Ποια είναι η πιο πειστική απόδειξη ότι μια χώρα άφησε πίσω της την πολυετή οικονομική κρίση και εισήλθε σε περίοδο δυναμικής και βιώσιμης ανάπτυξης; Στην περίπτωση της Ελλάδας, ο νομπελίστας οικονομολόγος Πολ Κρούγκμαν είχε ισχυριστεί – πριν από περίπου 10 χρόνια – ότι η πιο ασφαλής ένδειξη δεν θα είναι τόσο η βελτίωση των δημοσιονομικών μεγεθών και η ανάκαμψη των οικονομικών δεικτών, όσο η σταδιακή επιστροφή των χιλιάδων νέων που εγκατέλειψαν τη χώρα αναζητώντας αλλού καλύτερη τύχη.
Αν πιστέψουμε τα λόγια του, τότε έχουμε πολύ δρόμο να διανύσουμε ακόμη. Και αυτό γιατί παρά την αδιαμφισβήτητη βελτίωση του οικονομικού περιβάλλοντος, οι περίπου 500.000 άνθρωποι που εγκατέλειψαν τη χώρα στο διάστημα 2008-2017 είτε δεν σκοπεύουν να γυρίσουν είτε τοποθετούν τον επαναπατρισμό τους στο απώτερο μέλλον και υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Μάλιστα, όσο περνάει ο καιρός αυξάνεται το ποσοστό εκείνων που δεν σκοπεύουν να επιστρέψουν. Οπως κατέδειξε πρόσφατη έρευνα της ICAP, ο πληθυσμός του brain drain μεγαλώνει ηλικιακά, στήνει τη ζωή του στο εξωτερικό δημιουργώντας οικογένεια. Επιπλέον εξελίσσεται εργασιακά, καταλαμβάνοντας υψηλότερες ιεραρχικά θέσεις, λαμβάνοντας μεγαλύτερους μισθούς και έχοντας περισσότερες μισθολογικές απαιτήσεις. Τα άτομα αυτά που επιτυγχάνουν στις νέες τους πατρίδες, κατά μεγάλο ποσοστό θα παραμείνουν εκεί, χωρίς να υπάρχει τρόπος για τη χώρα να αξιοποιήσει παραγωγικά τις εμπειρίες και τις γνώσεις που έχουν αποκτήσει.
Η απώλεια ικανού και άξιου ανθρώπινου δυναμικού και η αδυναμία επαναπατρισμού του στοιχίζει πολλαπλώς στην οικονομία δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο που τελικά υπονομεύει την παραγωγική και αναπτυξιακή προοπτική της χώρας. Δυσχεραίνει περαιτέρω τη δυνατότητα προσαρμογής και αντιμετώπισης των προκλήσεων της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, καθώς η μετανάστευση αυτών των ανθρώπων συνδέεται και με τις ελλείψεις σε ανθρώπινο δυναμικό υψηλής εξειδίκευσης και με σύγχρονες δεξιότητες που αντιμετωπίζουν οι ελληνικές επιχειρήσεις, όπως καταδεικνύει και πρόσφατη έρευνα του ΣΕΒ.
Δημιουργείται έτσι το εξής παράδοξο: Μια οικονομία βρίσκεται σε φάση ανάκαμψης αλλά το ανθρώπινο δυναμικό το οποίο χρειάζεται για να επωμιστεί το βάρος της «φυγής προς τα εμπρός» έχει ήδη μεταναστεύσει και δεν σκοπεύει να επιστρέψει. Μελέτη του ΣΕΒ δείχνει ότι πάνω από τέσσερις στις 10 επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν σημαντικές ελλείψεις σε επιστημονικό δυναμικό, όπως μηχανικούς, χημικούς, δικηγόρους, σε ανώτερα διευθυντικά και διοικητικά στελέχη (13% του συνόλου των επιχειρήσεων έχουν κενά σε αυτή την κατηγορία προσωπικού), καθώς και σε τεχνικούς (26,3% του συνόλου). Σε ορισμένους, μάλιστα, κλάδους οι ελλείψεις είναι πολύ μεγαλύτερες. Για παράδειγμα, 59,6% των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον κλάδο της ψηφιακής οικονομίας δηλώνουν ότι έχουν κενές θέσεις σε επιστημονικό προσωπικό και το 34% σε τεχνικούς.
Επομένως, η πρόταση του ΣΕΒ να καταστεί «εθνικός στόχος» η επιστροφή των εκατοντάδων χιλιάδων μορφωμένων και ικανών συμπολιτών μας είναι κρίσιμη και επιτακτική. Αποτελεί παράλληλα απαραίτητη προϋπόθεση προκειμένου να μπουν γερά θεμέλια στην προσπάθεια ανάκαμψης και ανάταξης της οικονομίας.
Προς την κατεύθυνση αυτήν προτείνει σειρά μέτρων, μεταξύ των οποίων:
l Μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης της παραγωγικής εργασίας.
l Δημιουργία ελκυστικού εργασιακού περιβάλλοντος με σύγχρονα συστήματα διοίκησης ανθρώπινου δυναμικού.
l Στοχευμένες πολιτικές για ανάπτυξη κλάδων υψηλής εξειδίκευσης.
l Μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης της παραγωγικής εργασίας.
l Δημιουργία οικοσυστήματος καινοτομίας νεοφυών επιχειρήσεων (startups) εργαλείων.
l Ανάπτυξη εταιρειών «τεχνοβλαστών» (spin-off) από τα πανεπιστημιακά ή ερευνητικά ιδρύματα.
l Διασύνδεση Ελλήνων του εξωτερικού με την εγχώρια επιχειρηματική και ερευνητική κοινότητα.
Αντιλαμβανόμενη την κρισιμότητα του θέματος η κυβέρνηση κατέθεσε συγκεκριμένη δέσμη παρεμβάσεων και προτάσεων με στόχο τον επαναπατρισμό εργαζομένων του εξωτερικού υψηλού επιπέδου κατάρτισης. Η ψηφιακή πλατφόρμα Rebrain Greece του υπουργείου Εργασίας περιλαμβάνει προγράμματα που απευθύνονται σε πτυχιούχους με καινοτόμες ειδικότητες, όπως αναλυτές δεδομένων, καθώς και επιδοτούμενα προγράμματα για δημιουργία online επιχειρήσεων και επιχειρήσεων κυκλικής οικονομίας. To «ΕΛΛΑΔΑ ΞΑΝΑ», όπως αποκαλείται το πιλοτικό πρόγραμμα, στοχεύει σε πρώτη φάση στον επαναπατρισμό 500 ελλήνων εργαζομένων του εξωτερικού με υψηλού επιπέδου διεθνή επιστημονική και επαγγελματική εμπειρία, τουλάχιστον ενός έτους, μεταπτυχιακού επιπέδου ή διδακτορικού επιπέδου, ηλικίας 28-40, προκειμένου να εργαστούν ως πρόσθετο προσωπικό σε επιχειρήσεις δραστηριοποιούμενες στην Ελλάδα (για να αποφευχθούν φαινόμενα υποκατάστασης), με βάση τις εξειδικευμένες ανάγκες με έμφαση στους τομείς των νέων επαυξημένων τεχνολογιών, όπου παρατηρείται σχετική έλλειψη. Η χρηματοδότηση θα γίνει προς τις επιχειρήσεις με ευρωπαϊκούς πόρους.
Ολες οι παραπάνω προτάσεις συνιστούν τις αναγκαίες αλλά όχι τις ικανές συνθήκες που θα διασφαλίσουν την επιτυχία τους. Και αυτό γιατί δεν αίρουν τις επιφυλάξεις και τους λόγους που οδήγησαν τόσες χιλιάδες νέους να αναζητήσουν σε άλλες χώρες μια καλύτερη επαγγελματική σταδιοδρομία.
Ποιοι είναι οι λόγοι αυτοί; Οπως οι ίδιοι ισχυρίζονται – απαντώντας στο ερωτηματολόγιο πρόσφατης έρευνας της ICAP – η πρώτη αιτία αποχώρησης είναι η έλλειψη αξιοκρατίας και η διαφθορά. Πρόκειται δηλαδή για τους ίδιους λόγους που κρατούν την οικονομία καθηλωμένη και στις διεθνείς κατατάξεις ανταγωνιστικότητας.
Με λίγα λόγια, η αντιστροφή του brain drain περνάει και αυτή από την αντιμετώπιση των χρόνιων παθογενειών και διαρθρωτικών αδυναμιών της ελληνικής οικονομίας. Οσο πιο καίρια και αποτελεσματικά αντιμετωπιστούν τόσο περισσότερα θα είναι τα οφέλη για τη χώρα.
