Γαστρονομικές… απολαύσεις σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας

Μάρτιος 1965. Πτήση μιας διαστημικής κάψουλας γύρω από τη Γη, στο πλαίσιο του προγράμματος «Gemini 3», με δύο αμερικανούς αστροναύτες. Κυβερνήτης ο Γκας Γκρίσομ και δίπλα του ο Τζον Γιανγκ. Ξαφνικά ο Γκρίσομ αναφωνεί έκπληκτος «Πώς βρέθηκε αυτό εδώ;» ενώ κάτω στο Κέντρο Ελέγχου Πτήσεων ετοιμάζονται να ακούσουν στη συνέχεια πως κάτι κακό συμβαίνει. Επάνω, μέσα στη διαστημική κάψουλα, που θα έλεγες ότι έχουν συμπιεστεί, σχεδόν «συσκευαστεί», για να χωρέσουν μόλις δύο άτομα, ο συγκυβερνήτης Γιανγκ έχει βγάλει από κάποια τσέπη ένα σάντουιτς με κορν-μπιφ. Που αρχίζει, σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας λόγω της ελεύθερης πτώσης της κάψουλας, μόλις βγει από το σελοφάν του να διαλύεται.

Και τα ψίχουλα από το σικαλένιο ψωμί, με την ανεξέλεγκτη περιπλάνησή τους, να γίνονται επικίνδυνα για ανθρώπους και μηχανήματα.

Ο Γιανγκ το είχε βάλει στην τσέπη του λαθραία όταν ακόμη ήταν στη Γη, με σκοπό να γιορτάσουν στο Διάστημα και να… αντισταθούν στη μονοτονία της τροφής του αστροναύτη, αν και η πτήση τους θα διαρκούσε τότε μόλις πέντε ώρες. Είχε παραβεί όμως τους κανονισμούς και γι’ αυτό ο Γκρίσομ, αφού πήρε δυο μπουκιές από ευγένεια, κατά κάποιον τρόπο έκανε κατάσχεση στο σάντουιτς του συνεπιβάτη του και το έβαλε στην τσέπη του.

Η NASA πάντως κλήθηκε να δώσει λόγο γι’ αυτό που συνέβη και με τη σειρά της έκανε ακόμη πιο αυστηρούς τους ελέγχους ως προς το τι μπορεί να καταναλωθεί στο Διάστημα.

Από το 1965 βέβαια πολλά έχουν αλλάξει. Οι αμερικανοί αστροναύτες και οι ρώσοι κοσμοναύτες δεν ρουφούν πλέον πολτοποιημένη τροφή μέσα από σωληνάρια όπως αυτά της οδοντόκρεμας και υπάρχουν φωτογραφίες από τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό όπου το πλήρωμα τρώει και φύλλα από μαρούλι καλλιεργημένο σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας.

Δεν παύουν όμως να υπάρχουν τροφές και ποτά που δεν μπαίνουν με τίποτα σε διαστημική πτήση μικρότερης ή μεγαλύτερης διάρκειας.

Τα απαγορευμένα

Εκτός από το μαλακό ψωμί και οτιδήποτε άλλο μπορεί να δώσει ψίχουλα, απαγορεύονται και τα αεριούχα ποτά. Διότι σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας, με το άνοιγμα της όποιας συσκευασίας δεν φεύγει το διοξείδιο του άνθρακα στο… άπειρο, όπως εδώ στη Γη, αλλά μένει μέσα στο υπόλοιπο υγρό και επομένως καταλήγει στο στομάχι όποιου το καταναλώνει. Οπότε αποδείχθηκε πως το αέριο αυτό για τον ανθρώπινο οργανισμό δεν είναι και τόσο ευπρόσδεκτο, προκαλώντας στομαχικές διαταραχές στους ήδη επιβαρυμένους ταξιδιώτες του Διαστήματος. Που επιπλέον χάνουν και ένα μέρος από την αίσθηση της όσφρησης, άρα και της γεύσης, διότι βρίσκονται υπό το καθεστώς ενός σχεδόν μόνιμου συναχιού, αφού με δυσκολία αποβάλλονται τα διάφορα υγρά από τη μύτη τους, και μιας υπεραιμίας στον εγκέφαλο.

Επίσης αλάτι, πιπέρι και κάθε άλλο μπαχαρικό με τη μορφή που τα γνωρίζουμε στη Γη, δηλαδή σε λεπτούς στέρεους κόκκους, δεν είναι ευπρόσδεκτα. Αλάτι και πιπέρι προς το παρόν διακινούνται εκεί ψηλά μόνο διαλυμένα σε κάποιο υγρό, σε νερό και λάδι αντίστοιχα. Αντίθετα κέτσαπ, μουστάρδα, μαγιονέζα κυκλοφορούν χωρίς περιορισμούς.

Ενα μεγάλο πρόβλημα επίσης για τις τροφές που πρέπει να καταναλώνονται σε συνθήκες τόσο αφύσικες, σε σχέση με τη Γη, είναι η αφυδάτωση, εξαιτίας και πάλι της έλλειψης βαρύτητας, που κάνει τα μόρια του νερού να φεύγουν εύκολα ακόμη και από υλικά όπως είναι το βούτυρο.

Γι’ αυτό ένας από τους πλέον γνωστούς θιασώτες της λεγόμενης μοριακής γαστρονομίας, στην ουσία μιας μαγειρικής με επιστημονικές βάσεις, ο Βρετανός Εστον Μπλούμενταλ, ένας από τους λίγους αρχιμαγείρους με 3 αστέρια Μισελέν, όταν το 2015 κλήθηκε να ετοιμάσει τα φαγητά για τον συμπατριώτη του αστροναύτη Τιμ Πικ, που θα έμενε για έξι μήνες στον Διαστημικό Σταθμό, τα βρήκε δύσκολα. Κυρίως όταν επέμεινε να φτιάξει και το πρώτο αποδεκτό διαστημικό σάντουιτς με ψωμί, βούτυρο και μπέικον. Αν και τελικά τα κατάφερε, κάνοντας το ψωμί πολύ πυκνό και βάζοντας λίπος αντί για βούτυρο.

Τεχνητό κρέας

Το ταξίδι από τη Γη στη Σελήνη θα διαρκεί περίπου έξι ημέρες, όμως το άλλο, που προβλέπεται να γίνει μέσα στη δεκαετία του 2030, από τη Γη στον Αρη θα απαιτεί 300 ημέρες περίπου, 120 ημέρες παραμονής στον ερυθρό πλανήτη και με το ταξίδι της επιστροφής θα φθάνει συνολικά τα δύο χρόνια. Που μεταφράζεται σε 720 ημέρες επί 3 φορές την ημέρα τουλάχιστον «να κάθονται οι ταξιδιώτες στο τραπέζι» για φαγητό. Ηδη από το 2012 η NASA είχε δαπανήσει για ένα μόνο πρόγραμμα ένα εκατομμύριο δολάρια, με σκοπό να μείνουν κάποια άτομα σε συνθήκες προσομοίωσης του ταξιδιού και της παραμονής στον Αρη επί τέσσερις μήνες σε ειδικό κατάλυμα σε μια έρημο στη Χαβάη. Ηθελαν να μελετήσουν μεταξύ άλλων και τη λεγόμενη «κόπωση φαγητού» ή «menu fatigue», την πλήξη δηλαδή από την περιορισμένη ποικιλία, με συνέπεια οι αστροναύτες να χάνουν την όρεξή τους από τη μονοτονία του φαγητού, άρα να μην τρέφονται όσο πρέπει, σωστά και αρκετά.

Τα πιο φρέσκα νέα για την τροφή του μέλλοντος λοιπόν μας ήλθαν από το Ισραήλ.

Είναι γνωστό πως από το 2013 στην Ολλανδία είχαν καταφέρει να δημιουργήσουν (κυριολεκτικά) κρέας στο εργαστήριο από ζωικά κύτταρα, άρα χωρίς να χρειαστεί να σφαχτεί κάποιο ζώο. Τώρα όμως, και συγκεκριμένα τον Οκτώβριο του 2019, ανακοινώθηκε πως για πρώτη φορά η εταιρεία Aleph Farms από το Ισραήλ, παίρνοντας κύτταρα από τον μυϊκό ιστό μιας αγελάδας, χωρίς να χρειαστεί να τη σφάξουν, δημιούργησε κρέας με τεχνητό τρόπο. Αλλά πού όμως; Και αυτό είναι το ενδιαφέρον. Στις 25 Σεπτεμβρίου φορτώθηκαν στο Soyuz MS-15, το όχημα ανεφοδιασμού του Διαστημικού Σταθμού, τα απαραίτητα δοχεία με τα ζωικά κύτταρα  και τα υγρά για τη θρέψη των κυττάρων, οπότε από το κοσμοδρόμιο του Καζακστάν βρέθηκαν στον Διαστημικό Σταθμό, σε τροχιά, 400 χιλιόμετρα μακριά από τη Γη και σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας.

Εκεί τοποθετήθηκαν σε ειδικό (μαγνητικό) εκτυπωτή για τρισδιάστατα προϊόντα ρωσικής κατασκευής (3D Bioprinting Solutions), που αναπαρήγαγε πολλαπλασιαστικά τα κύτταρα αυτά για να δημιουργηθεί ο απαραίτητος μυϊκός ιστός.

Το προϊόν επεστράφη στις 3 Οκτωβρίου χωρίς οι κοσμοναύτες να το δοκιμάσουν. Διότι σκοπός του πειράματος ήταν να διαπιστωθεί αν μπορεί να παραχθεί σε οποιεσδήποτε συνθήκες ένας τέτοιος τύπος κρέατος. Που θα μπορούσε να συνδυαστεί και με την καλλιέργεια των κοκκινο-πράσινων μαρουλιών (romain lettuce) «εν πλω», όταν είχε αποδειχτεί ήδη από το 2015 ότι μπορούν να φυτρώσουν και εκεί επάνω.

Τα ταξίδια του μυαλού

Οταν οι πρώτοι αστροναύτες και κοσμοναύτες εκτελούσαν τις σύντομες πτήσεις τους γύρω από τη Γη, ούτε που σκέφτονταν το τι θα φάνε και τι θα πιουν. Η εμπειρία ήταν τόσο δυνατή που μόλις και μετά βίας κατάφερναν να πάρουν λίγο από τον πολτό σε σωληνάριο, τον προετοιμασμένο από τη Γη.

Οταν όμως έφθασαν να μένουν στο Διάστημα έξι μήνες και έναν χρόνο, στον περιορισμένο χώρο του διαστημικού σταθμού, οι υπεύθυνοι, από τις απαντήσεις στα ερωτηματολόγια και από τις συνομιλίες που είχαν μαζί τους, κατάλαβαν ότι το φαγητό παίζει πλέον πολύ μεγάλο ρόλο στην καλή ψυχολογική κατάσταση ενός ανθρώπου, παρ’ όλες τις συγκλονιστικές εμπειρίες του εκεί επάνω.

Οπως έχει γίνει σαφές, το φαγητό είναι κάτι που τους δίνει μια μικρή χαρά μέσα στη ρουτίνα και στο ελάχιστων τετραγωνικών περιβάλλον τους.

Και σε τακτά χρονικά διαστήματα άλλωστε επιβραβεύεται η παραμονή τους όχι με κάτι πιο λαμπερό, αλλά με επιπλέον πακέτα φαγητού που έχουν παραγγείλει οι ίδιοι.

Μπορεί να προσφέρονται πλέον από τη NASA έως και 200 διαφορετικοί συνδυασμοί για τα γεύματα και να έχεις την ευκαιρία να φας σάντουιτς με λίπος και μπέικον του Εστον Μπλούμενταλ, αλλά διαπιστώθηκε πως θα χρειαστούν και άλλα πράγματα για να αντέξει κάποιος το ταξίδι των δύο χρόνων και παραπάνω στον Αρη μετ’ επιστροφής.

Επίσης  καταλαβαίνεις πλέον εύκολα και γιατί όλες οι δοκιμές γίνονται ώστε η αντοχή των τροφίμων να υπερβαίνει τα πέντε χρόνια. Διότι ο όγκος τους και το βάρος τους θα είναι τέτοια που θα πρέπει να σταλεί το μισό και περισσότερο από αυτά με χωριστή μη επανδρωμένη αποστολή, έχοντας ξεκινήσει πιο πριν, και οι άνθρωποι να ξεκινήσουν αφού θα έχει εξασφαλιστεί η προσεδάφιση των προμηθειών στον ερυθρό πλανήτη.

Οι απλοί επιβάτες

Στους προβληματισμούς αυτούς για τη διατροφή έχει μπει τελευταία και μια άλλη παράμετρος. Αυτή των απλών επιβατών. Διότι αυτοί δεν θα εκτελούν μια διατεταγμένη υπηρεσία. Θα έχουν πληρώσει ένα τεράστιο ποσό και θα πρέπει να περάσουν «καλά».

Γι’ αυτό πλέον, μεταξύ άλλων, υπάρχει πρόταση που θέλει την ώρα του γεύματος, με τη βοήθεια της τεχνολογίας της σχετικής με την «τεχνητή πραγματικότητα», να προβάλλεται ένα περιβάλλον τέτοιο ώστε αυτός που τρώει να νομίζει ότι βρίσκεται μέσα σε ένα κανονικό εστιατόριο.

Εχουν αρχίσει πλέον όσοι είναι επιφορτισμένοι με τη διατροφή στο Διάστημα να λαμβάνουν υπ’ όψιν τους πως οι άνθρωποι τρώνε με όλες τις αισθήσεις τους ενεργές. Στην ουσία όσοι ασχολούνται με τη μελλοντική τροφή για τα διαστημικά ταξίδια καταλαβαίνουν πως μάλλον δεν πρέπει να σπάνε το κεφάλι τους να βρεθούν νέες τροφές, αλλά νέες συνθήκες κατανάλωσης του φαγητού.

Με 228 ημέρες στο Διάστημα για διάφορες αποστολές και εννέα περιπάτους εκτός σταθμού, ο Ρικ Μαστράκιο είναι αρκετά έμπειρος για να μπορεί να πει ότι «το Διάστημα είναι ο χώρος όπου τα αδύνατα μπορούν να γίνουν εύκολα αλλά και τα (υποτιθέμενα) εύκολα να αποδειχτεί ότι παρουσιάζουν μεγάλες δυσκολίες». Και το έλεγε αυτό σκεπτόμενος πως του ήταν τόσο δύσκολο να πάρει μια μεξικανική πίτα, να τη γεμίσει με φασόλια, κρέας και καυτερή σάλτσα, ώστε τελικά προτιμούσε να τρώει το καθένα από αυτά χωριστά, το ένα μετά το άλλο. Ενα απλό σάντουιτς στη Γη μπορεί να είναι, προς το παρόν, μια σκληρή εμπειρία στο Διάστημα. Σκληρή αλλά απαραίτητη.

Στάδια και μέθοδοι επεξεργασίας

Ο καθένας καταλαβαίνει πως καμία τροφή δεν παραδίδεται για κατανάλωση από τους αστροναύτες και τους κοσμοναύτες αν δεν είναι 100% ασφαλής από κάθε άποψη. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται έως τώρα είναι:

Θερμοσταθεροποίηση: Θερμαίνεται το έτοιμο φαγητό σε θερμοκρασίες 130-145 βαθμούς Κελσίου για να απαλλαγεί από κάθε είδους παθογόνους οργανισμούς και ενζυματικές δράσεις. Αυτό γίνεται συνήθως για τις σούπες, τα γλυκά και τα ορεκτικά.

Ακτινοβόληση: Παρ’ όλο που γενικά έχει απαγορευθεί η ακτινοβόληση των τροφίμων, η NASA έχει πάρει άδεια να μπορεί να ακτινοβολεί τα εννέα περίπου είδη κρέατος που προσφέρονται στους ανθρώπους που εργάζονται στο Διάστημα.

Ψυκτοεξάχνωση: Είναι μια σύνθετη μέθοδος που χρησιμοποιείται αρκετά. Μετά την παρασκευή ενός φαγητού ή απευθείας για ένα νωπό φρούτο, ακολουθούν τρία στάδια επεξεργασίας: α) Πρώτα υφίσταται κατάψυξη, αλλά με πολύ αργή μεταβολή της θερμοκρασίας για να σχηματισθούν μεγάλοι κρύσταλλοι πάγου, ακολουθεί β) το αρχικό στάδιο αποξήρανσης όπου η πίεση μειώνεται σε μερικά χιλιοστά της μονάδας πίεσης, η θερμοκρασία αυξάνεται, όσο ακριβώς χρειάζεται ώστε ένα μέρος του νερού που ήταν σε μορφή κρυστάλλων πάγου να εξαχνωθεί και γ) αυξάνεται περισσότερο η θερμοκρασία, και πάνω από το μηδέν ώστε να φύγουν και τα μόρια του νερού που είχαν ισχυρή σύνδεση με τα άλλα μόρια του φαγητού ή του φρούτου. Ετσι, διατηρούνται αρκετά καλά τα γευστικά συστατικά. Ο καφές, η λεμονάδα, το τσάι προσφέρονται και αυτά σε τέτοια μορφή και συμπληρώνει ο καθένας με νερό.

Εφυδάτωση: Διάφορες τροφές και κυρίως όσες έχουν υποστεί ψυκτοεξάχνωση χρειάζονται την προσθήκη νερού που πηγαίνει και γεμίζει τα κενά που άφησαν, για παράδειγμα, οι μεγάλοι κρύσταλλοι πάγου της προηγούμενης μεθόδου.

Φυσική μορφή: Για λαχανικά και, κυρίως, φρούτα. Γίνεται πανηγύρι όταν καταφθάνει το μη επανδρωμένο όχημα με τις προμήθειες στον διαστημικό σταθμό. Τα νωπά φρούτα θα καταναλωθούν πρώτα.