Το 2020 η Ευρωπαϊκή Ενωση εξέρχεται από τη δυσκολότερη ίσως δεκαετία της ιστορίας της. Δέκα «anni horribiles» βαθιάς οικονομικής κρίσης και αύξησης της ανασφάλειας λόγω εσωτερικών και εξωτερικών απειλών. Η απειλή της τρομοκρατίας και οι πολεμικές συγκρούσεις στις ανατολικές και νότιες παρυφές της ΕΕ επιβεβαίωσαν την ανάγκη στενότερης συνεργασίας σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, ασφάλειας και άμυνας σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Πώς θα ανταποκριθεί η ΕΕ στις νέες προκλήσεις και απειλές εν μέσω τεκτονικών ανακατατάξεων στο σύστημα των διεθνών σχέσεων και εν όψει του οριστικού πλέον Brexit; Οποιαδήποτε ασφαλής πρόβλεψη γίνεται ιδιαίτερα δυσχερής εξαιτίας της γενικευμένης αστάθειας. Ζούμε στην εποχή των τεράτων, όπως έλεγε ο Γκράμσι, όπου ο παλιός κόσμος πεθαίνει και ο νέος κόσμος πασχίζει να γεννηθεί. Τι πολιτική θα ακολουθήσει η Ουάσιγκτον μετά τις προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου; Θα διασωθεί το διεθνές σύστημα ελευθέρου εμπορίου που θεμελιώθηκε από τις ΗΠΑ και αποτελεί κρίσιμο παράγοντα της ευημερίας των ευρωπαϊκών λαών, όταν μάλιστα απειλείται από τους ίδιους τους δημιουργούς του; Θα μπορέσει το ΝΑΤΟ να διασωθεί από τα απρόβλεπτα τιτιβίσματα του Λευκού Οίκου;
Η μειωμένη αξιοπιστία του υπερατλαντικού συμμάχου σε μια περίοδο αντιπαράθεσης με τη Ρωσία και αστάθμητης συμπεριφοράς της Τουρκίας του Ερντογάν είναι βέβαιο ότι θα επιταχύνει τις πρωτοβουλίες για μεγαλύτερες συνέργειες σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Εχουν ήδη γίνει σημαντικά βήματα τα τελευταία χρόνια, όπως η θεσμοθέτηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Αμυνας και η σύσταση της Μόνιμης Διαρθρωμένης Συνεργασίας (PESCO) χάρη στην οποία τα κράτη-μέλη της ΕΕ μπορούν να συνεργάζονται στενότερα στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας. Οι προσπάθειες αυτές θα ενταθούν και θα επεκταθούν. Πρόσφατο παράδειγμα, η πρόταση του προέδρου Μακρόν για μια «Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Επέμβασης» που αποσκοπεί στην ενίσχυση της συνεργασίας των Γενικών Επιτελείων των ευρωπαϊκών χωρών.
Το 2020 θα συνεχισθεί η εξαιρετικά σημαντική αλλά και περίπλοκη συζήτηση για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Αμυνας και Ασφάλειας. Τα κράτη-μέλη θα κληθούν να αποφασίσουν προς τα πού θέλουν να πορευθεί η πολιτική Αμυνας και κυρίως αν υιοθετούν το πιο φιλόδοξο από τα τρία σενάρια που περιλαμβάνεται στο έγγραφο προβληματισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του Ιουνίου 2017. Μια τέτοια εξέλιξη θα οδηγούσε σταδιακά σε μια πραγματικά κοινή ευρωπαϊκή άμυνα βασισμένη στο άρθρο 42 της Συνθήκης ΕΕ.
Η ελληνική πλευρά θα συνεχίσει να υποστηρίζει με συνέπεια μια τέτοια εξαιρετικά φιλόδοξη προοπτική, η οποία, αν υλοποιείτο, θα άλλαζε ριζικά υπέρ της χώρας μας το στρατηγικό πλαίσιο. Ο δρόμος είναι δύσβατος και μακρύς· οι ιδιαιτερότητες της εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής καθιστούν ιδιαίτερα περίπλοκη την εναρμόνιση μεταξύ κρατών και λαών με διαφορετική ιστορική διαδρομή και ιστορική συνείδηση.
Γνωρίζουμε ότι η έλλειψη μιας πιο δυναμικής παρουσίας της ΕΕ στα διεθνή δρώμενα είναι απόρροια συνειδητής πολιτικής επιλογής των κρατών-μελών και δεν οφείλεται σε αδυναμία ή αναποτελεσματικότητα των ευρωπαϊκών οργάνων. Για όσο χρόνο θα ισχύει αυτή η επιλογή, η κύρια ευθύνη της προστασίας της εθνικής κυριαρχίας θα παραμείνει στα χέρια των εθνικών κρατών. Η ΕΕ μπορεί όμως και πρέπει να διαδραματίζει ολοένα αυξανόμενο επικουρικό ρόλο, ενισχυτικό της ασφάλειας των κρατών-μελών της μέχρις ότου κατορθώσει να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για μια πραγματική κοινή ευρωπαϊκή άμυνα.
Ο κ. Δημήτρης Κούρκουλας είναι πρώην υφυπουργός Εξωτερικών (2012-2015), στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και πρέσβης της Ευρωπαϊκής Ενωσης στον Λίβανο, στη Βουλγαρία και στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη.
