Η διάσκεψη του Βερολίνου κινδυνεύει να ξεχαστεί γρήγορα. Το γενικόλογο πλαίσιο 55 σημείων που διακηρύχθηκε μοιάζει μη δεσμευτικό, ειδικότερα από τη στιγμή που αφορά τους εξωτερικούς δρώντες – δεν το συνυπέγραψαν Χαφτάρ και Σάρατζ – ενώ με ενδιαφέρον αναμένεται το αποτέλεσμα για τη δημιουργία των τεσσάρων επιτροπών, όπου προσδοκά να συμμετέχει και η χώρα μας.
Ο στόχος της διάσκεψης, που ήταν η συμφωνία γύρω από έναν οδικό χάρτη, μιας αρχικής εκεχειρίας, που θα οδηγήσει σε μονιμότερη κατάπαυση του πυρός, μιας προσπάθειας αφοπλισμού των πολιτοφυλακών που δρουν στη Λιβύη και διακοπής της παροχής στρατιωτικής βοήθειας, δεν επιτεύχθηκε σε πρώτο χρόνο. Σε δεύτερο ή και παράλληλο επίπεδο, σχεδιάζεται η δημιουργία κυβέρνησης εθνικής ενότητας ώστε να διαμορφωθούν σε αρκετά μεταγενέστερο στάδιο οι συνθήκες για τη διεξαγωγή εκλογών. Εν τούτοις, η εντός 48ώρου παραβίαση της εκεχειρίας και η ανταλλαγή κατηγοριών καταδεικνύουν τον τεράστιο βαθμό δυσκολίας, αλλά ενδεχομένως μας προϊδεάζουν και για την προετοιμασία των αντιμαχόμενων για νέες μάχες.
Μετά το Βερολίνο, όμως, και ενώ επιβεβαιώθηκε το χάσμα που χωρίζει Χαφτάρ και Σάρατζ, οι τελευταίοι πρέπει να πείσουν τους εγχώριους συμμάχους τους, δηλαδή μια συνομοσπονδία φυλών, φατριών και πολιτοφυλακών ότι η όποια διευθέτηση είναι ευνοϊκή για αυτούς.
Του Βερολίνου προηγήθηκε η συνάντηση στη Μόσχα, με πρωτοβουλία Ρωσίας και Τουρκίας, με τους Πούτιν και Ερντογάν να βρίσκουν πεδίο συνεννόησης, παρά τις διαφορές τους. Διακατεχόμενοι από μια αυτοκρατορική αίσθηση της πολιτικής, δεν επιθυμούν να θυσιάσουν τη σχέση τους στον βαθμό που μπορούν να αποφύγουν τη σύγκρουση. Και αυτό τόσο γιατί, όπως και οι αυτοκρατορίες στο παρελθόν, αντιλαμβάνονται ότι τα μικρότερα μεγέθη από αυτές είναι αναλώσιμα, όσο και επειδή στη μεγάλη εικόνα οι δεσμοί τους αξίζουν περισσότερο από περιφερειακούς καβγάδες.
Για την Αγκυρα η προσέγγιση με τη Μόσχα υπογραμμίζει στη Δύση τη σημασία της πρώτης και τις συνέπειες σε περίπτωση απώλειάς της. Ετσι, ο Ερντογάν κερδίζει ανοχή, χρόνο και χώρο για διαπραγματευτικούς ελιγμούς έναντι των δυτικών του εταίρων. Από την άλλη, για τον πρόεδρο Πούτιν, η πρόκληση ρηγμάτων στη νατοϊκή συμμαχία μέσω Τουρκίας είναι ευπρόσδεκτη και ενδεικτική των δυνατοτήτων της Ρωσίας, προκειμένου να μην υποτιμάται από τους δυτικούς. Μάλιστα, η διαφορά των δύο αυτών χωρών σε σχέση με τις υπόλοιπες που εμπλέκονται στον λιβυκό εμφύλιο είναι η πρόθεσή τους να χρησιμοποιήσουν μισθοφόρους και παρεμφερείς δυνάμεις στο έδαφος, ώστε να επηρεάζουν τις εξελίξεις.
Αλλωστε, ο μόνος ηγέτης που απείλησε με αποστολή τακτικού στρατού, και για να γίνει πειστικός μέχρι που έλαβε την έγκριση του κοινοβουλίου, ήταν ο Ερντογάν. Ασφαλώς, αυτή η επιλογή, παρότι παραμένει στο τραπέζι, είναι έσχατη για την Αγκυρα και υπό αναίρεση αν βρεθεί συμβιβασμός μεταξύ των υπολοίπων δρώντων. Για την ώρα, η Τουρκία μάλλον ικανοποιείται από τη σύγχυση που εξακολουθεί να επικρατεί διεθνώς σε σχέση με την επόμενη μέρα. Επίσης, συμμετέχει στην επιτροπή παρακολούθησης για τα στρατιωτικά ζητήματα, διατηρεί τον Σάρατζ στο παιχνίδι, παρότι ο Χαφτάρ είναι αναντίρρητα ενισχυμένος ως ισότιμος συνομιλητής, και λόγω της σχεδόν απόλυτης εξάρτησης του πρώτου από αυτή, ο λόγος της δεν μπορεί να αγνοηθεί. Θα προτιμούσε ασφαλώς να έχει πετύχει η διαμεσολαβητική της προσπάθεια από κοινού με τη Ρωσία πριν από τη διάσκεψη του Βερολίνου, αλλά έχοντας αποτελέσει μέρος του προβλήματος κατοχυρώνει θέση στις διαβουλεύσεις για τη λύση.
Τρία είναι τα ερωτήματα σχετικά με τις επιλογές/αποφάσεις της Αγκυρας: αν προκρίνει τη συνέχιση της υφιστάμενης κατάστασης, όπου δεν διαφαίνεται μια κοινά αποδεκτή και βιώσιμη λύση, με το ρίσκο περαιτέρω εδαφικής υποχώρησης του Σάρατζ αλλά και τη δυνατότητα να αποδίδει στην αδιαλλαξία του Χαφτάρ την αδυναμία συμφωνίας – για να τον στριμώξει – ή προτιμά ένα μεταβατικό στάδιο, όπου όμως θα έχει θέση και ο Χαφτάρ (τον οποίο δεν αποκλείεται να επιχειρήσει κάποια στιγμή να προσεγγίσει), με κίνδυνο την εν τοις πράγμασι ακύρωση του στρατιωτικού σκέλους του τουρκολιβυκού συμφώνου και του παγώματος του αντίστοιχου για την οριοθέτηση ΑΟΖ.
Δεύτερον, σε ποιες χώρες θα απευθυνθεί, πλην Ιταλίας, για να ισορροπήσει την αδιαμφισβήτητα ισχυρότερη διεθνή συμμαχία που στηρίζει τον Χαφτάρ;
Τρίτο και κυριότερο, θα θελήσει να θέσει σε εφαρμογή τη συμφωνία με την κυβέρνηση της Τρίπολης για τον καθορισμό θαλασσίων ζωνών άμεσα ώστε να προλάβει τυχόν αναστολή της και να δημιουργήσει ένα τετελεσμένο πάνω στο τετελεσμένο που ελπίζει ότι θα δεσμεύσει και την επόμενη κυβέρνηση της Λιβύης ή τουλάχιστον θα το επικαλείται η ίδια για να μην υποχωρήσει από αυτό (σ.σ.: δεν έχει ακόμη πρωτοκολληθεί στον ΟΗΕ); Και αν το πράξει, πόσο μεγάλη θα είναι η πρόκληση έναντι της Ελλάδας: θα σταλεί σεισμογραφικό σκάφος συνεπικουρούμενο από πολεμικά πλοία εντός των 6 ν.μ., μεταξύ 6 και 12 ν.μ., μήπως σε περιοχή καθαρής λιβυκής ΑΟΖ, ενδεχομένως μεταξύ Ρόδου και Κρήτης ή στα νότια του Καστελλόριζου; Προφανώς, ανάλογα με τον βαθμό της πρόκλησης, θα αντιδράσει και η ελληνική πλευρά. Κινούμενη ταυτόχρονα και στην κυπριακή ΑΟΖ, η Αγκυρα προσδοκά εν τέλει ότι θα καταστεί εκ των πραγμάτων καταλύτης των εξελίξεων.
Ο δρ Κωνσταντίνος Φίλης είναι εκτελεστικός διευθυντής του ΙΔΙΣ. Κυκλοφορεί η 3η έκδοση του βιβλίου «Τουρκία, Ισλάμ, Ερντογάν».
