Οι υπογραφές στο ανώτερο επίπεδο για τον αγωγό East Med είναι ένα σημαντικό πρώτο βήμα προς την υλοποίησή του. Πρόκειται, ασφαλώς, για ένα σχέδιο δαπανηρό, με το κόστος να εκτιμάται σε 6+ δισ. ευρώ, ίσως και πολύ παραπάνω. Επίσης, υπάρχουν τεχνικές δυσκολίες (καθώς αγγίζει μεγάλα βάθη και προσεγγίζοντας την Κρήτη συναντά γεωμορφολογικά εμπόδια) που δεν είναι ανυπέρβλητες αλλά αξιοπρόσεκτες. Εξίσου, η Ιταλία το περασμένο χρονικό διάστημα ήταν μάλλον αρνητική, καθώς το Κίνημα Πέντε Αστέρων είχε ταχθεί εναντίον της δημιουργίας κάθε νέας υποδομής, προφανώς για να προσεταιριστεί τα περιβαλλοντικά κινήματα. Τώρα μοιάζει πιο προσγειωμένο στον ρεαλισμό και στη μετριοπάθεια, αν και εν όψει των επόμενων εκλογών και με τον Σαλβίνι να προηγείται έστω και με μειωμένα ποσοστά στις δημοσκοπήσεις, η υφιστάμενη κυβέρνηση θα είναι διστακτική στη λήψη αποφάσεων. Παρ’ όλα αυτά, η στήριξη από πλευράς Ρώμης είναι το επόμενο μεγάλο βήμα για τον East Med, καθώς έτσι θα εμπλέκονται τρία κράτη-μέλη της ΕΕ, προσδίδοντάς του ασφάλεια και προβλεψιμότητα.
Το Ισραήλ από τη μεριά του, χάρη κυρίως στην επιθυμία του Νετανιάχου (στη θέση που βρίσκεται αυτή τη στιγμή προκύπτει και πολιτική σκοπιμότητα στις ενέργειές του), έχει αλλάξει ρότα και πλέον και στα κλιμάκια του αρμόδιου υπουργείου ωριμάζει η ιδέα στήριξης του East Med. Αλλωστε, οι ενδοιασμοί του Τελ Αβίβ συνδυαστικά με τις αμφιταλαντεύσεις της Λευκωσίας και τις αμφιβολίες που είχαν επικρατήσει εξαιτίας και της κατάλληλης από πλευράς Τουρκίας προπαγάνδας καθυστέρησαν χαρακτηριστικά τις αποφάσεις. Η Αγκυρα συστηματικά ισχυρίζεται ότι ένας αγωγός μέσω Τουρκίας έχει εμφανώς μικρότερο βαθμό τεχνικής πολυπλοκότητας (ορθό), πως είναι λιγότερο κοστοβόρος (ελέγχεται γιατί απαιτείται νέα δίκτυο για να φτάσει στα ευρωτουρκικά σύνορα) και πως έτσι θα συμπεριληφθεί και η ίδια στις περί την ενέργεια περιφερειακές διεργασίες. Ως προς το τελευταίο, μία ένσταση και μία παρατήρηση: ο τρόπος που η Αγκυρα μεταχειρίζεται το προσφυγομεταναστευτικό ζήτημα δείχνει ότι κάθε φορά που έχει στα χέρια της ένα εργαλείο που της προσδίδει ισχύ σε σχέση με την ΕΕ είναι διατεθειμένη να το χρησιμοποιεί και με εκβιαστικό τρόπο, μιας και δεν αισθάνεται προέκταση της ΕΕ, ούτε είναι ευθυγραμμισμένη με τα ευρωπαϊκά συμφέροντα. Εξάλλου, η τροφοδοσία της ευρωπαϊκής αγοράς μέσω Τουρκίας προϋποθέτει τη λύση του Κυπριακού, αν και σε περίπτωση σύγκλισης Αγκυρας – Τελ Αβίβ (επιχειρηματικά συμφέροντα εργάζονται εδώ και καιρό σε αυτή την κατεύθυνση) δεν μπορεί να αποκλειστεί ακόμη και η παράκαμψη της Λευκωσίας.
Είναι δεδομένο ότι η τωρινή κατάσταση των σχέσεων Τουρκίας – Ισραήλ καθιστά το παραπάνω σενάριο μακρινό, αλλά είναι βέβαιο ότι η πρώτη θα εξαντλήσει τα περιθώρια, ενώ ενδεχόμενη αλλαγή κυβέρνησης στο δεύτερο ίσως τη διευκολύνει. Ανάλογα θα επιχειρήσει να κινηθεί και προς την Αίγυπτο, εκμεταλλευόμενη ότι αυτή δεν συμμετέχει στον East Med, θέλοντας να εξελιχθεί σε κόμβο μεταφοράς και εμπορίας. Βέβαια, η διαφαινόμενη κλιμάκωση στη δι’ αντιπροσώπων σύγκρουσή τους στη Λιβύη, πολύ περισσότερο αν η Τουρκία αποφασίσει να στείλει στρατεύματα, συρρικνώνει τις ούτως ή άλλως ισχνές πιθανότητες προσέγγισης. Αλλωστε, υπάρχουν ικανές ποσότητες φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο για να «γεμίσουν» παράλληλα και συμπληρωματικά σχέδια, όπως είναι από τη μία ο East Med και από την άλλη τα δύο εργοστάσια υγροποίησης που βρίσκονται στην Αίγυπτο, αλλά και η τροφοδότηση της τουρκικής αγοράς, ως της πιο «διψασμένης» της περιοχής.
Το κυριότερο επιχείρημα της Αθήνας προς τους υπόλοιπους εμπλεκόμενους είναι πως υπό το φως των τελευταίων εξελίξεων, ειδικότερα μιας τόσο καιροσκοπικής κίνησης όπως η οριοθέτηση ΑΟΖ με την κυβέρνηση Αλ Σαράζ, επιπλέον καθυστερήσεις ενδέχεται να θέσουν σε κίνδυνο τα υπό εξέταση ενεργειακά projects. Μάλιστα, οι σχετικά ήπιες/αμήχανες αντιδράσεις από το μεγαλύτερο μέρος της Δύσης στέλνουν μήνυμα αδυναμίας στην Αγκυρα, η οποία θεωρεί ότι έτσι αποδίδει καρπούς η διπλωματία των εκβιασμών μέσω της παράνομης παρουσίας ερευνητικών σκαφών και πλωτών γεωτρυπάνων, συνεπικουρούμενων από πολεμικά πλοία. Μόνο τυχαία δεν είναι η επιλογή του σημείου που η Τουρκία εγκατέστησε το «Φατίχ» τον περασμένο Μάιο, στα βορειοδυτικά της Πάφου, κοντά στην περιοχή από την οποία θα διέρχεται σε περίπτωση κατασκευής του ο East Med, όπως βέβαια και ο προσδιορισμός της περιοχής θαλάσσιας δικαιοδοσίας της Αγκυρας μεταξύ Κύπρου και Κρήτης μετά τη συμφωνία με την Τρίπολη.
Ασφαλώς, η σημαντικότερη παράμετρος σχετικά με τον East Med είναι αυτή της αγοράς, χωρίς να παραγνωρίζεται η αντίστοιχη γεωπολιτική. Η ζήτηση πανευρωπαϊκά αναμένεται να αυξηθεί τις επόμενες δεκαετίες και ομοίως το κενό μεταξύ προσφοράς και ζήτησης να διευρυνθεί. Αρα, υπάρχει ανάγκη για επιπλέον πηγές προμήθειας και δη διαφοροποιημένες σε σχέση με τη Ρωσία. Ομως, οι χαμηλές τιμές που επικρατούν αυτή τη στιγμή πλήττουν την ανταγωνιστικότητα του φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου, που είναι ακριβότερο συγκριτικά με άλλα παγκόσμια αποθέματα. Από την άλλη, τα υφιστάμενα ευρήματα στην Κύπρο δεν αφήνουν περιθώρια για τη δημιουργία τερματικού σταθμού υγροποίησης στη μεγαλόνησο και εύλογα Λευκωσία και Τελ Αβίβ δεν επιθυμούν να εξαρτώνται ως προς τις εξαγωγές φυσικού αερίου αποκλειστικά από την Αίγυπτο. Εξάλλου, ο χρόνος μέχρι να ληφθούν οι τελικές αποφάσεις είναι βραχύς, ιδίως λαμβάνοντας υπόψη ότι τα projects έχουν χρόνο ζωής 25-30 ετών, ενώ το 2050 θα έχουμε μεταβεί στην εποχή των ΑΠΕ.
Ο κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι εκτελεστικός διευθυντής ΙΔΙΣ. Η 3η έκδοση του βιβλίου του «Τουρκία, Ισλάμ, Ερντογάν» κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία.
