Δημογραφικός τυφώνας πάνω από το ασφαλιστικό

Στα όρια της πλήρους κατάρρευσης οδηγείται το ασφαλιστικό σύστημα της χώρας – παρά τις συνεχείς παραμετρικές αλλαγές και στις επανειλημμένες μειώσεις των συντάξεων – εφόσον δεν βρεθούν λύσεις στο οξυμμένο δημογραφικό πρόβλημα της χώρας, αλλά  και στην εκρηκτική άνοδο των ελαστικών μορφών απασχόλησης. Τα πρόσφατα στοιχεία για τη δραματική επιδείνωση του δημογραφικού προβλήματος συνθέτουν μια εφιαλτική εικόνα συνεχούς γήρανσης και μείωσης του πληθυσμού έως το 2050. Ο πληθυσμός στη χώρα μας αναμένεται να μειωθεί στα 8 εκατομμύρια άτομα, πληθυσμός μάλιστα γηρασμένος, καθώς ένας στους τρεις (δηλαδή το 36% των κατοίκων της χώρας) το 2050 θα είναι άνω των 65 ετών.

Ενεργή νάρκη

Η γήρανση του πληθυσμού σε συνδυασμό με την έξαρση των ελαστικών μορφών απασχόλησης αποτελούν την ενεργή νάρκη στα θεμέλια του ασφαλιστικού συστήματος.

«Το δημογραφικό ζήτημα αποτελεί μια βραδυφλεγή βόμβα στα θεμέλια της οικονομίας, του συστήματος κοινωνικής προστασίας και προφανώς της συνοχής της κοινωνίας μας» σημειώνει χαρακτηριστικά ο υπουργός Εργασίας κ. Ι. Βρούτσης μιλώντας στο διεθνές συνέδριο του «Economist» για τη δημογραφική κρίση στην Ελλάδα

Από το 2011 ο πληθυσμός της χώρας συνεχώς μειώνεται, διαπίστωσε ο υπουργός, παραθέτοντας μια σειρά επιπτώσεων που επιφέρει το γεγονός αυτό στην αγορά εργασίας και στο ασφαλιστικό σύστημα. Ορισμένες από αυτές είναι η μείωση του συνολικού εργατικού δυναμικού και η δημιουργία συνθηκών ανισορροπίας στην πλευρά της προσφοράς εργασίας, όπως και η αύξηση του μέσου όρου ηλικίας των εργαζομένων.

Ενδεικτικές του μεγέθους των προβλημάτων που σημαίνει η επιδείνωση του δημογραφικού ζητήματος είναι πρόσφατες μελέτες πανεπιστημιακών που ασχολούνται με την κοινωνική ασφάλιση και εκτιμούν ότι μόνο για την κάλυψη του ελλείμματος που προκαλεί το δημογραφικό απαιτείται επιπλέον μείωση των συντάξεων κατά 30%, απλώς για να διατηρηθεί εν ζωή το ασφαλιστικό.

Οι μελέτες

Ως λόγοι για την οικονομική ασφυξία του συστήματος προσδιορίζονται η γήρανση του ενεργού πληθυσμού, αλλά και η αύξηση του προσδόκιμου ζωής. Πέραν αυτών σημαντική είναι η επιβάρυνση από τη ραγδαία αύξηση των ευέλικτων μορφών απασχόλησης, που κόβει έσοδα από τα ασφαλιστικά ταμεία.

Δύο μελέτες του πανεπιστημιακού κ. Σάββα Ρομπόλη (ομότιμου καθηγητή του Παντείου Πανεπιστημίου) και του αναλογιστή κ. Βασίλη Μπέτση (υποψηφίου διδάκτορα του Παντείου) προσδιορίζουν την επιβάρυνση του ασφαλιστικού εξαιτίας του δημογραφικού στα 49,5 δισ. ευρώ μέχρι το 2065, ενώ εκτιμούν ότι οι ετήσιες απώλειες εισφορών λόγω της πλήρους κυριαρχίας των ελαστικών μορφών απασχόλησης φθάνουν τα 2,5 δισ. ευρώ.

Το Δημογραφικό: Η μελέτη για το Δημογραφικό εκτιμά ότι το προσδόκιμο ζωής θα αυξάνεται μέχρι το 2065. Θεωρεί όλες τις άλλες οικονομικές και δημογραφικές παραμέτρους σταθερές. Στην περίπτωση αυτή το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης εκτιμάται ότι θα επιβαρυνθεί κατά την περίοδο 2017-2065, μόνο εξαιτίας  της  αύξησης  του προσδόκιμου ζωής, κατά 49,4 δισ. ευρώ σε παρούσες αξίες. Δηλαδή, η αναλογιστική υποχρέωση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης θα αυξηθεί κατά 49,4 δισ. ευρώ. Η συνολική αυτή επιβάρυνση μεταφράζεται σε περίπου 1 έως 1,25 δισ. ευρώ αύξηση των συνταξιοδοτικών δαπανών ανά δεκαετία σε σταθερές τιμές.

Ως εκ τούτου, για τη χρηματοδότηση της επιβάρυνσης του συστήματος, εξαιτίας της αύξησης του προσδόκιμου ζωής, θα πρέπει να βρεθούν επιπλέον πρόσθετοι πόροι ύψους 0,5% του ΑΕΠ (θεωρώντας ότι ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής του ΑΕΠ θα είναι 1,5% για την περίοδο 2017-2065).

Σε διαφορετική περίπτωση, για την αντιστάθμιση του ελλείμματος απαιτούνται εφιαλτικά μέτρα όπως η μείωση των συντάξεων κατά 30%, η αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης στα 73 έτη έως το 2060, η αύξηση των εισφορών για την κύρια σύνταξη από 20% που είναι σήμερα σε 27% (δηλαδή αύξηση κατά 35%) και στην επικουρική από 6% σε 8,1%.

Οι ελαστικές μορφές απασχόλησης: Η άλλη μελέτη καταγράφει τις απώλειες από ασφαλιστικές εισφορές που υπόκειται το ασφαλιστικό σύστημα εξαιτίας της πλήρους κυριαρχίας των ελαστικών μορφών απασχόλησης στην αγορά εργασίας.

Οι ετήσιες απώλειες που προκαλούν οι  ευέλικτες μορφές απασχόλησης στα Ταμεία ξεπερνούν τα 2,5 δισ. ευρώ και η εξέλιξη των στοιχείων της αγοράς εργασίας δείχνει ότι τα επόμενα χρόνια η εικόνα θα επιδεινωθεί. Το ποσό αυτό μέχρι το έτος 2055 φθάνει τα 65,6 δισ. ευρώ, 48 δισ. ευρώ από την κύρια σύνταξη και 17,6 δισ. από την επικουρική σύνταξη.

Στις παραδοχές της μελέτης ελήφθησαν υπόψη τα εξής: η ανεργία θα μειωθεί στο 10% το 2030 και στο 7,5% το 2055. Μέχρι το 2024 το ποσοστό των νέων ευέλικτων θέσεων απασχόλησης θα αποτελεί το 64% και από το 2025 μέχρι το 2055 το 75% των προσλήψεων.

Αύξηση συντάξεων και ανταπόδοσης, μείωση εισφορών

Στην τελική ευθεία εισέρχεται η νέα ασφαλιστική μεταρρύθμιση, καθώς εντός του Ιανουαρίου η κυβέρνηση θα θέσει σε δημόσια διαβούλευση και στη συνέχεια θα φέρει στη Βουλή το σχετικό νομοσχέδιο έχοντας ως γνώμονα τη βελτίωση της ανταποδοτικότητας των συντάξεων, όταν υπάρχουν πολλά έτη ασφάλισης, αλλά και την εκ βάθρων αλλαγή του τρόπου υπολογισμού των εισφορών για τους μη μισθωτούς, δηλαδή ελεύθερους επαγγελματίες, αγρότες κ.ά.

Παράλληλα θα πρέπει να προσαρμοστεί στις αποφάσεις του ΣτΕ και να ανακοινώσει πώς θα καταβληθούν αναδρομικά από τον περασμένο Οκτώβριο αυξήσεις στις επικουρικές συντάξεις για τους συνταξιούχους που παίρνουν πάνω από 1.300 ευρώ τον μήνα (άθροισμα κύριας και επικουρικής σύνταξης).

Οι νέες ρυθμίσεις αναμένεται να οδηγήσουν σε αυξήσεις συντάξεων για ορισμένες κατηγορίες ασφαλισμένων, μειωμένες ασφαλιστικές εισφορές για τους μη μισθωτούς που οπωσδήποτε θα επηρεάσουν και το τελικό ύψος των συντάξεων και ριζικές αλλαγές στο καθεστώς της επικουρικής ασφάλισης για τους νεοεισερχόμενους στην αγορά εργασίας.

Οι αυξήσεις συντάξεων αναμένεται να προκύψουν για ασφαλισμένους με 30 έτη ασφάλισης και άνω, από την αύξηση των ποσοστών αναπλήρωσης που θα περιλαμβάνει το νομοσχέδιο κλιμακωτά μέχρι τα 40 έτη ασφάλισης.

Οι αλλαγές που σχεδιάζονται στα ποσοστά αναπλήρωσης των ανταποδοτικών συντάξεων θα υπακούουν στη λογική ότι όσο παραμένει ο εργαζόμενος στην εργασία του και στην ασφάλιση τόσο θα αυξάνει η ανταπόδοση. Ετσι αναμένεται η αύξηση των ποσοστών ανταπόδοσης μετά τα 30 έτη, με στόχο ηανταπόδοσηνα ξεπερνά (αθροιστικά) το 50% στα 40 έτη ασφάλισης. Σήμερα η αναπλήρωση της ανταποδοτικής για όσους αποχωρούν με 40 χρόνια είναι 42,80%. Τα νέα ποσοστά αναπλήρωσης θα επηρεάσουν εκατοντάδες χιλιάδες παλαιές και νέες συντάξεις που έχουν πάνω από 30 έτη ασφάλισης.

Με ατομικό λογαριασμό

Στο νομοσχέδιο θα περιλαμβάνεται επίσης το νέο σύστημα επικουρικής ασφάλισης, το οποίο θα τεθεί σε ισχύ από το 2021 και θα αφορά τους νεοεισερχόμενους στην αγορά εργασίας.

Σύμφωνα με το κυβερνητικό σχέδιο οι ενταγμένοι στο νέο σύστημα ασφαλισμένοι θα μπορούν ελεύθερα να επιλέγουν πού και πώς θα επενδυθούν οι εισφορές τους, προχωρώντας σε κινήσεις χαμηλού ή και υψηλού ρίσκου. Η επικουρική σύνταξη θα είναι αμιγώς κεφαλαιοποιητική, ενώ η κύρια θα παραμένει δημόσια, διανεμητική και αναδιανεμητική. Ο ασφαλισμένος θα αποκτά λόγο και δικαιώματα στη συνδιαμόρφωση του συνταξιοδοτικού βίου του. Κάθε ασφαλισμένος θα διαθέτει τον δικό του ατομικό λογαριασμό στο ΕΤΕΑΕΠ και τα χρήματά του θα επενδύονται βάσει της στρατηγικής που ο ίδιος έχει επιλέξει. Κατά τα λοιπά, το σχέδιο του υπουργού Εργασίας κ. Γιάννη Βρούτση περιλαμβάνει την πλήρη ηλεκτρονική λειτουργία του ΕΦΚΑ αλλά και του επικουρικού ταμείου ΕΤΕΑΕΠ (ηλεκτρονική διακυβέρνηση), με στόχο την ταχύτερη έκδοση των συντάξεων. Στόχος του υπουργείου είναι η λειτουργία των δύο Ταμείων κατά το πρότυπο της Εφορίας (TAXISNET), έτσι ώστε σε συνδυασμό με τη δραστηριοποίηση του συστήματος ΑΤΛΑΣ, το οποίο συγκεντρώνει την ασφαλιστική ιστορία για όλους τους ασφαλισμένους της χώρας, να γίνει το πρώτο βήμα για τον πλήρη ψηφιακό εκσυγχρονισμό του συστήματος.