Η 28η Ιανουαρίου έχει καθιερωθεί από το 2006 ως Ευρωπαϊκή Ημέρα Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων. Με την ευκαιρία αυτή παραθέτουμε για ευαισθητοποίηση και προβληματισμό μερικές σοβαρές παραβιάσεις προσωπικών δεδομένων από μεγάλες τεχνολογικές εταιρίες, μόνο για το 2019, οι οποίες δυστυχώς δεν συζητήθηκαν στη χώρα μας:
Τα έξυπνα κινητά τηλέφωνα και τα δεδομένα τοποθεσίας
Μόλις στις 19 Δεκεμβρίου 2019 η έγκριτη εφημερίδα New York Times (NYT) δημοσίευσε μια εκπληκτικά τεκμηριωμένη αποκάλυψη με τίτλο « Ένα Έθνος υπό παρακολούθηση (One Nation, Tracked): Μια έρευνα στη βιομηχανία εντοπισμού των έξυπνων τηλεφώνων», αποκαλύπτοντας ότι σε μια και μόνο τράπεζα δεδομένων που ήρθε στην κατοχή της είχαν καταχωρηθεί οι επικοινωνίες 12 εκατομμυρίων τηλεφώνων (smartphones) με πάνω από 50 δισεκατομμύρια τοποθεσίες Αμερικανών, καθώς αυτοί μετακινούνταν μέσω αρκετών μεγαλουπόλεων για μερικούς μήνες του 2016 – 2017. Mάλιστα, στις πληροφορίες εντοπίζεται και η ακριβής τοποθεσία αξιωματούχων του Λευκού Οίκου και Πενταγώνου. Η εισαγωγή της έρευνας των NYT καταλήγει: «Αν θα μπορούσατε να βλέπατε το πλήρες αρχείο ίσως να μην χρησιμοποιήσετε ξανά το κινητό σας με τον ίδιο τρόπο».
Η «Μεγάλη αδελφή» Google
Τον περασμένο Ιανουάριο του 2019 η Google, η οποία έχει εξελιχτεί ως η μεγαλύτερη από τις «μεγάλες αδελφές» εταιρείες επεξεργασίας δεδομένων, καταγγέλθηκε από το Associated Press ότι οι εφαρμογές και ο ιστότοπός της παρακολουθούν τους χρήστες Android ακόμη και όταν έχουν απενεργοποιήσει το ιστορικό τοποθεσίας στα τηλέφωνά τους. Η εταιρεία έχει επίσης κατηγορηθεί ότι χρησιμοποίησε κατ’ επανάληψη τα οχήματά της Street View για παράνομη συλλογή δεδομένων τοποθεσίας Wi-Fi από τηλέφωνα και υπολογιστές. Επίσης , τον Σεπτέμβριο του 2019 η Google κατηγορήθηκε από την Ιρλανδική Επιτροπή Προστασίας Δεδομένων ότι μέσω του συστήματος “Google’sDoubleClick/ Authorized Buyers Αd”, που είναι ενεργό σε πάνω από 8.4 εκατ. ιστοσελίδες, μεταδίδει προσωπικά δεδομένα των επισκεπτών τους σε πάνω από 2000 διαφημιστικές εταιρείες χιλιάδες φορές κάθε μέρα.
Το Facebook και η εκλογική αγορά δεδομένων
Φέτος, χρονιά προεδρικής εκλογής στις ΗΠΑ, το Facebook θα παίξει πάλι κεντρικό ρόλο, όπως και το 2016, μαζί μ’ ένα αυξανόμενο δίκτυο συνεργαζόμενων εταιρειών που χρησιμοποιούν εφαρμογές από δημοφιλείς ιστοσελίδες για τη συλλογή τεράστιων πληροφοριών σχετικά με πιθανούς ψηφοφόρους. Το στρατηγείο επανεκλογής του προέδρου Trump διατήρησε τις υπηρεσίες της εταιρείας Phunware που ειδικεύεται στη μαζική συλλογή δεδομένων τοποθεσίας από έξυπνα κινητά για την παρακολούθηση, πολιτική στόχευση και επηρεασμό ψηφοφόρων. Η Phunware, αλλά και παρόμοιες εταιρείες που συνεργάζονται με το κόμμα των Δημοκρατικών, όπως η TargetSmart και η Ken Strasma, διαφημίζει ότι μπορεί να εντοπίζει άτομα που π.χ. συμμετέχουν σε μια θρησκευτική ή πολιτική συγκέντρωση όχι τόσο για ν’ αλλάξει τις πεποιθήσεις τους αλλά για να τις ενδυναμώσει και να εξασφαλίσει την ψήφο τους. Έτσι φαίνεται ότι το σκάνδαλο της εταιρείας Cambridge Analytica, η οποία από το 2015 απέκτησε πρόσβαση στα προσωπικά δεδομένα 87 εκατ. χρηστών του Facebook χωρίς τη συγκατάθεσή τους και τα χρησιμοποίησε για πολιτική διαφήμιση και προβολή υποψηφίων στη Βρετανία και κυρίως του Trump στις ΗΠΑ, δεν θα σταματήσει τη δράση των εταιρειών αυτών. Θα πρέπει βέβαια να τονιστεί ότι το σκάνδαλο της Cambridge Analytica, η οποία αν και πτώχευσε άφησε μια παρακαταθήκη παρακολούθησης σε βάρος της δημοκρατίας, δεν ήταν θέμα παραβίασης
των συστημάτων του Facebook, αλλά κανονικής λειτουργίας του, όπως δηλαδή αυτό σχεδιάστηκε ως ηλεκτρονική πλατφόρμα παρακολούθησης κι εκμετάλλευσης προσωπικών δεδομένων. Πέραν αυτού, να θυμίσουμε την παγίδευση της εφαρμογής WhatsApp σε 20 περίπου χώρες σε βάρος κορυφαίων πολιτικών και επιχειρηματιών που αποκαλύφθηκε στην Κύπρο τον περασμένο Νοέμβριο. Η εφαρμογή αυτή διαφημίστηκε ως εντελώς ασφαλής και αγοράστηκε από την Facebook τo 2014 για 19 δισ. δολάρια, έχοντας πλέον πάνω από 1.2 δισ. πελάτες παγκοσμίως.
Λόγω συντομίας δεν αναφέρουμε παρόμοιες ή σχετικές παραβιάσεις από τις εταιρείες Apple, Αmazon, Microsoft, Skype, Cloud και Τwiter για το 2019. Όμως είναι αξιοσημείωτο ότι τον περασμένο Ιούλιο η αρμόδια αρχή του Γερμανικού κρατιδίου του Έσεν ανακοίνωσε την υποχρεωτική και καθολική απαγόρευση χρήσης της σουίτας Microsoft Office 365 και των Cloud υπηρεσιών της Microsoft από τα σχολεία του, λόγω παραβίασης του Ευρωπαϊκού Kανονισμού Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων (GDPR), « διότι αυτή εκθέτει προσωπικές πληροφορίες καθηγητών και μαθητών σε πιθανή εν αγνοία τους πρόσβαση από τις αμερικανικές αρχές».
Συμπερασματικά, οι επαναλαμβανόμενες σοβαρές παραβιάσεις μόνο για το 2019 των προσωπικών μας δεδομένων από τους ψηφιακούς κολοσσούς Google, Amazon, Facebook, Apple & Microsoft (GAFAM): α. επικαιροποίησαν το ακανθώδες ζήτημα της προστασίας του απορρήτουστο Ίντερνετ, στα τηλέφωνα και στα Κοινωνικά Μέσα, το οποίο παραβιάζεται συστηματικά για λόγους ασφάλειας και κέρδους, πέραν βέβαια της αυτό-έκθεσης των χρηστών. β. τροφοδότησαν επίσης μαζικές εκκλήσεις για αυστηρότερες κυρώσεις, αν και τα πρόστιμα μερικών εκατομμυρίων, όπως π.χ. αυτά που η εταιρεία Facebook θα πληρώσει στη Βρετανία και στις ΗΠΑ είναι μηδαμινά, αναλογικά με τα τεράστια κέρδη της. γ. επιβεβαίωσαν ότι οι παραπάνω παραβιάσεις δεν αποτελούν ατυχήματα ή περιστασιακές εκτροπές αυτοματοποιημένων (αλγοριθμικών) συστημάτων, αλλά σκόπιμες πολιτικές κερδοφόρας εκμετάλλευσης των προσωπικών δεδομένων στο πλαίσιο του πληροφοριακού, πανοπτικού καπιταλισμού. Εκτιμάται ότι οι δαπάνες για την συλλογή και ανάλυσή μόνο των δεδομένων τοποθεσίας (γαιοεντοπισμού με GPS), πολύτιμα για τους διαφημιστές, αναμένεται να αυξηθούν στα 15 δισεκατομμύρια δολάρια το 2023 από 8,35 το 2017.
Στην Ελλάδα οι εταιρικές παραβιάσεις προσωπικών δεδομένων που έχουν τελευταία διογκωθεί παντού, δεν φαίνεται να προκαλούν ιδιαίτερη ανησυχία, αν και η χώρα μας έχει δεινοπαθήσει από το «φακέλωμα» και από διάφορα σοβαρά σκάνδαλα υποκλοπών. Σύμφωνα με την επίκαιρη έρευνα του Ευρωβαρόμετρου Ιουλίου 2019 οι λόγοι που οι χρήστες στην Ελλάδα δεν αλλάζουν τις ρυθμίσεις απορρήτου στα Κοινωνικά Μέσα δεν σχετίζονται με την εμπιστοσύνη προς τους παρόχους, αλλά γιατί ΔΕΝ νοιάζονται για την κοινοποίηση των δεδομένων τους (38% συγκριτικά με 20% στην ΕΕ), και ΔΕΝ γνωρίζουν πως να το κάνουν (33% με 27% στην ΕΕ).
Με βάση τα παραπάνω, η Ευρωπαϊκή Ημέρα Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων θα πρέπει να «εορτάζεται» ουσιαστικά με κάθε ευκαιρία και όχι μόνο την 28η Ιανουαρίου στα σχολεία και ΑΕΙ της χώρας. Διότι οι νέοι άνθρωποι, χωρίς τα βιώματα της δικτατορίας, μεγαλώνοντας προσκολλημένοι συνεχώς σε μικρές και μεγάλες οθόνες, αγνοούν τους κινδύνους που τους απειλούν. Αλλά και οι πολίτες που χρησιμοποιούν συνεχώς κινητά τηλέφωνα , «δωρεάν» ψηφιακές υπηρεσίες και αυτο-εκτίθενται υπερβολικά στα Κοινωνικά Μέσα, χρειάζονται επειγόντως ενημέρωση και ευαισθητοποίηση για την προστασία της ιδιωτικής τους ζωής. Επί πλέον, είναι αναγκαία μια συντονισμένη σχετική καμπάνια για να συνειδητοποιηθεί από όλους-ες ότι το οξυγόνο που λέγεται «ιδιωτικότητα» δεν είναι εμπόρευμα αλλά δικαίωμα ταυτόσημο με την ελευθερία και την αξιοπρέπειά μας.
Ο Μηνάς Σαματάς είνα αφυπηρετήσας Καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης (samatasm@uoc.gr ).
