Στα όρια της φτώχειας και κάτω από αυτά υπάρχει ακόμη συνωστισμός. Στα χρόνια των μνημονίων, οι συνθήκες που διαμόρφωσε η οικονομική κρίση, οι οποίες οδήγησαν σε κατάρρευση τη μεσαία τάξη και φτωχοποίησαν, έτι περαιτέρω, τα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα, έφεραν στο προσκήνιο μια επικίνδυνη παρενέργεια των σκληρών μέτρων που επέβαλαν οι θεσμοί, την ενεργειακή ένδεια. «Είμαστε η γενιά που πρόλαβε τα καλοριφέρ αναμμένα» έγραφε πριν από λίγα χρόνια ένα σύνθημα σε τοίχο. Το ζητούμενο πλέον είναι εάν θα γυρίσει ο τροχός για να «χορτάσει» ξανά ο… ενεργειακά φτωχός.

Φθηνές αλλά επικίνδυνες πηγές θέρμανσης

Στην Ελλάδα εκτιμάται ότι η ενεργειακή πενία αφορά περί τις 700.000 οικογένειες, με τη σοβαρότητα του ζητήματος να αποτυπώνεται στα αστυνομικά δελτία, με ανθρώπους που πάγωσαν από το κρύο, όπως συνέβη προ ημερών σε μια 63χρονη που ζούσε σε σπίτι δίχως θέρμανση στην Παλιά Πόλη της Κέρκυρας. Ή άλλους που βρήκαν τραγικό θάνατο από αναθυμιάσεις ή πυρκαγιές που προκλήθηκαν από «εναλλακτικές» φθηνές πηγές θέρμανσης, όπως συνέβη με το ζευγάρι των Πακιστανών στο Μεταξουργείο την περασμένη εβδομάδα.

Το φαινόμενο το οποίο παρατηρήθηκε από την αρχή της οικονομικής ύφεσης, εξακολουθεί να είναι πιεστικό για τα ελληνικά νοικοκυριά. Και παρότι δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία, το πρόβλημα αποτυπώνεται ξεκάθαρα σε μια σειρά δεδομένων: στο ύψος των ανεξόφλητων λογαριασμών ρεύματος, στην υποχώρηση της ζήτησης  πετρελαίου θέρμανσης και στις υψηλές τιμές των ρύπων που καταγράφονται από τους επιστήμονες στον αέρα των μεγάλων αστικών κέντρων της χώρας καθώς οι πολίτες έχουν στραφεί σε σόμπες και τζάκια για να ζεσταθούν.

Δίχως θέρμανση
και κλιματισμό

Στο πετρέλαιο θέρμανσης, σύμφωνα με στοιχεία του Συνδέσμου Εταιρειών Εμπορίας Πετρελαιοειδών Ελλάδος (ΣΕΕΠΕ), η ζήτηση την περίοδο της ύφεσης – δηλαδή τη δεκαετία από το 2009 έως το 2019 – έπεσε κατά 70%. Καθοριστικός παράγοντας η αύξηση του Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης, ο οποίος από 21 ευρώ ανά χιλιόλιτρο το 2011 έφθασε σήμερα τα 280 ευρώ ανά χιλιόλιτρο. Οσο για το φθηνότερο φυσικό αέριο, η χρήση του δεν αποτελεί λύση για όλες τις περιοχές της χώρας, καθώς το δίκτυο είναι ακόμη περιορισμένο.

Παράλληλα, οι πολίτες έκλεισαν κλιματιστικά και θερμοσυσσωρευτές καθώς αδυνατούν να πληρώσουν τους λογαριασμούς ρεύματος. Τα στοιχεία της ΔΕΗ είναι αποκαλυπτικά. Τα ληξιπρόθεσμα χρέη 2,3 εκατ. νοικοκυριών και επιχειρήσεων της χαμηλής τάσης  φθάνουν τα 1,6 δισ. ευρώ. Και από το σύνολο των  καταναλωτών που αδυνατούν να πληρώσουν τις οφειλές τους, οι περισσότεροι (1.104.065) χρωστούν ποσά έως και 500 ευρώ.

Οπου ενεργειακά
φτωχός και η μοίρα του

Ελλείψει πόρων, ο δρόμος για τη… θαλπωρή περνά από ανορθόδοξους τρόπους θέρμανσης. Και έρχονται οι επιστημονικές μετρήσεις να καταδείξουν ότι η κρίση είναι ακόμη εδώ και η ανάπτυξη έχει ακόμη μακρύ δρόμο να διανύσει, παρά τα όσα ευαγγελίζεται η κυβέρνηση. Δεν είναι τυχαίο ότι τις ημέρες των γιορτών οι μέσες ημερήσιες συγκεντρώσεις των PM2,5 (αιωρούμενα σωματίδια με διάμετρο μικρότερη των 2,5 μικρομέτρων) σε περιοχές της πρωτεύουσας ξεπέρασαν συστηματικά την τιμή που προτείνεται για την προστασία του πληθυσμού στην οδηγία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ). Το ίδιο και σε άλλες πόλεις της χώρας, όπως στη Θεσσαλονίκη και στα Ιωάννινα.

Σύμφωνα με τον δρα Ευάγγελο Γερασόπουλο, επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας Ατμοσφαιρικής Φυσικής και Χημείας του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, η οποία παρακολουθεί από τις αρχές της οικονομικής ύφεσης τις εξελίξεις γύρω από την αιθαλομίχλη, οι συγκεντρώσεις αιωρουμένων σωματιδίων – και των επιβλαβών για την υγεία συστατικών τους, όπως η αιθάλη και οι οργανικές ενώσεις – εξακολουθούν να ανιχνεύονται σε υψηλά επίπεδα κατά τους χειμερινούς μήνες.

Προειδοποιούν οι ειδικοί

Οι επιπτώσεις στην υγεία από τα αιωρούμενα λεπτά σωματίδια είναι τόσο μεγάλες ώστε ο ΠΟΥ διαρκώς περιορίζει τον αριθμό των ημερών που μπορεί τα συγκεκριμένα όρια να είναι ανεκτά για τον ανθρώπινο οργανισμό. Δεν είναι τυχαίο ότι στις αρχές του χρόνου η Ελληνική Αντικαρκινική Εταιρεία, με μία ανοιχτή επιστολή, επεσήμαινε ότι η ρύπανση από τζάκια και σόμπες στους εσωτερικούς χώρους και στην ατμόσφαιρα των πόλεων ενοχοποιείται για την εμφάνιση καρκίνων, καρδιοαναπνευστικών προβλημάτων και άλλων ασθενειών και ζητούσε από την Πολιτεία να λάβει άμεσα μέτρα, ακόμη και με νομοθετική απαγόρευση της καύσης ξύλων σε αστικά κέντρα.

Ιδια εικόνα και στη Θεσσαλονίκη

Αντίστοιχη με εκείνη της πρωτεύσουσας είναι και η εικόνα στη Θεσσαλονίκη. Οπως αναφέρει ο καθηγητής του Εργαστηρίου Περιβαλλοντικής Μηχανικής του ΑΠΘ κ. Δημοσθένης Σαρηγιάννης, «είναι ανησυχητικό το γεγονός ότι ενώ θα έπρεπε να βρισκόμαστε σε φάση οικονομικής ανάκαμψης, για πολλά νοικοκυριά – ιδιαίτερα σε περιοχές που κατοικούν νοικοκυριά με χαμηλότερα εισοδήματα – η ενεργειακή φτώχεια οδηγεί στην επιστροφή στη χρησιμοποίηση ξυλείας ως καύσιμης ύλη για οικιακή θέρμανση».Οι τιμές των λεπτών και υπέρλεπτων σωματιδίων (ΡΜ2,5 και ΡΜ1 αντίστοιχα) τον εφετινό χειμώνα αντιστοιχούν στις τιμές που είχαν σημειωθεί τους δύο προηγούμενους χειμώνες, ύστερα από μια μειωτική τάση τους χειμώνες του 2015-2016. Είναι χαρακτηριστικό ότι τον Ιανουάριο του 2019 τα PM2,5 έφθασαν τα 90 μgr/m3 και τα PM1 ξεπέρασαν τα 60 μgr/m3. Αντιστοίχως, τις πρώτες ημέρες του 2020 οι αντίστοιχοι ρύποι σε σταθμούς μέτρησης της Θεσσαλονίκης, αν και σε χαμηλότερες τιμές, εξακολουθούν να μετρούνται πάνω από τα όρια (PM2,5 έως 50 μgr/m3 και τα PM1 έως 40 μgr/m3).

Ιδια εικόνα από τον χειμώνα του 2012-13

Το φαινόμενο συνεχίζεται με την ίδια σχεδόν ένταση από τον χειμώνα του 2012-2013. Σύμφωνα με ενδεικτικά στοιχεία από το δίκτυο μέτρησης του Αστεροσκοπείου στην Αττική, παρατηρήθηκαν τον Δεκέμβριο στο Λεκανοπέδιο υψηλές μέσες ημερήσιες συγκεντρώσεις PM2,5 που υπερβαίνουν την προτεινόμενη τιμή από τον ΠΟΥ. Από τη χημική σύσταση των σωματιδίων που παρακολουθείται στον σταθμό του Αστεροσκοπείου στο Θησείο, προκύπτει ότι είναι η καύση ξυλείας που συνεισφέρει κυρίως στις υψηλές τιμές.
Χαρακτηριστικά, το βράδυ της Πρωτοχρονιάς στο Χαλάνδρι η ωριαία συγκέντρωση των PM2,5 έφτασε τα 250 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο αέρα (μg/m3) και στο Κερατσίνι τα 150 μg/m3, όταν η ημερήσια τιμή που έχει θέσει ο ΠΟΥ για την προστασία της δημόσιας υγείας είναι 25 μg/m3.
Το πρόβλημα δεν περιορίζεται στην πρωτεύουσα. Σύμφωνα με μετρήσεις που πραγματοποιούνται από την πανελλαδική Ερευνητική Υποδομή ΠΑΝΑΚΕΙΑ για τη σύσταση της ατμόσφαιρας και την κλιματική αλλαγή, παρατηρείται σημαντική επιβάρυνση και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα Ιωάννινα όπου καταγράφονται επίπεδα PM2,5 πολύ υψηλότερα από ό,τι στην Αθήνα.