Θουκυδίδης: «Πελοποννησιακός πόλεμος» & VITA με το «Βήμα της Κυριακής»

Θουκυδίδης: «Πελοποννησιακός πόλεμος» & VITA με το «Βήμα της Κυριακής»

Θουκυδίδης

Πελοποννησιακός Πόλεμος

Το εμβληματικό έργο του σπουδαιότερου ιστοριογράφου, που αποτελεί μέχρι σήμερα οδηγό σκέψης για τους διεθνείς αναλυτές και εργαλείο ερμηνείας του σύγχρονου κόσμου.

Αυθεντικά κείμενα και η μετάφρασή τους, επεξηγηματικά σχόλια και αναλύσεις.

Η μεγαλύτερη και φοβερότερη σύγκρουση κυριαρχίας -ανάμεσα στη δημοκρατική Αθήνα και την ολιγαρχική Σπάρτη- στην οποία είχε εµπλακεί ολόκληρος ο τότε ελληνικός κόσμος και που συνοδεύει τις διεθνείς εξελίξεις μέχρι σήμερα.

Το διαχρονικό έργο που απασχολεί τη σύγχρονη διπλωματία.

Σε πολυτελείς σκληρόδετες εκδόσεις.

Ο Θουκυδίδης Ολόρου (περ. 460-399 π.Χ.) συνέγραψε την ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου (431-411 π.Χ.). Δεν πρόλαβε, όμως, να ολοκληρώσει το έργο του· κατέγραψε γεγονότα μέχρι το 411 (η αφήγησή του τελειώνει απότομα στη μέση μιας φράσης, γεγονός που αποδόθηκε σε αιφνίδιο θάνατό του).

Για τη ζωή του Θουκυδίδη δεν γνωρίζουμε πολλά. Γεννήθηκε στον Αλιμο της Αθήνας αλλά καταγόταν από τη Θράκη και είχε εκεί την ιδιοκτησία ενός ορυχείου. Το 424 εκλέχθηκε στρατηγός. Οταν ο σπαρτιάτης στρατηγός Βρασίδας επιτέθηκε στην Αμφίπολη, η οποία ανήκε στην Αθηναϊκή Συμμαχία, ο Θουκυδίδης, που βρισκόταν στην περιοχή ως επικεφαλής μικρού στρατιωτικού σώματος, δεν κατάφερε να την προστατέψει. Οι Αθηναίοι τον τιμώρησαν με εξορία. Πρέπει να επέστρεψε στην Αθήνα είκοσι χρόνια μετά, αφού είδε την ήττα της στον Πελοποννησιακό πόλεμο.

Την εξιστόρηση αυτού του πολέμου αναλαμβάνει ο Θουκυδίδης, όχι μόνο επειδή πιστεύει πως θα αποδειχτεί ο σπουδαιότερος της μέχρι τότε ελληνικής ιστορίας, αλλά και επειδή θεωρεί ότι η παραδειγματική περιγραφή του πολέμου ανάμεσα στην Αθήνα και τη Σπάρτη θα αποτελέσει για τις ερχόμενες γενιές μόνιμη πηγή πολιτικής διδαχής: η γνώση του παρελθόντος μπορεί να γίνει αφετηρία για την κατανόηση του παρόντος και για την πρόγνωση του μέλλοντος.

Η παρουσίαση του Πελοποννησιακού πολέμου (οργάνωση του υλικού, χρονολογική ταξινόμηση και διασύνδεση των γεγονότων, ανίχνευση βαθύτερων κινήτρων των ανθρώπων και των κρατών) γίνεται με τρόπο εκλογικευτικό. Πιστός στο πνευματικό κλίμα της σοφιστικής, στην οποία φαίνεται να μαθήτευσε, ο κορυφαίος αρχαίος έλληνας ιστορικός κρατά έξω από την ερμηνεία του κάθε μεταφυσικό παράγοντα και κάθε θρησκευτική αρχή. Γι’ αυτό και οι αρχαίοι τον χαρακτήρισαν ἠρέμα ἄθεον.

Ο Θουκυδίδης είναι ο πρώτος ιστοριογράφος που με επιστημονικές μεθόδους επιδιώκει την αντικειμενικότητα στην παρουσίαση και ερμηνεία των γεγονότων. Διασταυρώνει τις πηγές του, προβαίνει σε επιτόπιες έρευνες, μελετά αρχεία, συναντά τους πρωταγωνιστές και συγκεντρώνει πληροφορίες για να προβεί σε ερμηνείες, ακολουθεί αυστηρό σύστημα χρονολόγησης και διακρίνει με ακρίβεια τα αίτια των γεγονότων από τις απλές αφορμές τους. Αλλά εξίσου σημαντικό είναι και ότι συνθέτει όλα τα προηγούμενα σε μια εξαιρετική αφήγηση, που κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον και την κριτική ετοιμότητα του αναγνώστη.

Το πιο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό των Ἱστοριῶν είναι ο ορθολογισμός. Ο Θουκυδίδης πιστεύει στην ισχύ συγκεκριμένων νόμων που διέπουν την ανθρώπινη δράση (ειδικά σε εποχή πολέμου) και προσπαθεί να ανακαλύψει τις εφαρμογές τους ανά περίπτωση. Παραμένει όμως μετριοπαθής και αποδέχεται ότι, πέραν των λογικά ανιχνεύσιμων αιτίων, διάφοροι αστάθμητοι παράγοντες παίζουν επίσης τον δικό τους ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας. Η επιστημονική αντικειμενικότητα του Θουκυδίδη τού επιτρέπει να διαγνώσει ως κύριο υπαίτιο του καταστροφικού εμφύλιου πολέμου την ίδια την πατρίδα του, ακριβέστερα τον αθηναϊκό ιμπεριαλισμό. Στην εποχή του η Αθηναϊκή Συμμαχία είχε μετατραπεί σε Ηγεμονία απολύτως καταπιεστική για τους λεγόμενους συμμάχους. Πολλοί από αυτούς είχαν ήδη γνωρίσει τη βιαιότητα των Αθηναίων στην πιο σκαιή εκδοχή της. Ο Θουκυδίδης δεν διστάζει να καταδείξει τον άδικο και εντέλει αυτοκαταστροφικό για την Αθήνα χαρακτήρα της ηγεμονικής της συμπεριφοράς. Τυπικό παράδειγμα αποτελεί ο έξοχος διάλογος ανάμεσα σε εκπροσώπους της αθηναϊκής υπερδύναμης και της μικρής, αδύναμης Μήλου, που επέμενε ηρωικά και εν τέλει τραγικά να μείνει ουδέτερη σε ένα πόλεμο που δεν την αφορούσε άμεσα.

Με τους ρητορικούς λόγους διαφόρων πρωταγωνιστών του πολέμου (πολιτικών ηγετών ή στρατηγών), τις περίφημες δημηγορίες που παρεμβάλλονται στην αφήγηση των γεγονότων, προβαίνει ο βαθυνούστατος ιστορικός σε επισήμανση απώτερων αιτίων και ψυχολογικών παραγόντων που κινούν τις ανθρώπινες ενέργειες. Ανάμεσα σε αυτά κυριαρχούν η φιλοδοξία, η αμοραλιστική επιδίωξη του συμφέροντος, ο φόβος, η πρόταξη του ατομικού έναντι του συλλογικού, ο δημαγωγικός ή πατριδοκαπηλικός λαϊκισμός που υπερισχύει έναντι της νουνεχούς μετριοπαθούς πολιτικής. Με τέτοιες αφετηρίες, οι συνέπειες των ανθρώπινων επιλογών εμφανίζονται ως τραγικά αυτονόητες. Και ο πόλεμος προβάλλει ως βίαιος διδάσκαλος. Στην παθολογία του (εμφυλίου) πολέμου εντρυφεί ο Θουκυδίδης, λειτουργώντας κατ’ ουσίαν ως συγγραφέας αντιπολεμικός.

Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στις θουκυδίδειες δημηγορίες έχει ο «Επιτάφιος» του Περικλή, ένα διαχρονικό μνημείο λόγου, αξεπέραστος ύμνος στην αθηναϊκή άμεση δημοκρατία. Ο «Επιτάφιος», μάλιστα, εκφωνήθηκε από τον ίδιο τον άνθρωπο που πρωταγωνίστησε στην εμβάθυνσή της. Ο Περικλής ήταν ο πλέον αρμόδιος να αναγάγει τη δημοκρατία της κλασικής Αθήνας σε υπέρτατο κριτήριο κάθε μεταγενέστερης δημοκρατικής πολιτειακής δομής. Ο ύμνος του αποκτά ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις, καθώς ακούστηκε στην Αθήνα αμέσως μόλις ξέσπασε ο πόλεμος που έμελλε να την καταστρέψει αλλά και να οδηγήσει σε πρόωρο θάνατο τον ίδιο τον Περικλή. Ο μεγάλος αυτός ηγέτης πέθανε και αυτός, ανάμεσα σε πάμπολλους απλούς συμπολίτες του, από τον λοιμό των πρώτων χρόνων του πολέμου, την επιδημία που ξέσπασε στην Αθήνα και με δραματική συνάμα και επιστημονική ακρίβεια περιγράφει ο ιστορικός. Τον Επιτάφιο του Περικλή, λοιπόν, μας μεταφέρει μέσω της προσωπικής του γραφής ο Θουκυδίδης, ένας άνθρωπος που έζησε προσωπικά και λάτρεψε ξεχωριστά το μεγαλείο της Αθήνας.

Η γλώσσα του Θουκυδίδη είναι μια παλαιότερη μορφή της αττικής διαλέκτου. Ο λόγος του είναι σύνθετος και περίτεχνος. Βασίζεται συχνά σε αντιθέσεις και υποτάξεις που αποτυπώνουν θαυμάσια αφενός τη σύγκρουση των αντίπαλων δυνάμεων που μάχονται μέσα στο ιστορικό γίγνεσθαι, αφετέρου τη διαπλοκή των ποικίλων αιτίων της ιστορικής πολυπλοκότητας.

Για όλους τους παραπάνω λόγους ο Θουκυδίδης αναγνωρίστηκε όχι μόνο ως ο μέγιστος ιστορικός της αρχαιότητας αλλά και ως διαχρονικό πρότυπο ιστοριογραφίας. Ετσι, μέχρι σήμερα το μοναδικό του έργο, οι Ἱστορίαι, μελετάται ενδελεχώς και εξακολουθεί να εμπνέει θαυμαστές σε πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα ανά την υφήλιο.

Τον έξοχο θουκυδίδειο λόγο μάς μεταφέρουν σε σύγχρονη γλώσσα, κατόπιν πολύμοχθης εργασίας, ο  Α. Ι. Γιαγκόπουλος και οι συνεργάτες του (Θ. Τσιόγκας, Ζ. Μαλαθούνη). Μαζί με τις κατατοπιστικές Εισαγωγές και τα διευκρινιστικά Σχόλια ο αναγνώστης μπορεί να εμβαθύνει στη μελέτη ενός κορυφαίου έργου της Αρχαιοελληνικής Γραμματείας.

Αυτή την εβδομάδα ο πρώτος τόμος:

Τα γεγονότα μετά τους Περσικούς Πολέμους και όσα προηγήθηκαν του μεγάλου πολέμου, τα αίτια και οι αφορμές που οδήγησαν στον μεγάλο πόλεμο, η εξέλιξη της Αθηναϊκής Συμμαχίας σε Αθηναϊκή Ηγεμονία, η διπλωματική δραστηριότητα που είχε αναληφθεί για να αποφευχθεί ο καταστρεπτικός εμφύλιος πόλεμος.

Μαζί

VITA

Το πρώτο περιοδικό υγείας και ευεξίας στην Ελλάδα

Ευγενία Σαμαρά. Εξομολογήσεις εν λευκώ!

Οδηγός αποτοξίνωσης μετά τις γιορτές. Χάνουμε κιλά, κερδίζουμε υγεία.

Χρόνια κόπωση; Το τέλειο σχέδιο επανάκαμψης.

Και

ΒΗΜΑGAZINO

Πέιτζ, Ελισον, Μπριν. Οι δισεκατομμυριούχοι της τεχνολογικής επανάστασης σε… νέες περιπέτειες!

Τιμή φύλλου με τις προσφορές: €4,25 (Συμπεριλαμβάνεται τιμή βιβλίου: €1,20)