Μια πομπή λεοντοκέφαλων δαιμόνων που κρατούν σπονδές περπατούν προς ένα θρόνο όπου βρίσκεται μια γυναικεία θεότητα με μακρύ χιτώνα. Εκείνη υψώνει ένα κύπελλο, όσο πίσω από τον θρόνο διακρίνουμε έναν αετό, σύμβολο εξουσίας, ενώ στον ουρανό βλέπουμε τον ήλιο και την ημισέληνο, βλέπουμε βροχή και στάρι. Ίσως πρόκειται για μια επίκληση για βροχή, για καλή σοδειά. Πρόκειται έναν μεγάλο θησαυρό του Αρχαιολογικού Μουσείο Αθηνών, ένα χρυσό σφαγιστικό δακτυλίδι από την Τίρυνθα που χρονολογείται από τον 15ο αι. π.Χ. Βρισκόμαστε στο ισόγειο, στη Συλλογή Μυκηναϊκών Αρχαιότητων.

Ο χρυσός -υλικό άφθαρτο, μαλακό, μη τοξικό κι εύπλαστο- είναι ήδη γνωστό στους τεχνίτες εκείνης της περιόδου. Από χρυσό 24 καρατίων είναι φτιαγμένες και οι λεγόμενες «μάσκες των Μυκηνών», όπως η «προσωπίδα του Αγαμέμνονα», με την τεχνική «ρεπουσσέ» («έκκρουστη τεχνική» στα ελληνικά), μια μεταλουργική τεχνική που υπήρχε από τότε, όπως μαρτυρά το έκθεμα. Στις προθήκες βλεπουμε επίσης «ρυτά», περίτεχνα αγγεία που παίρνουν το σχήμα ενός ταύρου με ολόχρυσα κέρατα ή την ολόχρυση κεφαλή λιονταριού αποθηκεύοντας σπονδές που μπαίνουν από τη ράχη τους για να βγουν από το στόμα τους στις τελετές. Χρυσά κύπελλα, σφηκωτήρες για τα μαλλιά, περιδέραια, καρφίτσες, βραχιόλια, κουμπιά και μικρά αντικείμενα από τη μινωική και μυκηναϊκή περίοδο, αλλά και από τα κλασικά και ελληνιστικά χρόνια επιβεβαιώνουν πως το ελληνικό κόσμημα έχει μακραίωνη παράδοση.

Το Αρχαιολογικό Μουσείο επισκεφθήκαμε με την ευκαιρία της πρόσκλησης του Συλλόγου Αργυροχρυσοχόων Αθηνών (ΣΑΑ) σε μια ξενάγηση στην τόσο πλούσια ιστορία του ελληνικού κοσμήματος. Είναι αξιοσημείωτο πως τεχνικές και μοτίβα από την αρχαιότητα διατηρούνται ακόμα και σήμερα. Η φιλοσοφία της επεξεργασίας των φύλλων μετάλλων και των συρμάτων, το «φούσκωμα» με τα καλέμια, αλλά και η λογική της χύτευσης που σήμερα πραγματοποιείται βέβαια με σύγχρονα μηχανήματα βέβαια ή οι βασικές αρχές του δεσίματος της πέτρας παραμένουν ίδια. Εξάλλου, κοσμήματα του τότε μοιάζουν απολύτως σύγχρονα, γεγονός που οφείλεται ασφαλώς στην αισθητική και το πνεύμα των τότε χρυσοχόων.

«Αυτή η Τέχνη ωστόσο τείνει να εξαφανιστεί καθώς δεν έχουμε Ανωτάτη Παιδεία για το κόσμημα, όπως συμβαίνει σε άλλες χώρες. Κάθε τεχνίτης που συνταξιοδοτείται, χάνεται μαζί του και ένα κομμάτι της Τέχνης μας» σημείωσε στη συνάντηση ο Κεβόρκ Κολανιάν, Γραμματέας της ΣΑΑ, όταν Ανώτατες Κρατικές Σχολές υπάρχουν εδώ και δεκαετίες στις ΗΠΑ, στην Ευρώπη και στην Ασία. «Δεν μπορείς να γίνει κανείς δημιουργός αν δεν γνωρίζει την Ιστορία της Τέχνης, αν δεν σπουδάσει σχέδιο, ζωγραφική και ντιζάιν. Δεν πρέπει να διδασκόμαστε μόνο το τεχνικό μέρος της δουλειάς» σημειώνει η Αναστασία Κανδαράκη, ένα από τα νεότερα μέλη του Συλλόγου που συνεχίζει την παράδοση της οικογένειάς της εκσυγχρονίζοντάς την. Η ίδια σπούδασε σε ιδιωτική σχολή στη Φλωρεντία και σήμερα, μέσα από τα σεμινάρια που διοργανώνει με θεματική το σύγχρονο κόσμημα και τις τεχνικές προσπαθεί να μεταλαμπαδεύσει τις γνώσεις της. 

Σχεδόν στους 50.000 αριθμούνται οι εργαζόμενοι στον ευρύτερο τομέα, ενώ ο Σύλλογος αριθμεί περί τα 1.000 ενεργά μέλη. «Ας μην ξεχνάμε πως το κόσμημα είναι ένα από τα προϊόντα που μπορούμε να «εξάγουμε» εντός… της χώρας, καθώς οι τουρίστες δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον» παρατηρεί η Ντόλυ Μπουκογιάννη, σχεδιάστρια κοσμημάτων και Αναπληρωματική Γραμματέας του Συλλόγου. Ωστόσο, ο φόρος πολυτελείας που έχει επιβληθεί στα κοσμήματα από πολύτιμα μέταλλα αποτελεί τροχοπέδη για το εμπόριο, όπως εξηγούν τα μέλη του Συλλόγου. Καθιστά το προϊόν μη ανταγωνιστικό σε σύγκριση για παράδειγμα με τις γειτονικές χώρες: ένα κόσμημα που κοστίζει 2.500 ευρώ στην Ελλάδα, στην Ιταλία κοστίζει 2.000 ευρώ και στην Τουρκία 1.600 ευρώ. Κατ’ επέκταση, η εγχώρια παραγωγή συρρικνώνεται κι η ανεργία αυξάνεται σ’ έναν κλάδο που θα μπορούσε αντιθέτως να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας, ενώ παράλληλα απειλείται η συνέχεια της ελληνικής παράδοσης στο κόσμημα. «Και βέβαια δεν είναι το μόνο ζήτημα. Η δημιουργία μιας Κρατικής Σχολής  ή ακόμα και η ένταξη του κοσμήματος στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών πρέπει να γίνει άμεσα. Όπως και να υποβάλλουμε αίτημα αναγνώρισης τεχνικών και χαρακτηριστικών της ελληνικής κοσμηματοποιϊας ως αγαθά Άυλης Πολιτισμικής Κληρονομιάς από την UNESCO» θα συμπληρώσει η Ντόλυ Μπουκογιάννη.

Επιπροσθέτως, ο Συλλόγος Αργυροχρυσοχόων Αθηνών ζητά την προστασία της κοινωνίας των κοσμηματοποιών στο Ιστορικό Κέντρο της Αθήνας, τόσο από το Κράτος, όσο και από τον Δήμο Αθηναίων. Δρόμοι ιδίως όπως η οδός Περικλέους, όπου μάλιστα κάποτε βρίσκονταν κι εμβληματικά καταστήματα κοσμημάτων εκτός από τα εργαστήρια, είναι δρόμοι ιστορικοί για το ελληνικό κόσμημα. Πολύβουα εργαστήρια με τεχνίτες να δουλεύουν παράλληλα στον μικρό δικό τους εργαστήρι, όπως και το εμπορικό «αλισβερίσι» αποτελούν χαρακτηριστικές εικόνες της γειτονιάς. Της μικρής κοινωνίας των κοσμηματοποιών που με τις βιοτεχνίες τους χάρισαν ιδιαίτερο χρώμα σε αυτή την περιοχή της Αθήνας που θα μπορούσε να αποτελέσει πόλο έλξης ειδικού τουρισμού, τόπο εκθέσεων, εργαστηριοτήτων και δραστηριοτήτων συναφών με τον κλάδο.