Πούθ’ έρχεσαι; Απ’ τη Βαβυλώνα.
Πού πας; Στο μάτι του κυκλώνα…».
«Φάτα Μοργκάνα»
Νίκος Καββαδίας
Στη Βαβυλώνα ξεκίνησαν όλα. Εκεί συναντάμε τις πρώτες τραπεζικές εργασίες. Στον Ερυθρό Ναό της Ουρούκ, στη Χαλδαία της Μεσοποταμίας, οι ιερείς χορηγούσαν με τόκο δάνεια στους καλλιεργητές, εν ονόματι του Θεού, ενώ παράλληλα δέχονταν αγαθά προς φύλαξη, δίνοντας στον «καταθέτη» ένα πήλινο πλακίδιο ως απόδειξη. Χρέη τραπεζών εκτελούσαν οι ναοί και στην Αρχαία Ελλάδα, ενώ οι πρώτοι «τραπεζίτες» εμφανίστηκαν με τη μορφή των αργυραμοιβών· αυτοί παρείχαν κυρίως υπηρεσίες ανταλλαγής διαφόρων νομισμάτων αλλά και πιστώσεις για χρηματοδότηση του εμπορίου. Τη σκυτάλη διεξαγωγής τέτοιων συναλλαγών παίρνει στην Αρχαία Ρώμη η κοινωνική τάξη των «Ιππέων». Οι πρώτες όμως οργανωμένες τράπεζες, με δραστηριότητα που παραπέμπει στη σημερινή, εμφανίζονται την περίοδο της Αναγέννησης, κυρίως στην Ιταλία και στη Φλάνδρα, ενώ τον 18ο αιώνα θα εμφανιστούν στην Αγγλία τα πρώτα τραπεζογραμμάτια και οι τράπεζες αρχίζουν να αποκτούν σιγά-σιγά τον ρόλο που διατηρούν μέχρι σήμερα. Τι θα συμβεί όμως αύριο; Και ακόμα περισσότερο, τι συμβαίνει ήδη σήμερα;
Πριν από δέκα χρόνια, με αφορμή τη χρηματοπιστωτική κρίση, ζήσαμε την πρώτη μεγάλη τραπεζική ανατροπή. Τράπεζες που χρηματοδοτούσαν την πραγματική οικονομία έζησαν στιγμές καταστροφής και πανικού. Η πιο σημαντική δραστηριότητά τους (καταθέσεις – δανεισμός) παρασύρθηκε από την οικονομία-καζίνο και μαζί της η διεθνής οικονομία. Από τότε και κάθε τόσο βλέπουμε τράπεζες μεγαθήρια να αγκομαχούν. Και πριν καλά-καλά συνέλθουν, ένας νέος κίνδυνος προβάλλει στον ορίζοντα: οι «καινούργιοι παίκτες», οι FinTech και οι BigTech
Ο ορισμός της FinTech (Financial Technology – χρηματοοικονομική τεχνολογία) διαφοροποιείται ανάλογα με την κατηγορία των χρηστών του όρου. Ο κοινός παρονομαστής των διαφόρων ορισμών είναι «η χρηματοοικονομική καινοτομία βασισμένη στη χρήση προηγμένης ψηφιακής τεχνολογίας και μεγαδεδομένων (big data)». Οι εταιρείες FinTech διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: η μία περιλαμβάνει τις εταιρείες που προσφέρουν ψηφιακά μέσα στους χρήστες για να δανείζονται και να διαχειρίζονται τα χρήματά τους, ενώ η δεύτερη περιλαμβάνει τις επιχειρήσεις που παρέχουν υποστηρικτικές υπηρεσίες σε χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς προκειμένου αυτοί να διαχειρίζονται καλύτερα τις υπηρεσίες τους. Και οι υπηρεσίες που μπορεί να προσφέρει η FinTech είναι ουσιαστικά όλες εκείνες της παραδοσιακής τραπεζικής αλλά και η χρηματοπιστωτική διαμεσολάβηση, η διαχείριση του χρηματοοικονομικού κινδύνου και τα κρυπτογραφικά νομίσματα (π.χ. bitcoin, libra).
Σε ό,τι αφορά τις BigTech, αυτές περιλαμβάνουν τους αμερικανικούς τεχνολογικούς γίγαντες Google, Amazon, Facebook και Apple. Μπορούν άραγε οι γίγαντες της ψηφιακής τεχνολογίας να απειλήσουν τις τράπεζες; Με δεδομένο μάλιστα ότι ο τζίρος και τα κέρδη τους ξεπερνάνε κατά πολύ τα αντίστοιχα «όπλα» των κλασικών τραπεζών; Και τι συνέπειες μπορεί να έχει μια τέτοια μετατόπιση για τους καταθέτες και για την ισορροπία του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος;
Οι μεν εταιρείες FinTech μπορούν να απειλήσουν τις τράπεζες σε ό,τι αφορά ορισμένα εξειδικευμένα προϊόντα που δεν συνδέονται αποκλειστικά με την κλασική τραπεζική δραστηριότητα αλλά δεν μπορούν να υποκαταστήσουν τις τράπεζες στο σύνολο της δραστηριότητάς τους.
Αντίθετα, οι BigTech διαθέτουν μοναδικά πλεονεκτήματα έναντι των τραπεζών και αποτελούν για αυτές έναν πολύ ισχυρότερο ανταγωνιστή και, ως εκ τούτου, μια πολύ μεγαλύτερη απειλή, για το μεγαλύτερο μέρος των υπηρεσιών τους. Το βασικό πλεονέκτημα των BigTech είναι η προνομιακή πρόσβασή τους στην πληροφόρηση για τις ανάγκες χρηματοδότησης των δυνητικών πελατών τους. Μετά τις Facebook και Apple, ετοιμάζεται και η Google να ανοίξει στους καταναλωτές τραπεζικούς λογαριασμούς σε συνεργασία με τη Citigroup.
Από την άλλη πλευρά, οι τράπεζες έχουν το «μειονέκτημα» της υποχρεωτικής κανονιστικής συμμόρφωσης, το οποίο δεν έχουν οι BigTech. Επιπλέον, αν και πολλές δραστηριότητες μπορούν να διεξαχθούν χωρίς να απαιτείται διάθεση κεφαλαίων, οι τράπεζες υποχρεούνται να διαθέτουν την απαιτούμενη από τις διατάξεις κεφαλαιακή επάρκεια, ενώ οι BigTech δεν έχουν την ίδια υποχρέωση· άρα διεξάγουν τις ίδιες συναλλαγές με μικρότερο κόστος. Με άλλα λόγια, κανονιστικές διατάξεις που θεσπίστηκαν για να προστατεύσουν τις τράπεζες λειτουργούν τελικώς σε βάρος των τραπεζών και προς όφελος των BigTech.
Εντούτοις, τα θέματα κανονιστικής συμμόρφωσης των BigTech, όπως και τα θέματα ανταγωνισμού, εξακολουθούν να είναι άμεσης προτεραιότητας τουλάχιστον σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ενωσης, μαζί με τα ζητήματα προστασίας των προσωπικών δεδομένων των καταναλωτών αλλά και της ασφάλειας των συναλλαγών. Ο δρόμος των BigTech για την ανάπτυξη περαιτέρω – και δη τραπεζικών – δραστηριοτήτων δεν είναι στρωμένος με ροδοπέταλα.
Οπως είναι γνωστό, στην Google επιβλήθηκε από την ΕΕ πρόστιμο 9 δισ. δολαρίων για παράβαση των νόμων αντιτράστ και στην Apple επιβλήθηκε πρόστιμο 14,5 δισ. δολαρίων για φοροδιαφυγή. Στις ΗΠΑ ξεκίνησαν επίσης έρευνες για τις τέσσερις BigTech. Οπως χαρακτηριστικά δήλωσε η θαρραλέα επίτροπος Μαργκρέτε Βεστάγκερ, που επέβαλε και τα πρόστιμα, «τα τελευταία πέντε χρόνια, κάποιες από τις σκοτεινότερες πλευρές της ψηφιακής τεχνολογίας έγιναν ορατές». Για όλους αυτούς τους λόγους, υποστηρίζουν πολλοί, οι BigTech δεν θα θελήσουν να ασκήσουν πλήρη τραπεζική δραστηριότητα και να υποστούν όλο το πλέγμα ελέγχων και συμμόρφωσης που αυτό θα συνεπαγόταν.
Η μέση επιχείρηση υψηλής τεχνολογίας στις ΗΠΑ έχει πέντε φορές λιγότερο κανονιστικές υποχρεώσεις απ’ ό,τι η μέση αμερικανική τράπεζα. Και αυτός είναι ο κυριότερος λόγος για τον οποίο οι Big Tech φαίνεται να επιλέγουν τη συνεργασία αντί για τον ανταγωνισμό με τις μεγάλες τράπεζες. Για να ισχύσει και το αντίστροφο είναι μάλλον μόνο θέμα χρόνου. Σε κάθε όμως περίπτωση το τραπεζικό σκηνικό έχει αλλάξει. Και το μακρύ ταξίδι που άρχισε στην Ουρούκ της Μεσοποταμίας δεν έχει ως τελευταίο σταθμό τη Wall Street, όπως μέχρι τώρα φαινόταν, αλλά τη Silicon Valley. Ο επόμενος σταθμός πού θα είναι; Κάπου στην Κίνα;
Ο κ. Αλέκος Κρητικός είναι πρώην στέλεχος της ΕΕ, πρώην γενικός γραμματέας στα υπουργεία Ανάπτυξης και Εσωτερικών.
Ο κ. Αντώνης Τριφύλλης είναι πρώην στέλεχος της ΕΕ, μέλος του Εποπτικού Συμβουλίου της διαΝΕΟσις.
