Φως σε μια ακόμα πτυχή της ιστορίας του ρίχνει το ΚΚΕ με την έκδοση των πρακτικών της άγνωστης μέχρι σήμερα 18ης Ολομέλειας του 1973, η οποία σηματοδοτούσε την προσπάθεια του κόμματος να ξεκαθαρίσει το τοπίο σε σχέση με την προηγούμενη προβληματική εσωκομματική περίοδο Κολιγιάννη και μέσα στις δυσμενείς συνθήκες της δικτατορίας με το ΚΚΕ βαθιά «λαβωμένο» από τη διάσπαση του 1968 (12η Ολομέλεια).

Η ιδιαίτερη σημασία της 18ης Ολομέλειας πέραν του προφανούς ενδιαφέροντος που είχε καθώς προσδιόριζε την πολιτική και τα καθήκοντα του ΚΚΕ στις συνθήκες παρανομίας για την πορεία του αντιδικτατορικού αγώνα, εστιάζεται στην προετοιμασία του 9ου Συνεδρίου του κόμματος (θέσεις, πρόγραμμα και καταστατικό) που πραγματοποιήθηκε έξι μήνες αργότερα – και έναν μήνα μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου -, ενώ είναι το πρώτο κομματικό σώμα που φέρει τη «σφραγίδα» του νέου ηγέτη του ΚΚΕ, του Χαρίλαου Φλωράκη, ο οποίος είχε αναλάβει τα ηνία τον Δεκέμβριο του 1972 (17η Ολομέλεια).

 

Καμπή στην πορεία του ΚΚΕ

Υπό την έννοια αυτή, η 18η Ολομέλεια αποτέλεσε μια καμπή στην πορεία του ΚΚΕ όπως αυτή εκτυλίχθηκε από το 1956 – αποκαθήλωση Ζαχαριάδη με παρέμβαση των «αδελφών» κομμουνιστικών κομμάτων και προσαρμογή της «γραμμής» του ΚΚΕ στις χρουστσοφικές προσταγές από την ηγεσία Κολιγιάννη -, με αποκορύφωμα τη διάσπαση του 1968 των ήδη κατακερματισμένων οργανωτικά και πολιτικά κομματικών δυνάμεων που είχαν διαχυθεί από το 1958 στην ΕΔΑ.

Η ανάδειξη του Χαρίλαου Φλωράκη (είχε διαφύγει τον Οκτώβριο του 1972 στο εξωτερικό με πλαστά ταξιδιωτικά έγγραφα, με μουστάκι, φαβορίτες και βαμμένα μαλλιά ως γάλλος τουρίστας!) με τις «ευλογίες» της Μόσχας, στην πραγματικότητα αποτελούσε την προσπάθεια ανασύνταξης του κόμματος και ενίσχυσης του ρόλου του στον αντιδικτατορικό αγώνα σε μια φάση που το καθεστώς κλυδωνιζόταν.

 

Η αποκαθήλωση Κολιγιάννη

Ο Κώστας Κολιγιάννης απαλλάχθηκε από τα καθήκοντα του Α’ Γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΕ καθώς κρίθηκε ότι είχε προκαλέσει μεγάλη ζημιά στη λειτουργία του κόμματος και των οργάνων του και στη θέση του επελέγη ένα κορυφαίο στέλεχος με «περγαμηνές» από την εποχή του Εμφυλίου και άφθαρτο καθώς δεν είχε εμπλοκή στη λεγόμενη «αποζαχαριαδοποίηση» του ’56, η οποία είχε προκαλέσει βαθύ ρήγμα στο εσωτερικό του ΚΚΕ, ούτε στη διάσπαση του ’68. Ετσι, η 18η Ολομέλεια έπαιξε έναν κρίσιμο ρόλο για τις περαιτέρω εξελίξεις στο ΚΚΕ.

Ο Κώστας Κολιγιάννης απαλλάχθηκε από τα καθήκοντα του Α’ Γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΕ καθώς κρίθηκε ότι είχε προκαλέσει μεγάλη ζημιά στη λειτουργία του κόμματος και των οργάνων του

Θέματα όπως η «λαθεμένη απόφαση» του ’58 για τη διάλυση των κομματικών οργανώσεων, οι επιπτώσεις της οποίας φάνηκαν δραματικά όταν επιβλήθηκε το στρατιωτικο-φασιστικό καθεστώς της 21ης Απριλίου 1967 καθώς το ΚΚΕ βρέθηκε οργανωτικά παραλυμένο, απασχόλησαν έντονα τα στελέχη που επιχείρησαν τις αναγκαίες διορθώσεις.

Το «θεμελιακό λάθος» της 8ης Ολομέλειας

Οχι όμως εις βάθος, όπως υπογραμμίζει στον πρόλογο των πρακτικών της 18ης Ολομέλειας που κυκλοφόρησαν από τη Σύγχρονη Εποχή το σημερινό Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ, αποτιμώντας τις αποφάσεις της εποχής εκείνης. Η άποψη ότι οι αποφάσεις για τη διάλυση των οργανώσεων ήταν προς λανθασμένη κατεύθυνση είχε ήδη διατυπωθεί κατά έναν τρόπο στη 14η Ολομέλεια του 1970, ενώ προβληματικά σημεία είχαν διαπιστωθεί και για ζητήματα στρατηγικής του ΚΚΕ (ειρηνικό πέρασμα στον σοσιαλισμό και «Εθνική Δημοκρατική Αλλαγή»). Ομως η 18η Ολομέλεια πήγε ένα βήμα παραπέρα «διορθώνοντας ή αναπροσαρμόζοντας ορισμένες εκτιμήσεις και κατευθύνσεις» ως προς τα παραπάνω. Συγκεκριμένα, κατέληξε ότι η απόφαση της 8ης Ολομέλειας του 1958 για τη διάχυση των κομματικών δυνάμεων στην ΕΔΑ ήταν «θεμελιακό λάθος».

Υποτίμηση των δυνάμεων του καπιταλισμού

Παρά τα βήματα που έγιναν, ο Περισσός εκτιμά σήμερα ότι η 18η Ολομέλεια δεν έκανε μια θαρραλέα ενδοσκόπηση σε λανθασμένες αποφάσεις και προσεγγίσεις, όπως, παράδειγμα, η αντίληψη που είχε επιβληθεί από το ΚΚ Σοβιετικής Ενωσης για τον παγκόσμιο συσχετισμών δυνάμεων μεταξύ καπιταλισμού και σοσιαλισμού και η οποία υποτιμούσε τις δυνάμεις του καπιταλισμού παγκόσμια, ειδικότερα των ΗΠΑ, θεωρώντας ότι είχαν μπει σε μια ανεπίστρεπτη τροχιά εμφανούς οικονομικής και πολιτικής κρίσης. Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή, πηγή της οικονομικής κρίσης που εκδηλωνόταν την περίοδο εκείνη (νομισματική και πετρελαϊκή) δεν ήταν ο καπιταλισμός, αλλά η επίδραση του σοσιαλιστικού συστήματος.

Η 18η Ολομέλεια θεώρησε λανθασμένη και την προηγούμενη θέση του κόμματος περί ύπαρξης μη μονοπωλιακής αστικής τάξης, όπως και την πολιτική συνεργασίας «χωρίς όρους» με την Ενωση Κέντρου, ενώ διατυπώθηκε και κριτική όσον αφορά την άποψη ότι στην Ελλάδα υπήρχε δυνατότητα περάσματος στον σοσιαλισμό με «ειρηνικά μέσα». Επιπλέον, αναγνωρίστηκε ότι από το 1958 έως το 1968 παρατηρήθηκαν προβλήματα στη λειτουργία της καθοδήγησης του κόμματος (και στην Κεντρική Επιτροπή και στο Πολιτικό Γραφείο) για τα οποία ευθυνόταν ο Κολιγιάννης.

Δισταγμός να αναγνωριστούν τα λάθη του ’58

Ο Περισσός εντοπίζει δισταγμό ακόμη και μετά τη διάσπαση του κόμματος το ’68 στο να αναγνωριστούν ευθέως τα λάθη του ’58 για τη διάλυση των κομματικών οργανώσεων, κάτι που συνιστούσε παραβίαση των αρχών «αυτοτελούς ύπαρξης και δράσης» του, παρά το γεγονός ότι σε άλλες περιπτώσεις, ακόμη και πιο επώδυνες, το κόμμα δεν είχε διστάσει να αναγνωρίσει λάθη του έστω και καθυστερημένα (συμφωνίες Λιβάνου, Καζέρτας, Βάρκιζας) ή κατά προσώπων που στιγματίστηκαν ως «προδότες». Κατά την άποψη του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ, «η αναγνώριση του λάθους ως θεμελιακού θα ήταν ολοκληρωμένη αν το νυστέρι έμπαινε πιο βαθιά, τουλάχιστον στην εξέταση της κατάστασης, έστω από την 6η Ολομέλεια του 1956 και σε ό,τι είχε προηγηθεί από αυτήν».

Τα πρακτικά της 18ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ

Ομως, όπως τονίζεται, «η συζήτηση παρέμενε σε θέματα που χρησιμοποιήθηκαν ως συγκάλυψη του οργανωμένου οπορτουνισμού στο κόμμα, που στόχοι του ήταν η μετάλλαξη του ΚΚΕ, η αυτοδιάλυσή του και η υποκατάστασή του από ένα σοσιαλδημοκρατικό σχήμα, όπως και έγινε με την ίδρυση και εξέλιξη της ΕΔΑ». Προς επίρρωση αυτής της προσέγγισης, ο Περισσός στηλιτεύει το γεγονός ότι στις τοποθετήσεις τους στην 18η Ολομέλεια κάποια στελέχη διατύπωναν την άποψη ότι τα κομματικά προβλήματα που εμφανίστηκαν μετά τη 12η Ολομέλεια της διάσπασης ήταν κατάλοιπα του «ανώμαλου ζαχαριαδικού καθεστώτος» και μάλιστα αρκετοί συνιστούσαν η κριτική της 8ης Ολομέλειας του 1958 να γίνει με τέτοιον τρόπο που να μην επιτρέψει να τεθεί υπό αμφισβήτηση η 6η Ολομέλεια του 1956 που αποκαθήλωσε τον Ζαχαριάδη.

Στις αντιφάσεις που διαπιστώνονται εντάσσονται και οι επεξεργασίες που επισημοποιήθηκαν στο 9ο Συνέδριο σχετικά με τον στόχο της «Νέας Δημοκρατίας», όπως είχε ονομαστεί ο πολιτικός στόχος που έθετε το κόμμα, κάτι που συνιστούσε ένα πρώιμο στάδιο πριν από το πρώτο στάδιο της «ενιαίας επαναστατικής διαδικασίας» που αποτελούσε τότε τη στρατηγική του ΚΚΕ, τη λεγόμενη «στρατηγική των σταδίων» για τον σοσιαλισμό, που είχε επιβληθεί από το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα της εποχής και την οποία πολύ αργότερα το ΚΚΕ απαρνήθηκε οριστικά στο 15ο Συνέδριο του 1996 θεωρώντας την επίδραση οπορτουνιστική.