Υποχρεωμένη να διαμορφώσει άμεσα μία νέα στρατηγική αντιμετώπισης της Αγκυρας, χωρίς αυταπάτες, είναι η Αθήνα, έπειτα από τη διαφαινόμενη συμφωνία οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης, σε συνδυασμό με την κατάθεση της τουρκικής επιστολής της 13ης Νοεμβρίου στα Ηνωμένα Εθνη. Οπως παραδέχονται κομβικοί κυβερνητικοί και διπλωματικοί παράγοντες, η Αγκυρα εμφανίζεται αποφασισμένη να τραβήξει τα πράγματα στα άκρα και να καταστήσει σαφές ότι τίποτα δεν μπορεί να γίνει στην Ανατολική Μεσόγειο – αλλά και πέραν αυτής – χωρίς τη δική της συμμετοχή.
Η στρατηγική που ακολουθεί η Αγκυρα είναι εύκολο να αναγνωστεί, καθώς ακολουθεί την πάγια τακτική της δημιουργίας τετελεσμένων. Αυτό που είναι σαφώς δυσκολότερο όμως είναι η απάντηση σε αυτή τη στρατηγική. Το ερώτημα τούτο αναμφίβολα θα απασχολήσει τον Κυριάκο Μητσοτάκη εφόσον τελικά συνομιλήσει με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στο περιθώριο της επικείμενης Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ (3-4/12) στο Λονδίνο.
Το μήνυμα
Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες που έχει στη διάθεσή του «Το Βήμα», οι σχετικές ενδείξεις ότι η Τουρκία ετοιμαζόταν να προχωρήσει στην υπογραφή του Μνημονίου Κατανόησης επί Θαλασσίων Δικαιοδοσιών (Memorandum of Understanding – MoU – on Maritime Jurisdictions) με τη Λιβύη έφθασαν στην Αθήνα λίγο προτού ο κ. Μητσοτάκης μεταβεί στη Ρώμη στις 26 Νοεμβρίου για να συναντηθεί με τον Τζιουζέπε Κόντε. Ο έλληνας πρωθυπουργός μετέφερε στον ιταλό ομόλογό του το αίτημα να παρέμβει προς τη διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση της Λιβύης υπό τον Φαγέζ αλ Σαράζ (με τον οποίο η Ρώμη συνεργάζεται στενά κυρίως λόγω του Μεταναστευτικού). Αυτό το μήνυμα φυσικά δεν θα μπορούσε να αποδώσει από τη στιγμή που ο Αλ Σαράζ επρόκειτο να μεταβεί την επομένη, 27 Νοεμβρίου, στην Κωνσταντινούπολη. Ο οικοδεσπότης του στο Παλάτι Ντολμαμπαχτσέ, ο τούρκος πρόεδρος Ερντογάν, αποτελεί αυτή τη στιγμή (μαζί με το Κατάρ) τον βασικότερο σύμμαχο και προμηθευτή οπλισμού του κ. Αλ Σαράζ στον εμφύλιο πόλεμο της Λιβύης.
Καθώς οι λεπτομέρειες του κειμένου του τουρκολιβυκού Μνημονίου δεν είναι ευρύτερα γνωστές, η ανάλυση βασίζεται σε αποσπασματικά στοιχεία. Σύμφωνα με νομικούς κύκλους, αν η Αγκυρα προχωρήσει στην κατάθεση του Μνημονίου/Συμφωνίας στα Ηνωμένα Εθνη, τότε οι επιπτώσεις θα είναι ακόμη σοβαρότερες. Οι ίδιοι νομικοί κύκλοι σημείωναν ότι η απόπειρα οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών μεταξύ της τουρκικής ακτογραμμής Μαρμαρίδα – Φετιγέ – Κας και της λιβυκής Ντέρνα – Τομπρούκ – Μπορντίγια είναι εξόφθαλμα έωλη, καθώς αποδίδει μηδενική επήρεια στη νοτιοανατολική πλευρά της Κρήτης.
Οι στοχεύσεις
Ωστόσο, το τουρκολιβυκό MoU δεν μπορεί να ιδωθεί απομονωμένο από την επιστολή που κατέθεσε στις 13 Νοεμβρίου στον ΟΗΕ ο Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Τουρκίας Φεριντούν Σινιρλίογλου. Οι δύο κινήσεις έχουν συγκεκριμένες στοχεύσεις. Πρώτον, επιδιώκουν να αποτρέψουν μία μελλοντική οριοθέτηση Ελλάδας – Αιγύπτου. Οι δύο χώρες διεξάγουν πολυετείς διαπραγματεύσεις, χωρίς αποτέλεσμα. Η Τουρκία, καταθέτοντας και συντεταγμένες για μία πιθανή μελλοντική οριοθέτηση με την Αίγυπτο με βάση τη μέση γραμμή μεταξύ του 28ου και του 32ου μεσημβρινού, προσπαθεί να πείσει το Κάιρο ότι με αυτή τη μέθοδο θα κερδίσει μεγαλύτερη έκταση από το αν οριοθετούσε με την Ελλάδα, καθώς δεν λαμβάνει υπόψη το σύμπλεγμα του Καστελλορίζου. Σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες, το Κάιρο δέχεται μόνο μερική οριοθέτηση με την Αθήνα μεταξύ 25ου και 28ου μεσημβρινού, καθώς κύκλοι στο αιγυπτιακό υπουργείο Εξωτερικών δεν επιθυμούν να δυσαρεστήσουν την Αγκυρα.
Δεύτερον, η Αγκυρα επιφυλάσσεται του δικαιώματός της να καταθέσει τις γεωγραφικές συντεταγμένες της υφαλοκρηπίδας της που εκτείνεται δυτικότερα του 28ου μεσημβρινού, ο οποίος ουσιαστικά τέμνει τη Ρόδο στη μέση, και μέχρι τα εξωτερικά όρια των χωρικών υδάτων των νησιών. Πρακτικά, η Αγκυρα ισχυρίζεται ότι νησιά όπως η Ρόδος, η Κάσος, η Κάρπαθος αλλά ακόμη και η Κρήτη(!) δικαιούνται θαλάσσιες ζώνες μόνο μέχρι 12 ναυτικά μίλια. Τρίτον, η Αγκυρα επιδιώκει να σύρει σε διαπραγμάτευση τα υπόλοιπα κράτη της λεκάνης της Ανατολικής Μεσογείου, αλλά υπό τους δικούς της όρους.
Η Αθήνα
Πλέον, η ελληνική πλευρά οφείλει να σκεφθεί «έξω από το κουτί», και αυτό ήδη απασχολεί υψηλόβαθμους διπλωματικούς παράγοντες. Ωστόσο, πριν από την αναγκαία χάραξη συνολικής νέας στρατηγικής έναντι της Αγκυρας και τον σχεδιασμό εξοπλιστικής ενίσχυσης, η Αθήνα πρέπει να κινηθεί δυναμικά σε άμεση σχέση με το τουρκολιβυκό MoU. Η κυβέρνηση πρέπει να βρει τρόπους να πιέσει τον Αλ Σαράζ, που απολαμβάνει διεθνή αναγνώριση από τον ΟΗΕ και την ΕΕ.
Στο πλαίσιο αυτό εκλήθη στο υπουργείο Εξωτερικών ο λίβυος πρεσβευτής, από τον οποίο ζητήθηκε να γνωστοποιήσει μέχρι την Πέμπτη το περιεχόμενο του MoU, ειδάλλως θα ληφθεί απόφαση απέλασής του. Παράλληλα, θα προσκληθεί στην Αθήνα ο πρόεδρος του Κοινοβουλίου της Λιβύης, ο οποίος πρόσκειται στον στρατηγό Χαλίφα Χάφταρ, κίνηση με την οποία η Αθήνα παίρνει για πρώτη φορά επισήμως θέση στον εμφύλιο της Λιβύης.
Η Αθήνα θα πρέπει επίσης να βρει το θάρρος να ασκήσει πίεση σε σχέση με την ανανέωση της «Επιχείρησης Sophia» στην Κεντρική Μεσόγειο, που βολεύει την Ιταλία που συνεργάζεται με τον Αλ Σαράζ, η κυβέρνηση του οποίου δεν δίστασε εν μέσω θέρους να αμφισβητήσει ακόμη και τις έρευνες για υδρογονάνθρακες νοτιοδυτικά της Κρήτης («Το Βήμα», 29.9.2019). Είναι σαφές ότι η Ρώμη έχει αγνοήσει πλήρως τα αιτήματα της Αθήνας να παρέμβει προς τους λίβυους συνομιλητές της. Τέλος, η Αθήνα πρέπει να κάνει άλλη μία προσπάθεια οριοθέτησης με την Αίγυπτο.
Οι θεωρητικοί της «σκληρής γραμμής»
Το τετελεσμένο που επιδιώκει να δημιουργήσει η Αγκυρα εναντίον της Ελλάδας, της Αιγύπτου αλλά και της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι ιδιαίτερα σοβαρό. Η Τουρκία έχει επενδύσει πολύ χρόνο και χρήμα για την εμβάθυνση των σχέσεών της με το καθεστώς Σαράζ, αλλά παράλληλα για την ενίσχυση των δυνατοτήτων της τόσο στο Πολεμικό Ναυτικό όσο και στο πεδίο των ερευνών σε υδρογονάνθρακες. Την ίδια στιγμή, η Αθήνα είναι απούσα εδώ και χρόνια από την Τρίπολη παρά τα ανησυχητικά σημάδια που ήταν εμφανή στον ορίζοντα. Αυτά έγιναν εντονότερα μετά το 2016 και κυρίως όταν ανέλαβε την ηγεσία του τουρκικού υπουργείου Αμυνας ο Χουλουσί Ακάρ, σήμερα βασικός προπαγανδιστής του οράματος της «Γαλάζιας Πατρίδας». Ακολουθεί δε τη γραμμή και τις θεωρίες σκληροπυρηνικών επιτελών του Ναυτικού, όπως ο υποναύαρχος Τζιχάτ Γιαϊτσί (που πρόσφατα εξέδωσε και βιβλίο επί της συμφωνίας Τουρκίας – Λιβύης) ή ο απόστρατος υποναύαρχος Τζεμ Γκουρντενίζ και παλαιότερα ο Α/ΓΕΝ Μπουλέντ Μποστάνογλου. Τη δε άμεση σχέση μεταξύ του τουρκολιβυκού MoU και της επιστολής Σινιρλίογλου επεσήμανε και ο Τσαγκατάι Ερτσιγες, γενικός διευθυντής Πολιτικών και Αεροναυτιλιακών Υποθέσεων στο τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών, ο πρώτος που διατύπωσε τις διεκδικήσεις της Αγκυρας στην Ανατολική Μεσόγειο, το 2012.
