδεκτη αυτή ενέργεια. Και αντέδρασε. Μοίρα του ελληνικού Ναυτικού κατέβασε την τουρκική σημαία και ανύψωσε την ελληνική.
Τρίτο δίδαγμα: Σωφροσύνη στις στρατιωτικές επιλογές για την υπέρβαση μιας κρίσης. Στην περίπτωση της κρίσης των Ιμίων η τότε στρατιωτική ηγεσία της χώρας διαβεβαίωνε τον πρωθυπουργό (Κ. Σημίτη) ότι τα Ιμια φυλάσσονταν τόσο καλά που ήταν «αδύνατο να περάσει οποιοδήποτε τουρκικό πλοίο» (Κ. Σημίτης, Πολιτική για μια δημιουργική Ελλάδα, 1996-2004, σελ. 66). Κι όμως, τούρκοι κομάντος κατέλαβαν τη μία από τις δύο νησίδες Ιμια και όχι μόνο δεν το πήραμε χαμπάρι αλλά «οι Ενοπλες Δυνάμεις εμφανίζονται σε αδυναμία να διαπιστώσουν εάν έχει γίνει ή όχι απόβαση τουρκικών δυνάμεων» (Κ. Σημίτης, σελ. 68). Τελικά μάθαμε την κατάληψη της νησίδας από τον υφυπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Ρ. Χόλμπρουκ. Οι ικανότητες των Ενόπλων Δυνάμεων είναι βέβαια διαφορετικές σήμερα για την αντιμετώπιση κάθε πρόκλησης αλλά παρά ταύτα χρειάζεται προσοχή και σωφροσύνη. Οι συνθήκες είναι δύσκολες.
Τέταρτο δίδαγμα: Προβλήματα, κρίσεις, διαφορές που δεν επιλύονται σε σχέση με την Τουρκία γεννούν νέα προβλήματα και ζητήματα κατά κανόνα εις βάρος μας. Η κρίση των Ιμίων γέννησε την από κάθε άποψη απαράδεκτη και αστήρικτη θεωρία της Τουρκίας για τις «γκρίζες ζώνες». Η θεωρία αυτή λέγει ότι στο Αιγαίο υπάρχουν νησιά, νησίδες και βράχοι, το νομικό καθεστώς των οποίων είναι αμφισβητούμενο ή ακόμη-ακόμη ότι ανήκουν στην Τουρκία, όπως λ.χ. τα Ιμια. Αν και οι απαρχές της θεωρίας πάνε πολύ πίσω, ωστόσο διατυπώθηκαν επίσημα στη ρηματική διακοίνωση της Τουρκίας της 29ης Ιανουαρίου 1996. Τα νησιά / νησίδες / βράχοι τα ανεβάζει η Τουρκία κατά καιρούς από 3.000(!) μέχρι 200 ή 18! Πρόκειται για παραλογισμό. Η ελληνική κυριαρχία για τα νησιά είναι πλήρως κατοχυρωμένη.
Πέμπτο δίδαγμα: Το «βρείτε τα» συνιστά τη σταθερή, διαχρονική πολιτική των ΗΠΑ για την ελληνοτουρκική διαφορά. Στην περίπτωση της παρ’ ολίγον πολεμικής σύγκρουσης γύρω από τα Ιμια ο ρόλος των ΗΠΑ (δυστυχώς η ΕΕ ήταν απούσα) υπήρξε καθοριστικός για την αποτροπή της, και ιδιαίτερα του υφυπουργού Ρ. Χόλμπρουκ. Αλλά σταθερά οι αμερικανοί αξιωματούχοι, από τον πρόεδρο Κλίντον μέχρι τον πρεσβευτή στην Αθήνα Τ. Νάιλς, συμβούλευαν την ελληνική κυβέρνηση προς την κατεύθυνση του «βρείτε τα μεταξύ σας». Αυτό κάνουν και τώρα, χωρίς να μπαίνουν κατά κανόνα στην ουσία του ποιος έχει δίκιο και ποιος άδικο…
Ο κ. Π. Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος
καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ.
