Dυο ποτήρια κρασί στο γιορτινό τραπέζι, ένα ουζάκι με παρέα δίπλα στη θάλασσα ή ένα τσίπουρο στην πλατεία του χωριού συνθέτουν εικόνες οικείες και ενίοτε νοσταλγικές που αντανακλούν την ελληνική νοοτροπία. Από την άλλη πλευρά όμως, η αλόγιστη κατανάλωση αλκοόλ συνιστά σιωπηλή απειλή. Μία από τις κύριες αιτίες εξάρτησης και θανάτου παγκοσμίως. Η επιβλαβής κατανάλωση συνδέεται με περισσότερες από 200 ασθένειες, ενώ τα ποτά-«μπόμπες» που σερβίρονται όλο και συχνότερα σε μπαρ και κλαμπ όπου διασκεδάζουν οι νέοι κάνουν τον κίνδυνο ακόμη μεγαλύτερο.
Σύμφωνα με έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για το 2018, ένας στους 20 θανάτους διεθνώς συνδέεται με τη βλαβερή χρήση αλκοόλ. Πάνω από 3 εκατ. άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους λόγω αλκοόλ το 2016. Ολόκληρες οικογένειες υποφέρουν μέσω βίας, τραυματισμών, ατυχημάτων, προβλημάτων ψυχικής υγείας, αλλά και ασθενειών όπως ο καρκίνος και το εγκεφαλικό επεισόδιο που συνδέονται με την κατάχρηση οινοπνευματωδών.
Η διεθνής τάση αύξησης της κατανάλωσης καθαρού αλκοόλ από τα 5,9 λίτρα ετησίως ανά ενήλικο το 1990 στα 6,5 λίτρα το 2017, που θα φτάσει τα 7,6 λίτρα το 2030, δείχνει ότι απομακρυνόμαστε από τον στόχο για μείωση κατά 10% της επιβλαβούς χρήσης αλκοόλ ως το 2020.
Στο γκρουπ χαμηλής θνησιμότητας η Ελλάδα
Τα πιο γερά ποτήρια διεθνώς είναι οι Ευρωπαίοι, με μέσο όρο για ηλικίες άνω των 15 ετών τα 11,3 λίτρα ετησίως, εκ των οποίων 1,4 λίτρα αφορούν μη καταγεγραμμένα (λαθραία) ποτά, ενώ οι άνδρες το «τσούζουν» τέσσερις φορές περισσότερο από τις γυναίκες.
Οπως καταγράφεται στην έκθεση του ΠΟΥ για την Ευρώπη (2019), το αλκοόλ ήταν υπεύθυνο για περισσότερους από 290.000 θανάτους το 2016. Παρά τη μείωση των σχετιζόμενων με το αλκοόλ θανάτων, ιδίως στις σκανδιναβικές και στις μεσογειακές χώρες, το πανευρωπαϊκό ποσοστό παραμένει υψηλό, στο 5,5%, περίπου ένας στους 18 θανάτους.
Σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωπαϊκού Συστήματος Πληροφόρησης για το Αλκοόλ και την Υγεία (EISAH), ο κίνδυνος θανάτου από το αλκοόλ είναι 7 φορές υψηλότερος για όσους ζουν στην Ανατολική Ευρώπη από ό,τι στις μεσογειακές χώρες.
Οσον αφορά την Ελλάδα, η μέση κατανάλωση αλκοόλ εμφανίζει πτωτική τάση, δεδομένου ότι το 1990 ήταν 12,5 λίτρα, ενώ για το 2016 ανήλθε σε 10,7 λίτρα καθαρού αλκοόλ κατά κεφαλή, ποσότητα χαμηλότερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Επίσης, εντάσσεται στο γκρουπ χαμηλής θνησιμότητας λόγω αλκοόλ, μαζί με τις Ιταλία, Μάλτα, Κύπρο, Νορβηγία και Σουηδία, με ποσοστό μικρότερο του 4%, κατ’ αντιστοιχία δηλαδή κάτω από ένας στους 25.
Υπερβολική κατανάλωση στην Ελλάδα
Σύμφωνα με την πανευρωπαϊκή έρευνα RARHA-SEAS (2017), που διενεργήθηκε στη χώρα μας από το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ), υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις μεταξύ των χωρών ως προς την υπερκατανάλωση αλκοόλ. Αυτή μεταφράζεται σε τουλάχιστον 6 ποτά για τους άνδρες και 4 ποτά για τις γυναίκες σε μία μόνο περίσταση. Μέσα σε έναν χρόνο, ήπιαν υπερβολικά σε ποσοστό άνω του 60% στις χώρες του Βορρά και μόλις σε ποσοστό κοντά στο 10% σε χώρες όπως η Ιταλία και η Πορτογαλία.
Στην Ελλάδα το παράκαναν κάτι παραπάνω από ένας στους πέντε (21,8%), ηλικίας 18-64 ετών, σε υψηλότερο ποσοστό άνδρες και νεαροί ενήλικοι 18-34 ετών. Από τους συμμετέχοντες στην έρευνα του ΕΠΙΨΥ, μόνο ένας στους 13 ανέφερε ότι δεν είχε καταναλώσει αλκοόλ κατά τον τελευταίο χρόνο.
Οι κοινωνικές συνέπειες της κατανάλωσης
Περισσότεροι από ένας στους δύο κατά τον τελευταίο χρόνο (με αναφορά στην έρευνα) βίωσαν τουλάχιστον ένα αρνητικό περιστατικό που συνδεόταν με κατανάλωση αλκοόλ από τρίτους, ενώ ένας στους 11 επιβιβάστηκε σε όχημα ο οδηγός του οποίου είχε πιει πολύ. Επίσης, σχεδόν ένας στους τέσσερις ανέφερε ότι έζησε ως παιδί ή έφηβος με κάποιον που έπινε υπερβολικά, με τον έναν στους δύο μάλιστα να λέει ότι η ζωή του έχει επηρεαστεί από αυτό το γεγονός.
«Ζούμε σε μια χώρα όπου το να πιούμε ένα-δυο ποτηράκια αποτελεί μέρος της κουλτούρας μας. Δεν πίνουμε για να μεθύσουμε, όπως γίνεται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, γι’ αυτό και το πρόβλημα είναι πιο περιορισμένο. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να το υποτιμούμε, ειδικά στην περίπτωση των νέων που μπορούν να αγοράσουν και να καταναλώσουν αλκοόλ οπουδήποτε, παρά το ότι απαγορεύεται εκ του νόμου, διότι δεν γίνεται κανένας έλεγχος» αναφέρει μιλώντας στο «Βήμα» η καθηγήτρια Ψυχιατρικής και επιστημονικά υπεύθυνη των ερευνών του ΕΠΙΨΥ κυρία Αννα Κοκκέβη.
Η διείσδυση των social media δεν πρέπει, όπως επισημαίνει, να υποτιμάται, καθώς διαμορφώνουν πλέον τα διεθνή trends της διασκέδασης και προσφέρουν παραδείγματα προς… μίμηση για να είναι κάποιος μάγκας, δημοφιλής, μέσα σε όλα. «Χρειάζονται από την πλευρά της πολιτείας δυναμικές δράσεις. Οι κοινωνικές συνέπειες της επιβλαβούς κατανάλωσης αλκοόλ συνήθως κρύβονται κάτω από το χαλί. Γι’ αυτό και χρειάζεται στήριξη – και χρηματοδοτική – της προσπάθειάς μας να έχουμε αξιόπιστα στοιχεία που θα οδηγήσουν στην ανάπτυξη αποτελεσματικών πολιτικών» λέει η κυρία Κοκκέβη.
Πιο ευάλωτη ηλικιακή ομάδα είναι οι νέοι
Αν και οι νέοι (15-24 ετών) αποτελούν, σύμφωνα με τα δεδομένα του ΠΟΥ, την ηλικιακή ομάδα που πίνει λιγότερο στην Ευρώπη (7 λίτρα/άτομο ετησίως), το ποσοστό θνησιμότητας είναι ανησυχητικά υψηλό. Το 19% των θανάτων στις ηλικίες 15-19 ετών και το 23,3% στις ηλικίες 20-24 ετών σχετίζονται με το αλκοόλ στην Ευρώπη. Τα ποσοστά στη χώρα μας δεν διαφοροποιούνται.
Κατανάλωση αλκοόλ μέσα στον τελευταίο μήνα (πριν από την έρευνα) ανέφεραν δύο στους τρεις 16χρονους μαθητές (66,2%), κατατάσσοντας τη χώρα μας στο τοπ 5 της κατηγορίας πανευρωπαϊκά (μ.ό. 48%). Τρεις στους πέντε εφήβους (60,9%) ήπιαν κάποιο οινοπνευματώδες ποτό σε μπαρ, κλαμπ, καφετέρια ή εστιατόριο τουλάχιστον μία φορά κατά τη διάρκεια των 30 τελευταίων ημερών.
Οι έφηβοι στη χώρα μας θεωρούν σε ποσοστό άνω του 90% «εύκολη» την πρόσβαση σε οινοπνευματώδη ποτά και ξεκινούν την κατανάλωση σε πολύ μικρή ηλικία (κάτω των 13 ετών), όχι όμως και τη μέθη.
Ποσοστό 6,2% των μαθητών ανέφεραν ότι μέθυσαν τουλάχιστον 3 φορές τον τελευταίο χρόνο, σημειώνοντας σημαντική μείωση από το 2003 που το ποσοστό ανήλθε σε 10,9%.
16χρονοι πιάνουν τιμόνι ενώ έχουν πιει
Ενας σημαντικός αριθμός 16χρονων υιοθετεί συμπεριφορές υψηλού κινδύνου. Οπως ανέφεραν, στο πλαίσιο της έρευνας, οδήγησαν σκούτερ, μηχανή, αυτοκίνητο ή άλλο μηχανοκίνητο όχημα έπειτα από κατανάλωση αλκοόλ σε ποσοστό 9,7% κατά τη διάρκεια του τελευταίου χρόνου. Εξ αυτών, 0,9% ενεπλάκησαν σε τροχαίο ενώ οδηγούσαν.
Το κρασί παραμένει πρώτο στην προτίμηση
Το ποτό αρέσει διαχρονικά στους Ελληνες. Ο οίνος εξάλλου αποτελεί σύμβολο της ελληνικής πολιτιστικής ταυτότητας. Η κρίση πάντως έφερε νέα δεδομένα. Οπως καταγράφει ο ΠΟΥ, για το 2016, κυρίαρχος στη συνολική κατανάλωση οινοπνευματωδών στην Ελλάδα ήταν το κρασί με ποσοστό 45,5%, όταν όμως το 2010 κάλυπτε πάνω από τη μισή κατανάλωση (53,2%). Τα πάνω της πήρε εν τω μεταξύ η μπίρα, που από 24,9% το 2010 ανέβηκε στο 31,5%. Η πιο ανησυχητική όμως αλλαγή ήταν ότι οι Ελληνες κατανάλωσαν 4,3 λίτρα κατά κεφαλήν μη καταγεγραμμένου (λαθραίου) αλκοόλ το 2016, διπλάσια από το 2011. Το ποσοστό του πληθυσμού, σύμφωνα με τον ΠΟΥ, που απέκτησε οινοπνευματώδη ποτά από ανεπίσημη πηγή (σπιτική παραγωγή ή παραγωγή συγγενούς, φίλου, αγνώστου) έφτασε στη χώρα μας το 40%.
Ανθεί το λαθρεμπόριο αλκοολούχων
Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, το λαθρεμπόριο αλκοολούχων καταλαμβάνει περίπου το 9%-18% της συνολικής αγοράς και εκτιμάται ότι 4,2-8,4 εκατ. φιάλες διακινούνται παράνομα κάθε χρόνο. Εκτιμήσεις των φορέων της αγοράς και του πορίσματος του υπουργείου Οικονομικών για το μέγεθος του λαθρεμπορίου το 2017 κατέδειξαν ότι η συνολική απώλεια (ΕΦΚ, ΦΠΑ) ήταν 42,2 εκατ. ευρώ.
Οπως εξηγεί ο γενικός γραμματέας του Συνδέσμου Ελλήνων Παραγωγών Αποσταγμάτων και Αλκοολούχων Ποτών (ΣΕΑΟΠ), κ. Χάρης Μαυράκης, μιλώντας στο «Βήμα», η αύξηση του Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης (ΕΦΚ) από την αρχή της κρίσης κατά 125% συνολικά, που οδήγησε σε 38% αύξηση της λιανικής τιμής των αλκοολούχων ποτών, δημιούργησε πρόσφορο έδαφος για το λαθρεμπόριο, που «αξιοποιεί» τα σύνορα με τη Βουλγαρία ως κράτος – μέλος της ΕΕ.
Δούρειος ίππος για τη διείσδυση στην αγορά έχει γίνει, σύμφωνα με τον εκπρόσωπο του ΣΕΑΟΠ, το καθεστώς των χύμα προϊόντων (διήμεροι παραγωγοί). Εκτιμάται ότι μόνο 1 στα 5 ποτήρια χύμα προϊόντος δηλώνεται στις αρμόδιες Αρχές. Οι απώλειες από ΕΦΚ προσέγγιζαν τα 47,7 εκατ. ευρώ το 2016. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Συνδέσμου, διακινούνται επισήμως περί τα 3 εκατ. λίτρα ετησίως από τους 97 επίσημους αποσταγματοποιούς (εμφιαλώνουν τσίπουρο), με το όφελος από τον ΕΦΚ να ανέρχεται σε 15 εκατ. ευρώ.
Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν 5.000-6.000 άμβυκες που χρησιμοποιούνται ετησίως από περίπου 30.000 δικαιούχους απόσταξης χύμα προϊόντων. Η δηλωμένη παραγωγή είναι 5 εκατ. λίτρα και ο καταβαλλόμενος ΕΦΚ ανέρχεται στα περίπου 3 εκατ. ευρώ. Το χάσμα στη φορολόγηση μεταξύ εμφιαλωμένου τσίπουρου (5,1 ευρώ/λίτρο) και χύμα αποσταγμάτων (0,59 ευρώ/λίτρο) δίνει οικονομικό κίνητρο, με αποτέλεσμα η ποσότητα των χύμα προϊόντων που διακινούνται να εκτιμάται σε 15 εκατ. λίτρα.
Ο υγειονομικός έλεγχος και ο έλεγχος ποιότητας είναι πρακτικά αδύνατοι. Δεν είναι λίγες οι φορές που βλέπουμε πλαστικά μπουκαλάκια να πωλούνται στις λαϊκές αγορές για ώρες κάτω από τον ήλιο. Οπως λέει ο κ. Μαυράκης, «σημαντικό μέρος των χύμα διακινούμενων αποσταγμάτων στην ελληνική αγορά προέρχεται από παρανόμως εισαγόμενη αιθυλική αλκοόλη, επικίνδυνη για τη δημόσια υγεία, από τις γειτονικές χώρες». Οι λεγόμενες «μπόμπες» νοθεύονται συχνά ακόμη και με μη πόσιμη αλκοόλη οδηγώντας ακόμα και σε αναπηρίες ή θάνατο.
Ο σταδιακός εξορθολογισμός του ΕΦΚ για σύγκλιση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο σε βάθος τριετίας, η εξυγίανση του καθεστώτος διήμερων αποσταγμάτων, η συνεργασία με τις Αρχές για την αντιμετώπιση του παρεμπορίου στα σύνορα και στην εγχώρια αγορά, η καθιέρωση ενιαίας βάσης δεδομένων για όσους συλλαμβάνονται για λαθρεμπορία και η λειτουργία ηλεκτρονικής πλατφόρμας με στοιχεία ιχνηλασιμότητας είναι μερικές από τις προτάσεις του Συνδέσμου. Παράλληλα, εκτός από πλήθος ενημερωτικών δράσεων για την υπεύθυνη κατανάλωση, ο ΣΕΑΟΠ έχει δημιουργήσει μια «Συμμαχία Υπευθυνότητας» για την ευαισθητοποίηση των επαγγελματιών ως προς την υπεύθυνη πώληση και την προστασία των ανηλίκων.
