Η πρόσφατη είδηση ότι εντοπίστηκε στη χώρα μας για πρώτη φορά ύστερα από δεκαετίες ένα «ξεχασμένο» βακτήριο, το κορυνοβακτήριο της διφθερίτιδας, έπεσε ως κεραυνός εν αιθρία για τους περισσότερους. Δεν θα έπρεπε όμως, αφού τόσο το τελευταίο αυτό το περιστατικό όσο και οι πρόσφατες ευρωπαϊκές επιδημίες νόσων που θεωρούνταν εκριζωμένες, όπως η ιλαρά, φαίνεται να αποτελούν το «χρονικό μιας προαναγγελθείσης μεταδοτικής καταιγίδας» που απειλεί να ξεσπάσει επάνω από τα κεφάλια μικρών και μεγάλων. Μιας «καταιγίδας» για την εμφάνιση της οποίας υπεύθυνοι θα είναι μόνο οι μεγάλοι που με την ανεύθυνη ή και αδιάφορη στάση τους θέτουν σε κίνδυνο μικρά παιδιά αλλά και τους ίδιους τους εαυτούς τους. Διότι το αντιεμβολιαστικό κίνημα αποτελεί «τέκνο» των μεγάλων. Δεν είναι όμως μόνο το αντιεμβολιαστικό κίνημα ένοχο για την πιθανή ανάδυση ξεχασμένων ασθενειών. Είναι και ο μη εμβολιασμός κατά την ενήλικη ζωή: ποιος από εμάς, για παράδειγμα, κάνει το εμβόλιο της διφθερίτιδας ανά δεκαετία όπως πρέπει; Δώδεκα συνολικά εμβόλια περιλαμβάνονται στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών Ενηλίκων και καλύπτονται από την πολιτεία. Γιατί τα εμβόλια δεν αποτελούν μόνο παιδική υπόθεση αλλά και υπόθεση των ενηλίκων για το καλό το δικό τους, το καλό των παιδιών τους και το καλό των γύρω τους (στους οποίους περιλαμβάνονται και τα πλήρως αθώα για τις δικές μας αποφάσεις ή μη αποφάσεις παιδιά των άλλων…).
Ασπίδα ζωής
Στην ενήλικη ζωή και κυρίως μετά τα 50 έτη, οπότε το ανοσοποιητικό σύστημα εξασθενεί, είμαστε πιο ευάλωτοι απέναντι στους μικροβιακούς εχθρούς. Ετσι υπάρχουν ειδικές συστάσεις για τον εμβολιασμό των ενηλίκων. οι συστάσεις δεν φαίνεται όμως να γίνονται πράξεις. Οπως επισημαίνει μιλώντας στο «Βήμα» ο καθηγητής Παθολογίας Λοιμώξεων στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Σωτήριος Τσιόδρας, «παρότι δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία για τη συντριπτική πλειονότητα των εμβολίων, σύμφωνα με εκτιμήσεις, η εμβολιαστική κάλυψη στους ενηλίκους είναι πολύ χαμηλή και υπάρχει εμβολιαστικό κενό». Ωστόσο, ο καθηγητής σημειώνει ότι «η ανάγκη του εμβολιασμού δεν εξαφανίζεται με την πάροδο της ηλικίας και το εμβολιαστικό σχήμα για τους ενηλίκους βοηθά να προλάβουμε σοβαρές λοιμώξεις οι οποίες μπορεί να είναι απειλητικές για τη ζωή». Υπάρχουν σοβαροί πολλαπλοί λόγοι για τους οποίους ο εμβολιασμός είναι απαραίτητος και στην ενήλικη ζωή, λέει ο κ. Τσιόδρας. «Κατ’ αρχάς η προστασία που κερδίζουμε από τα εμβόλια ως παιδιά εξαφανίζεται με την πάροδο του χρόνου και έτσι εμφανίζουμε χαμηλά επίπεδα αντισωμάτων – κλασικό τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η διφθερίτιδα και ο τέτανος, γι’ αυτό και το εμβόλιο για τον τέτανο και τη διφθερίτιδα πρέπει να χορηγείται ανά δεκαετία στην ενήλικη ζωή. Κατά δεύτερον, μπορεί να μην έχουμε εμβολιαστεί πλήρως ως μικρά παιδιά – η πρόσφατη επιδημία της ιλαράς, η οποία έδωσε πολλά κρούσματα σε ηλικίες 25-40 ετών στην Ευρώπη, συνδεόταν με τον ατελή εμβολιασμό. Κατά τρίτον σε κάποιες περιπτώσεις ο δικός μας εμβολιασμός υψώνει ασπίδα προστασίας για τα βρέφη: για παράδειγμα, δεν υπάρχει εγκεκριμένο εμβόλιο γρίπης για μωρά κάτω των έξι μηνών και γι’ αυτό πρέπει να εμβολιάζεται ο περίγυρος ώστε να προστατεύονται τα μωρά».
Αληθινά σενάρια
Ο καθηγητής αναφέρει ότι υπάρχουν και εμβόλια μόνο για ενηλίκους, όπως αυτό του έρπητα ζωστήρα, ο οποίος απειλεί έναν στους τέσσερις ενηλίκους ειδικά μετά την ηλικία των 40 ετών – ο κίνδυνος υπερδιπλασιάζεται στις ηλικίες 60 ετών και άνω – και μπορεί να συνοδεύεται από μακροχρόνιο νευροπαθητικό πόνο, την αποκαλούμενη μεθερπητική νευραλγία που μπορεί να διαρκέσει ακόμα και χρόνια. Υπάρχει όμως προληπτικό εμβόλιο για τον έρπητα ζωστήρα το οποίο συστήνεται σε όλους τους ενηλίκους 60 ετών και άνω. «Επίσης το εμβόλιο του πνευμονιοκόκκου συστήνεται σε όλους τους ενηλίκους 65 ετών και άνω. Υπάρχουν βέβαια και νεότερα εμβόλια που έχουν αναπτυχθεί στη σύγχρονη εποχή, όπως αυτό για τον ιό HPV, το οποίο προστατεύει από τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας αλλά και άλλες μορφές καρκίνου».
Επίσης τα ταξίδια αποτελούν λόγο για εμβολιασμό στην ενήλικη ζωή. «Χρειαζόμαστε ειδικά εμβόλια όταν ταξιδεύουμε, ανάλογα με το πού ταξιδεύουμε» τονίζει ο κ. Τσιόδρας και δίνει χαρακτηριστικά παραδείγματα: «Το εμβόλιο της ηπατίτιδας Α, εκτός του ότι πρέπει να χορηγείται σε ειδικές κατηγορίες πληθυσμού, συστήνεται σε ταξιδιώτες που ταξιδεύουν σε ενδημικές της νόσου χώρες. Αλλά και το εμβόλιο της μηνιγγίτιδας συστήνεται σε ταξιδιώτες που έχουν ως προορισμό τους την Υποσαχάρια Αφρική, και συγκεκριμένα την αποκαλούμενη Ζώνη της Μηνιγγίτιδας». Υπάρχουν βέβαια και οι ασθενείς με χρόνια νοσήματα που πρέπει να εμβολιάζονται για διαφορετικές νόσους.
Είναι εύλογο λοιπόν το ερώτημα γιατί ενώ υπάρχουν όλα αυτά τα τόσο σημαντικά προληπτικά όπλα οι περισσότεροι από εμάς δεν τα αξιοποιούμε. Ιδού η απάντηση του καθηγητή: «Η υπερβολική ενασχόληση με την καθημερινότητα μάς ωθεί σε μια άγνοια κινδύνου και δεν συζητάμε με τους γιατρούς την ανάγκη επαναληπτικών εμβολίων ή νέων διαθέσιμων εμβολίων. Θα πρέπει και οι γιατροί να συζητούν με τους ασθενείς για τα εμβόλια, όπως συστήνουν οι οδηγίες των διεθνών οργανισμών δημόσιας υγείας. Με τις πρόσφατες επιδημίες ασθενειών όπως η ιλαρά και ο κοκίτης πρέπει να σκεφθούμε πόσο προστατευμένοι είμαστε απέναντι σε ασθένειες που επανακάμπτουν λόγω του αντιεμβολιαστικού κινήματος. Επίσης πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας ότι τα επίπεδα των αντισωμάτων για κάποιες από αυτές τις ασθένειες εξασθενούν με την πάροδο του χρόνου. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο υποθετικό σενάριο μιας επιδημίας διφθερίτιδας που θα προσέβαλλε τον γενικό πληθυσμό τον υψηλότερο κίνδυνο θα αντιμετώπιζαν τα άτομα άνω των 40 ετών, με κίνδυνο θανάτου έως και 20%».
Επειδή τέτοια υποθετικά σενάρια μπορούν να γίνουν άκρως ρεαλιστικά σενάρια ζωής ή θανάτου, χρειάζεται δράση. Και σε αυτή την περίπτωση η δράση είναι πανεύκολη: αφορά μόνο μερικά τσιμπήματα…
12 ΕΜΒΟΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΕΝΗΛΙΚΟΥΣ
Ιδού ποια εμβόλια πρέπει να γίνονται στην ενήλικη ζωή και σε ποιες ομάδες του πληθυσμού:
1.Εμβόλιο γρίπης
Συστήνεται η χορήγησή του σε όλα τα άτομα 60 ετών και άνω αλλά και σε ενηλίκους με επιβαρυντικούς παράγοντες ή χρόνια νοσήματα όπως άσθμα ή άλλες χρόνιες πνευμονοπάθειες, καρδιακή νόσο, ανοσοκαταστολή, διαβήτη. Συστήνεται επίσης στις εγκύους ανεξαρτήτως ηλικίας κύησης, στις λεχωίδες και στις θηλάζουσες, καθώς και σε άτομα που βρίσκονται σε στενή επαφή με βρέφη κάτω των έξι μηνών ή φροντίζουν άτομα με υποκείμενο νόσημα που τους κατατάσσει σε ομάδα υψηλού κινδύνου. Εμβόλιο γρίπης πρέπει να λαμβάνουν και οι κλειστοί πληθυσμοί, όπως το προσωπικό και οι εσωτερικοί σπουδαστές σχολείων, στρατιωτικών και αστυνομικών σχολών και ειδικών σχολείων, οι νεοσύλλεκτοι στις Ενοπλες Δυνάμεις, καθώς και οι τρόφιμοι και το προσωπικό ιδρυμάτων, oι εργαζόμενοι σε χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας και σε κέντρα διαμονής προσφύγων – μεταναστών. Επίσης οι επαγγελματίες στον χώρο της ζωικής παραγωγής.
2.Εμβόλιο τετάνου – διφθερίτιδας και ακυτταρικό κοκίτη (Td/Tdap) – στην Ελλάδα κυκλοφορεί και με προσθήκη εμβολίου κατά της πολιομυελίτιδας (TdapIPV)
Ατομα ηλικίας 11 ετών και άνω που δεν έχουν εμβολιαστεί με Tdap ή είναι άγνωστο το ιστορικό εμβολιασμού τους θα πρέπει να εμβολιάζονται με μία δόση Tdap και ακολούθως με Td ανά 10ετία. Επίσης ενήλικοι με άγνωστο ή ελλιπή εμβολιασμό έναντι του τετάνου (τρεις δόσεις εμβολίου που περιείχε τοξοειδές τετάνου και διφθερίτιδας) πρέπει να αρχίζουν ή να συμπληρώνουν με μία δόση Tdap. Ολες οι έγκυες πρέπει να λαμβάνουν μία δόση εμβολίου Tdap, κατά προτίμηση από την 27η έως την 36η εβδομάδα κύησης, καθώς και οι ανεμβολίαστες λεχωίδες, ανεξάρτητα από το διάστημα που μεσολάβησε από προηγούμενο εμβολιασμό με Td ή Tdap.
3.Εμβόλιο ιλαράς – ερυθράς – παρωτίτιδας (MMR)
Τα άτομα που γεννήθηκαν πριν από το 1970 θεωρούνται άνοσα. Οσοι έχουν γεννηθεί μετά το 1970 θα πρέπει να έχουν εμβολιαστεί με δύο δόσεις MMR, εκτός αν υπάρχει αντένδειξη ή επιβεβαιωμένη ανοσία. Ομάδες πληθυσμού σε ιδιαίτερα αυξημένο κίνδυνο είναι οι εργαζόμενοι σε μονάδες φροντίδας υγείας, οι φοιτητές, οι ενήλικοι που πρόκειται να ταξιδέψουν στο εξωτερικό, τα μέλη οικογενείας ατόμων με ανοσοκαταστολή, οι ασθενείς με HIV λοίμωξη και CD4 >200/μL.
Η ανοσία έναντι της ερυθράς θα πρέπει να εκτιμάται με μέτρηση αντισωμάτων σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας, ανεξαρτήτως του έτους γέννησής τους. Αν δεν υπάρχει τεκμηριωμένη ανοσία, θα πρέπει οι γυναίκες να εμβολιαστούν πριν από την εγκυμοσύνη, ενώ μετά τον εμβολιασμό θα πρέπει να αποφύγουν την εγκυμοσύνη για έναν μήνα. Πάντως τυχόν εμβολιασμός κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης δεν αποτελεί λόγο για διακοπή της κύησης.
4.Εμβόλιο ανεμευλογιάς (VAR)
Ολοι οι ενήλικοι που γεννήθηκαν μετά το 1990 και δεν έχουν αποδεδειγμένη ανοσία στην ανεμευλογιά (προηγηθείσα νόσηση ή εμβολιασμό) πρέπει να εμβολιάζονται με δύο δόσεις εμβολίου ανεμευλογιάς, εκτός αν υπάρχει αντένδειξη. Θα πρέπει επίσης να εμβολιάζονται όλα τα άτομα που δεν έχουν ανοσία ανεξαρτήτως ηλικίας και ανήκουν στις ακόλουθες κατηγορίες: άτομα του οικογενειακού περιβάλλοντος καθώς και υγειονομικό προσωπικό που βρίσκεται σε στενή επαφή με άτομα που παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο σοβαρής νόσησης από τον ιό της ανεμευλογιάς, π.χ. άτομα με ανοσοανεπάρκεια ή ανοσοκαταστολή, καθώς και εκπαιδευτές, νηπιαγωγοί, τρόφιμοι ιδρυμάτων, φοιτητές που διαμένουν σε φοιτητικές εστίες, στρατιώτες και διεθνείς ταξιδιώτες. Εμβολιασμός συστήνεται και σε γυναίκες που βρίσκονται σε αναπαραγωγική ηλικία και πρόκειται να τεκνοποιήσουν (μετά τον εμβολιασμό θα πρέπει να αποφύγουν την εγκυμοσύνη για έναν μήνα).
5.Εμβόλιο έρπητα ζωστήρα (ZVL)
Μία δόση εμβολίου έναντι του ιού ανεμευλογιάς – έρπητα ζωστήρα συστήνεται για ενηλίκους ηλικίας 60 ετών και άνω, ανεξαρτήτως του αν αναφέρεται προηγούμενο επεισόδιο προσβολής από έρπητα ζωστήρα, ακόμα και αν βρίσκονται σε ανοσοκαταστολή (σε περίπτωση που η κατάστασή τους δεν αποτελεί αντένδειξη).
6.Εμβόλιο ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV)
Το εμβόλιο συνιστάται σε γυναίκες και άνδρες 18-26 ετών εφόσον ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου (π.χ. άνδρες που έχουν σεξουαλικές επαφές με άνδρες) ή παρουσιάζουν ανοσοανεπάρκεια (συμπεριλαμβανομένης και της HIV λοίμωξης). Δεν συνιστάται σε εγκύους, ωστόσο δεν είναι απαραίτητο να διενεργείται τεστ εγκυμοσύνης πριν από τον εμβολιασμό.
7.Εμβόλιο πνευμονιοκόκκου συζευγμένο (PCV13) και πολυσακχαριδικό (PPSV23)
Ενήλικοι 65 ετών και άνω ή άτομα που ανήκουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου για τις οποίες υπάρχει ένδειξη εμβολιασμού με πνευμονιοκοκκικό εμβόλιο (π.χ. με συγγενείς αντισωματικές ανεπάρκειες, με HIV, με ασπληνία, με νόσο Hodgkin, με πολλαπλό μυέλωμα, με χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, με διαβήτη, με καρδιακή ανεπάρκεια, με χρόνιες πνευμονοπάθειες, με κίρρωση του ήπατος) πρέπει να λαμβάνουν και τα δύο είδη εμβολίων.
8.Εμβόλιο ηπατίτιδας Α (HepA)
Ο εμβολιασμός για τον ιό της ηπατίτιδας Α συστήνεται σε άνδρες που έχουν σεξουαλικές επαφές με άνδρες, σε χρήστες ναρκωτικών ουσιών, σε άτομα που ασχολούνται με πρωτεύοντα πειραματόζωα, σε άτομα που ασχολούνται με επεξεργασία ή διακίνηση τροφίμων, σε ασθενείς με χρόνια ηπατική νόσο, σε ασθενείς που λαμβάνουν παράγοντες πήξης καθώς και σε άτομα του στενού τους περιβάλλοντος, σε ταξιδιώτες σε περιοχές με ενδημικότητα της νόσου. Επίσης σε υγιείς ενηλίκους μέχρι 40 ετών, οι οποίοι εκτέθηκαν πρόσφατα στον ιό της ηπατίτιδας Α.
9.Εμβόλιο ηπατίτιδας Β (HepB)
Ο εμβολιασμός έναντι της ηπατίτιδας Β συστήνεται σε όλους τους επίνοσους ενηλίκους που δεν έχουν εμβολιαστεί στην παιδική ηλικία και ανήκουν σε ομάδες αυξημένου κινδύνου: άτομα με περισσότερους από έναν ερωτικούς συντρόφους στη διάρκεια των τελευταίων έξι μηνών, άνδρες που έχουν σεξουαλικές επαφές με άνδρες, χρήστες ναρκωτικών ουσιών, άτομα με σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα, άτομα που είναι δυνατόν να εκτεθούν σε αίμα ή μολυσμένα βιολογικά υλικά όπως οι επαγγελματίες υγείας, εργαζόμενοι σε σωφρονιστικά ιδρύματα, σε σώματα ασφαλείας, σε υπηρεσίες καθαριότητας, ταξιδιώτες που πρόκειται να επισκεφθούν χώρες με ενδημικότητα ηπατίτιδας Β, άτομα με τελικού σταδίου νεφρική ανεπάρκεια και με χρόνιες παθήσεις του ήπατος, άτομα του στενού περιβάλλοντος πασχόντων από χρόνια λοίμωξη με τον ιό της ηπατίτιδας Β, άτομα με HIV λοίμωξη, άτομα με διαβήτη.
10.Εμβόλιο μηνιγγιτιδοκόκκου τετραδύναμο, συζευγμένο (MenACWY)
Το τετραδύναμο συζευγμένο εμβόλιο έναντι του μηνιγγιτιδοκόκκου, ανεξάρτητα αν έχει προηγηθεί εμβολιασμός με το παλαιότερο πολυσακχαριδικό εμβόλιο, συστήνεται στις εξής περιπτώσεις: μία δόση εμβολίου και επανάληψη σε πέντε χρόνια (εφόσον παραμένει ο κίνδυνος) σε ανεμβολίαστους νεοσύλλεκτους στρατιώτες ή επαγγελματίες οπλίτες, σε πρωτοετείς μαθητές σχολών των Ενόπλων Δυνάμεων και της Αστυνομίας και σε μόνιμο στρατιωτικό προσωπικό. Επίσης σε άτομα που διαμένουν ή θα ταξιδέψουν σε υπερενδημικές περιοχές (Ζώνη μηνιγγίτιδας – Υποσαχάριος Αφρική) ή όπου υπάρχει επιδημία σε εξέλιξη, προσκυνητές στη Μέκκα, προσωπικό εργαστηρίων που είναι δυνατόν να εκτεθεί σε καλλιέργειες μηνιγγιτιδοκόκκου, άτομα με ανατομική ή λειτουργική ασπληνία, άτομα με HIV λοίμωξη, άτομα που λαμβάνουν θεραπεία με το μονοκλωνικό αντίσωμα Eculizumab για ορισμένες σπάνιες ασθένειες.
11.Εμβόλιο μηνιγγιτιδοκόκκου ομάδας Β, πρωτεϊνικό (MenB-4C ή MenB-FHbp)
Συνιστάται να γίνεται σε άτομα που ανήκουν σε ομάδες αυξημένου κινδύνου για μηνιγγιτιδοκοκκική νόσο όπως άτομα με ανατομική ή λειτουργική ασπληνία, άτομα που λαμβάνουν θεραπεία με το μονοκλωνικό αντίσωμα Eculizumab, προσωπικό μικροβιολογικών εργαστηρίων που είναι δυνατόν να εκτεθεί σε καλλιέργειες μηνιγγιτιδοκόκκου.
12.Εμβόλιο αιμοφίλου ινφλουένζας τύπου b, συζευγμένο (Hib)
Συστήνεται να χορηγείται σε ειδικούς πληθυσμούς όπως άτομα με ανατομική ή λειτουργική ασπληνία (π.χ. δρεπανοκυτταρική αναιμία), καθώς και σε ανοσοκατεσταλμένα άτομα, εφόσον δεν έχουν εμβολιαστεί στο παρελθόν. Επίσης σε λήπτες αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων.
Πηγή: Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών Ενηλίκων (2018-2019)
