Με τα ευρω-πρόστιμα για το περιβάλλον που κατέβαλλε η Ελλάδα, μόνο το 2019, να φτάνουν τα 24 εκατ. ευρώ, τις εκκρεμείς εισηγήσεις για επιβολή κυρώσεων για περιβαλλοντικές παραβάσεις να έχουν φτάσει τις 80, τις αδειοδοτήσεις να γίνονται κατά παραγγελία και τους περιβαλλοντικούς ελέγχους να …ασθενούν, οδηγείται κανείς εύκολα στο συμπέρασμα ότι, οι νόμοι και οι πολιτικές στην Ελλάδα και εφέτος βρίσκονται σε …περιβαλλοντική κρίση.
Το 2019, πάντως, έγιναν δύο γενναία βήματα με τις δεσμεύσεις της κυβέρνησης για απολιγνιτοποίηση (έως το 2028) και την απαγόρευση των πλαστικών μιας χρήσης έως το τέλος του 2021. Έγιναν όμως και πολλά βήματα προς τα πίσω όσον αφορά στα υψηλά πρόστιμα που ακόμη καταβάλλει η χώρα μας για την κακή διαχείριση αποβλήτων και λυμάτων, στην “εκποίηση” θαλασσών για εξορύξεις υδρογονανθράκων, στην υποβάθμιση του θεσμού των περιβαλλοντικών ελέγχων κλπ.
Η εξαιρετικά ελλιπής διαχείριση των αποβλήτων παραμένει η μεγαλύτερη πηγή περιβαλλοντικής υποβάθμισης στην Ελλάδα. Η χώρα μας κατατάσσεται στις χαμηλότερες θέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην ανακύκλωση αποβλήτων και εμμένει στην απαράδεκτη πρακτική της ταφής του σχεδόν 95% των αποβλήτων (ο αντίστοιχος Μ.Ο. στην Ε.Ε. ανέρχεται στο 45%), επιδεινώνοντας τα προβλήματα ρύπανσης και παράλληλα χάνοντας πολύτιμες ευκαιρίες για καινοτομία στην κυκλική οικονομία.
Η Ελλάδα παραμένει η μόνη χώρα της EE που έχει σε βάρος της τέσσερις ευρωκαταδίκες, όλες σχετικές με τη διαχείριση αποβλήτων, για τις οποίες κατέβαλε μόνο την τελευταία χρονιά περίπου 24 εκατ. ευρώ.
Λίγες μέρες μετά την κήρυξη της Ευρώπης από το Ευρωκοινοβούλιο σε κατάσταση κλιματικής έκτακτης ανάγκης, και ανήμερα την ημέρας που η Κομισιόν δημοσιοποιεί την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία – το περίφημο Green Deal – η φετινή 15η έκθεση του WWF Ελλάς δείχνει την πρόοδο και τα ελλείμματα της νομοθεσίας στην πορεία προς μια ουσιαστικά βιώσιμη ανάπτυξη.
Το 2019 σημαδεύθηκε από την παραπομπή στο ευρωδικαστήριο για ελλιπή εφαρμογή των οδηγιών για το δίκτυο Natura 2000, την κατοχύρωση από την Ελλάδα της δεύτερης θέσης στη λίστα με τις ανοιχτές υποθέσεις (23) παραβίασης του περιβαλλοντικού δικαίου της ΕΕ και από τις παραχωρήσεις τεσσάρων νέων σημαντικών θαλάσσιων περιοχών για έρευνα και εξόρυξη υδρογονανθράκων. Μάλιστα, το WWFπαρουσίασε και την έκθεση του κεντρικού επιστημονικού γνωμοδοτικού οργάνου του Κράτους για τον συντονισμό, την παρακολούθηση και την αξιολόγηση των πολιτικών και μέτρων προστασίας της ελληνικής βιοποικιλότητας, της Επιτροπής «Φύση 2000», η οποία, με βάση την πολύμηνη συστηματική και σε βάθος διερεύνηση των επιπτώσεων στην ελληνική φύση της έρευνας και εξόρυξης των υδρογονανθράκων από το υπέδαφος της Ελλάδος θεωρεί γενικά την έρευνα και εξόρυξη των υδρογονανθράκων ως απειλή για την ελληνική φύση, διαπιστώνει τη σοβαρή υποβάθμιση του πλαισίου προστασίας των περιοχών Natura 2000 και θεωρεί επιβεβλημένη την ολοκλήρωση δέουσας εκτίμησης ήδη από το στάδιο των ερευνών.
Στις κυριότερες αρνητικές εξελίξεις στα ζητήματα περιβαλλοντικής νομοθεσίας της τελευταίας χρονιάς, σύμφωνα με το WWF, εκτός από τις εξορύξεις υδρογονανθράκων και την κακή διαχείριση αποβλήτων και λυμάτων, αποτελεί η παραπομπή της χώρας στο Δικαστήριο της ΕΕ για ελλιπή προστασία της βιοποικιλότητας. Ακόμα μια χρονιά, η εφαρμογή των οδηγιών για τη φύση αποδείχθηκε ελλιπής, γεγονός που οδήγησε, τον περασμένο Ιούλιο, στην παραπομπή της Ελλάδας στο Δικαστήριο της Ε.Ε. για μη συμμόρφωσή της με την οδηγία για τους οικότοπους (οδηγία 92/43/ΕΟΚ).
Όσον αφορά στον περιβαλλοντικό έλεγχο, ο κρίσιμος θεσμός της περιβαλλοντικής επιθεώρησης υπέστη περαιτέρω πολιτική απαξίωση μέσα στο 2019, αφού καταργήθηκε η Ειδική Γραμματεία Σώματος Επιθεωρητών και Ελεγκτών του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ), μαζί με τη θέση του ειδικού γραμματέα. Οι αρμοδιότητές της μεταφέρθηκαν απευθείας στον υπουργό, ενισχύοντας έτσι, την εξάρτηση των επιθεωρητών περιβάλλοντος στην εκάστοτε πολιτική ηγεσία του υπουργείου.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το γεγονός ότι, κατά το τελευταίο έτος, οι επιθεωρητές περιβάλλοντος εισηγήθηκαν στον τότε αρμόδιο αναπληρωτή υπουργό κ. Σωκράτη Φάμελλο 83 αποφάσεις επιβολής προστίμων συνολικού ύψους 1.793.280 ευρώ, με τουλάχιστον 72 να παραμένουν ακόμα ανυπόγραφες. Από το 2008, το WWF Ελλάς έχει ζητήσει την ίδρυση ανεξάρτητης αρχής περιβαλλοντικών επιθεωρήσεων με αναφορά στη Βουλή.
«Με την κλιματική κρίση να εντείνεται, η προστασία του περιβάλλοντος είναι κυριολεκτικά θέμα ζωής και θανάτου. Μέσα στην τελευταία χρονιά είδαμε κάποιες πολύ ελπιδοφόρες εξελίξεις, όπως οι ανακοινώσεις για την απολιγνιτοποίηση», ανέφερε σήμερα σε συνέντευξη Τύπου η υπεύθυνη πολιτικής στο WWF κυρία Θεοδότα Νάντσου. Και πρόσθεσε: «Όμως, η συνεχιζόμενη προσκόλληση στις εξορύξεις υδρογονανθράκων και οι εξαιρετικά κακές επιδόσεις της Ελλάδας στη διαχείριση των αποβλήτων κρατούν τη χώρα όμηρο μιας ξεπερασμένης λογικής που βλέπει το περιβάλλον σαν φθηνό πόρο προς εκμετάλλευση».
Παράλληλα, σημειώθηκαν και θετικές εξελίξεις όσον αφορά στην απεξάρτηση από τον λιγνίτη και στη δημιουργία του Εθνικού Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης. Η δέσμευση της κυβέρνησης για απεξάρτηση από το …κάρβουνο σηματοδοτεί ραγδαίες εξελίξεις στον ενεργειακό τομέα, με κυριότερη πρόκληση την αποτελεσματική ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας κατά τρόπο κοινωνικά δίκαιο και ασφαλή για τη βιοποικιλότητα των περιοχών. Επίσης, στα θετικά συγκαταλέγεται η θέσπιση του Εθνικού Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης και η αυξημένη φιλοδοξία του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα, ειδικά σε σχέση με τους στόχους για τις ΑΠΕ και την ενεργειακή εξοικονόμηση.
Σε σχέση με τον αιγιαλό, αναμφισβήτητα, μια από τις σημαντικότερες περιβαλλοντικές νίκες του έτους αποτελεί η αποφυγή ενός προβληματικού νομοσχεδίου που κατέθεσε τον Απρίλιο του 2019 η προηγούμενη κυβέρνηση στη Βουλή, και το οποίο επέτρεπε τις παραχωρήσεις χρήσης και τις τακτοποιήσεις αυθαιρέτων στην παράκτια και παρόχθια ζώνη. Οι άμεσες παρεμβάσεις τόσο του WWF Ελλάς όσο και άλλων φορέων αποτέλεσαν έναυσμα για γενικευμένες αντιδράσεις κατά των ρυθμίσεων, τόσο σε πολιτικό, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Ως αποτέλεσμα, το υπουργείο προχώρησε σε μια σειρά βελτιωτικών τροποποιήσεων.
Ορόσημο ήταν και η απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας 685/2019 (αίτηση WWF Ελλάς), με την οποία ακυρώθηκε ως αντισυνταγματική η υπουργική απόφαση που προέβλεπε την εξαίρεση των οικιστικών πυκνώσεων από τη διαδικασία ανάρτησης και κύρωσης των δασικών χαρτών. Η απόφαση είναι καθοριστικής σημασίας, καθώς ανοίγει το δρόμο για την ολοκλήρωση της ανάρτησης των δασικών χαρτών, οι οποίοι θα πρέπει να συμπεριλάβουν, χωρίς εξαιρέσεις, όλες τις δασικές εκτάσεις.
Τέλος, στις θετικές εξελίξεις συγκαταλέγεται και η δέσμευση της τρέχουσας κυβέρνησης για εφαρμογή της νέας οδηγίας (ΕΕ) 2019/904 για κατάργηση ορισμένων πλαστικών μιας χρήσης ένα χρόνο νωρίτερα από την καταληκτική ημερομηνία εφαρμογής (Ιούνιο 2020, αντί για Ιούλιο 2021).
