Γυρίζουμε τέσσερις αιώνες πίσω. Ενας αστερισμός σημειώθηκε για πρώτη φορά το 1603 στην Ουρανομετρία. Το όνομά του: Σταυρός του Νότου ή Νότιος Σταυρός. Ενας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ενωση και αποτελεί τον μικρότερο αστερισμό αλλά ένας από τους πιο ευδιάκριτους.
Τρεις αιώνες μετά ένας Πατρινός που αγαπά τη μουσική αποφασίζει να σπουδάσει μαθηματικά. Ετσι λοιπόν έχουμε το τρίπτυχο: Αστρονομία, μουσική, μαθηματικά. Λείπει όμως ακόμη κάτι. Η ποίηση για να ολοκληρωθεί ένα από τα πλέον εμβληματικά έργα του ελληνικού πολιτισμού. Ο «Σταυρός του Νότου» (1979) του Θάνου Μικρούτσικου, που ενδόμυχα συνδέει τη φιλοσοφία των μαθηματικών (ως ένα έργο σχηματοποίησης της καλλιτεχνικής αισθητικής) με την ποίηση του Νίκου Καββαδία. Συστήνει στο ευρύ κοινό έναν ποιητή ήσσονος σημασίας έως τότε για πολλούς και παράλληλα θέτει τις βάσεις για να τον «διαβάσουμε» διαφορετικά. Μας έμαθε ότι ο Καββαδίας δεν είναι απλώς ο ποιητής της θάλασσας και των ναυτικών, αλλά ένας ποιητής που μίλησε για την ελευθερία, την αξία της ανατροπής, τη δύναμη της ζωής, χωρίς συμβάσεις. Τα δύο και πλέον εκατομμύρια των πωλήσεων που έχει σημειώσει σε αυτά τα σαράντα χρόνια αποδεικνύουν ότι αποτελεί έργο συλλογικής μνήμης.
Τελευταία προσέγγιση
Στις 11 και 15 Μαΐου παρουσιάζει την ολοκληρωμένη του δουλειά «Σταυρός του Νότου» & «Γραμμές των οριζόντων» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Δώδεκα χρόνια μετά τον «Σταυρό του Νότου» ακολούθησαν οι «Γραμμές των οριζόντων», όπου αποτύπωσαν με έναν πολύ δυνατό τρόπο τον βαθύτερο δεσμό του συνθέτη με την ποίηση του Νίκου Καββαδία, ακολουθώντας jazzy δρόμους. Τέλος, το 2005 εκδόθηκε η τρίτη εκδοχή αυτής της εργασίας με τίτλο «Live στο Μέγαρο». Και ερχόμαστε στο σήμερα: οι δύο συναυλίες του Μεγάρου αποτελούν την τελευταία προσέγγιση του συνθέτη, με βάσεις την πειθαρχία, τον αυτοσχεδιασμό και τη δεξιοτεχνία. Ο Θάνος Μικρούτσικος με το έργο αυτό προέβη σε μια (μουσική) πράξη που εστιάζεται στην αισθησιο-υλική δράση των ανθρώπων (εν προκειμένω του συνθέτη), που αλλάζει τα αντικείμενα, τα φαινόμενα και τα προτσές της πραγματικότητας (με τη μελοποίηση του ποιητή). Πήρε τον Νίκο Καββαδία ως «ποιητή ναυτικών ημερολογίων» και τον μεταμόρφωσε σε έναν εν δυνάμει πολιτικό ποιητή. Οσο για τη μουσική του, η οποία όταν πρωτοπαρουσιάστηκε ξένισε και απορρίφθηκε από τη μουσικοκριτική (ακόμη και ο Πατσιφάς της Lyra δεν τον πίστεψε αλλά τον εξέδωσε για να κάνει το χατίρι του συνθέτη), αποτελεί ένα κράμα blues-rock με avant garde μουσικά στοιχεία. Ως υποκειμενική συνειδητή εμπειρία του συνθέτη στην οποία αποτυπώνει και την πολιτική του άποψη. Με τη μουσική του έφερε στην επιφάνεια τον αθόρυβο και σεμνό αγωνιστή Νίκο Καββαδία. Τον άνθρωπο που αν και η οικογένειά του είχε πληγεί από την Οκτωβριανή Επανάσταση, εκείνος υιοθέτησε τις σοσιαλιστικές ιδέες της. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, εντάχθηκε στο ΕΑΜ και μετά τα Δεκεμβριανά δημοσιεύει το ποίημα «Federico Garcia Lorka», για το οποίο ο Κώστας Βάρναλης υποστηρίζει ότι ο ποιητής παίρνει συνειδητά θέση υπέρ όσων πολεμούν για τη λευτεριά.
Μουσικό «θράσος»
Ο Θάνος Μικρούτσικος αντιμετώπισε μουσικά το ποιητικό έργο του Νίκου Καββαδία με καλλιτεχνικό-μουσικό «θράσος». Γύρισε την πλάτη του στις μουσικές φόρμες της εποχής, παρουσίασε ένα concept album, με κεντρική αφήγηση και θέμα και παράλληλα σεβάστηκε τον ποιητή. Δεν τον καπέλωσε. Δεν τον χρησιμοποίησε αλλά «συνεργάστηκε» μαζί του. Δεν «έσβησε» τα μηνύματά των ποιημάτων του αλλά αντιθέτως τα φώτισε. Οπως έχει σημειώσει ο ίδιος: «Στη «Βάρδια» (1954) γράφει την περίφημη φράση «λυπήσου αυτούς που δεν ονειρεύονται» και δεν εννοεί μόνο τη φυγή από τη βάρβαρη πραγματικότητα, αλλά αναφέρεται κυρίως στην ανάγκη να ονειρευτούμε για να πάμε σε μια άλλη κοινωνία στην οποία ο άνθρωπος θα αυτοπραγματωθεί. Και για να γίνει αυτό συμπληρώνει «χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία». Είναι αυτό απλώς μια ωραία εικόνα; Οχι κατηγορηματικά. Είναι η Παραίνεση του Ποιητή προς τους Νέους να ξεπεράσουν τις καταγεγραμμένες τους ικανότητες, να ξεπεράσουν τα όριά τους και να κατακτήσουν το αδύνατο. Μήνυμα αντίστοιχο με αυτό του Τσε Γκεβάρα και των φοιτητών του Μάη του ’68. Αυτά ακριβώς αποκάλυψε η μουσική μου και είμαι ιδιαιτέρως ευτυχής που ο Καββαδίας πήρε τη θέση που του αξίζει στην ελληνική ποίηση».
Σαράντα χρόνια μετά τον «Σταυρό του Νότου» και είκοσι οκτώ από τις «Γραμμές των Οριζόντων», το ολοκληρωμένο αυτό έργο φαίνεται να μην έχει τέλος. Στη φιλοσοφία ως τέλος χαρακτηρίζεται ο επιδιωκόμενος σκοπός μιας πράξης. Η πράξη του Θάνου Μικρούτσικου δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί. Το έργο ζει και αναπνέει – ως εκ τούτου είναι ακόμη ζωντανό.
