Κάθε φορά που εξαγγέλλεται «κάποια μεταρρύθμιση» στην εκπαίδευση ή έρχεται στη δημοσιότητα το κυβερνητικό πρόγραμμα ενός κόμματος για την παιδεία, επανέρχεται και η συζήτηση για τα προβλήματα του ελληνικού σχολείου και του πανεπιστημίου. Προβλήματα διαχρονικά, τα οποία φαίνονται αξεπέραστα, παρά τις πολλές «μεταρρυθμίσεις» και «αντιμεταρρυθμίσεις», ειδικά των τελευταίων δεκαετιών.
Αυτό καταδεικνύει την έλλειψη πολιτικής βούλησης, γενναιότητας και συνεννόησης μεταξύ των κομμάτων. Σήμερα, αλήθεια, τι χρειάζεται για την αναβάθμιση και τον εκσυγχρονισμό της παιδείας;
Πρώτον, επειδή η παιδεία είναι πραγματικά μια εθνική υπόθεση, μια ουσιαστική μεταρρύθμιση πρέπει να έχει την ευρεία συναίνεση και να εφαρμόζεται με συνέπεια σε βάθος χρόνου. Κανείς δεν επιτρέπεται να αιφνιδιάζει μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικούς με συνεχείς αλλαγές υπουργών και μαζί κατευθύνσεων και προτού γίνει ένας ουσιαστικός διάλογος της εκπαιδευτικής κοινότητας.
Επισημαίνω ότι οποιοσδήποτε σχεδιασμός (μεταρρύθμιση) πρέπει να βασίζεται σε αρχές που είναι σύμφυτες με την έννοια της παιδείας και αυτές είναι:
Αξιοκρατία: Είναι το βασικό ζητούμενο οποιασδήποτε μικρής και μεγάλης κοινωνίας έτσι ώστε να λειτουργεί με τις καλύτερες δυνατές αποφάσεις για τη λύση των προβλημάτων της και να μην υπάρχει κλίμα δυσπιστίας.
Αξιολόγηση για τους πάντες και τα πάντα με αντικειμενικότητα: Η αξιολόγηση δεν είναι αυτοσκοπός. Οι στόχοι της αξιολόγησης είναι να αποκτούν πρώτον αυτογνωσία οι αξιολογούμενοι μαθητές και εκπαιδευτικοί και να προσπαθούν για το καλύτερο μέσω των προγραμμάτων ενίσχυσης των αδύναμων μαθητών και της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών. Δεύτερον, τα αποτελέσματα της αξιολόγησης του εκπαιδευτικού και του εκπαιδευτικού έργου των σχολικών μονάδων δίνει τη δυνατότητα να υπάρχει μια καλή γνώση των προβλημάτων και της ανάγκης αλλαγών σε Περιφέρεια και Εθνικό επίπεδο.
Επιμόρφωση υποχρεωτική και διαρκής: Είναι απαράδεκτο ένας εκπαιδευτικός να μην αξιολογείται και να μην επιμορφώνεται ούτε μία φορά σε όλη τη διάρκεια της θητείας του.
Κριτική ικανότητα: Στο σχολείο, οι μαθητές πρέπει να μαθαίνουν να μελετούν και να μαθαίνουν πώς να μάθουν, καλλιεργώντας την κριτική τους γνώση και τη συνθετική τους ικανότητα. Οι μαθητές πρέπει να καλλιεργούν την κρίση τους και όχι τη στείρα απομνημόνευση (παπαγαλία).
Αριστεία: Δεν είναι αυτοσκοπός. Αλλά όχι και να φτάσουμε στο σημείο να διώκεται. Είναι στη φύση του ανθρώπου να θέλει να προοδεύει και να προσπαθεί να γίνει καλύτερος. Μέσα σε αυτό το κλίμα δημιουργείται και η άμιλλα που αποτελεί και κίνητρο.
Οι παραπάνω αρχές είναι απολύτως απαραίτητες για να έχουμε ένα σύγχρονο και καλό εκπαιδευτικό σύστημα. Είναι εκ των ων ουκ άνευ. Είναι αναγκαίο όλοι και κυρίως τα πολιτικά κόμματα να αντιληφθούμε ότι χωρίς τις παραπάνω αρχές δεν υπάρχει περίπτωση να βελτιώσουμε το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Ο καθένας ας αναλάβει τις ευθύνες του. Πρέπει όλοι να βιαστούμε, πρέπει όλοι να συνειδητοποιήσουμε αυτή την αλήθεια γιατί οι καιροί είναι δύσκολοι και δεν πρέπει να χάνουμε άλλο χρόνο. Είναι η ώρα για την «επανάσταση του αυτονόητου». Δεν ανακαλύπτουμε την πυρίτιδα.
Βεβαίως, μια ουσιαστική μεταρρύθμιση περιλαμβάνει ριζικές αλλαγές, τομές και μέτρα όπως:
Ο εκσυγχρονισμός και εν προκειμένω η ένταξη των σύγχρονων τεχνολογιών στην εκπαιδευτική διαδικασία.
Εκσυγχρονισμός αναλυτικών προγραμμάτων και βιβλίων. Στα αναλυτικά προγράμματα καθορίζονται οι στόχοι της εκπαίδευσης, τα μορφωτικά αγαθά, η διδασκόμενη ύλη, η μέθοδος διδασκαλίας τους κ.λπ.
Καθιέρωση ενιαίου προγράμματος διδασκαλίας στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο.
Ριζικές αλλαγές στη διοίκηση και εποπτεία της εκπαίδευσης.
Νέο σύστημα στην επιλογή των στελεχών της εκπαίδευσης με αξιοκρατικά κριτήρια ώστε να μην υπάρχει η δυνατότητα κομματικών παρεμβάσεων και αυθαιρεσιών.
Προτεραιότητα στο Εθνικό Σύστημα Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης. Μέσω αυτού του θεσμού δημιουργήθηκαν τα Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΙΕΚ) που είναι βαθμίδα μεταλυκειακή. Στα ΙΕΚ οι απόφοιτοι αποκτούν δίπλωμα επαγγελματικής κατάρτισης αναγνωρισμένο τόσο από την Ελλάδα όσο και από την Ευρωπαϊκή Ενωση.
Εμφαση στις νέες σχολικές δραστηριότητες (πολιτιστικά, επιστημονικά θέματα, μουσικές εκδηλώσεις, θέατρο, εκθέσεις ζωγραφικής, περιβαλλοντική εκπαίδευση, αγωγή υγείας, ναρκωτικά, αλκοόλ κ.ά.). Το σχολείο δεν είναι μόνο για να προσδίδει γνώσεις αλλά και να πλάθει ολοκληρωμένες προσωπικότητες με ευρύτερη πνευματική καλλιέργεια.
Πανεπιστήμια (ΑΕΙ):
Αλλαγές στην οργάνωση και στη διοίκηση αυτών. Δεν μπορεί να συγκεντρώνονται όλες οι αρμοδιότητες σε πολυπρόσωπα όργανα.
Τετραετής Προγραμματισμός (για να μην έχουμε αποσπασματικές αντιμετωπίσεις των αναγκών σε διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό).
Δίκαιο και ολοκληρωμένο σύστημα φοιτητικής μέριμνας.
Μεγαλύτερη αυτοτέλεια, ανάπτυξη μεταπτυχιακών σπουδών και έρευνας, αξιολόγηση των πανεπιστημίων.
Ριζικές αλλαγές στις προπτυχιακές σπουδές – αντιμετώπιση του φαινομένου των αιωνίων φοιτητών. Είναι απαράδεκτη η διαδικασία της μεταφοράς «του μεταφερομένου» έτσι ώστε να έχουμε το φαινόμενο μαθήματα του Α’ εξαμήνου να μεταφέρονται στο 10ο ή στο 12ο εξάμηνο. Ετσι διασπώνται η συνοχή και η αλληλουχία της διδασκαλίας. Γι’ αυτό καθιερώσαμε στη μεταρρύθμιση 91-93 ότι αν δεν περάσεις τα μαθήματα των πρώτων τεσσάρων εξαμήνων, να μην μπορείς να δώσεις εξετάσεις στα μαθήματα των άλλων εξαμήνων.
Καθιερωνόταν επίσης το λεγόμενο (ν+2) ότι ο μέγιστος χρόνος σπουδών να είναι ο κανονικός αριθμός συν δύο (2) επιπλέον χρόνια. Προβλεπόταν δε ότι σε τυχόν υπέρβαση δεν θα χορηγούνταν οι πάσης φύσεων παροχές (σίτιση, στέγαση, δωρεάν συγγράμματα, δάνεια, υποτροφίες κ.ά.).
Λίγοι θα διαφωνούσαν ότι θα ήταν σπουδαίο αν μπορούσε να εξασφαλίσει το εκπαιδευτικό μας σύστημα τα παραπάνω. Αλλά οι περισσότεροι θα σκέφτονταν ότι είναι ανεδαφικό να περιμένουμε ότι όλα αυτά μπορούν να γίνουν άμεσα στην Ελλάδα.
Και όμως… Υπήρξε ένα χρονικό διάστημα (1991-1993) που όλα αυτά και άλλα πολλά – που δεν χωρούν σε ένα άρθρο – είχαν θεσμοθετηθεί και τα περισσότερα είχαν ξεκινήσει να εφαρμόζονται. Η πραγματική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που είχαμε υλοποιήσει, έπειτα από ευρύτατο διάλογο με το σύνολο της εκπαιδευτικής κοινότητας, είχε φέρει επανάσταση στην Παιδεία. Μάλιστα, βοήθησε και το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Νέας Δημοκρατίας, το οποίο είχε συστηματικά μελετηθεί.
Δυστυχώς, όπως συμβαίνει συχνά στη χώρα μας, με την αλλαγή της κυβέρνησης τα περισσότερα από τα παραπάνω καταργήθηκαν στη συνέχεια. Μέχρι και με τηλεγραφική εντολή υφυπουργού Παιδείας της επόμενης κυβέρνησης καταργήθηκαν αναγκαία για την παιδεία μας μέτρα. Οπως το ΠΔ 320/1993 που αφορούσε την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών.
Λίγα μόνο από όσα θεσμοθετήσαμε τότε, έστω και λειψά ή με στρεβλώσεις, έχουν διατηρηθεί μέχρι τις μέρες μας. Οπως τα μεταπτυχιακά στα πανεπιστήμια που δεν υπήρχαν πριν, τα ΙΕΚ που επίσης δεν υπήρχαν, το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο και το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας που ιδρύσαμε τότε, η Πληροφορική στα σχολεία και ο εξοπλισμός με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, η δεύτερη ξένη γλώσσα στο Γυμνάσιο. Τα περισσότερα όμως, και κυρίως οι βασικές αρχές του συστήματος, δυστυχώς ξεριζώθηκαν.
Διαβάζοντας όσα ανακοίνωσε η σημερινή κυβέρνηση ως εκπαιδευτικό της πρόγραμμα διαπιστώνω ότι είναι στη σωστή κατεύθυνση και ότι έχει υιοθετήσει αρκετές από τις παραπάνω αρχές και προβλέψεις. Δεν μπορώ να γνωρίζω αν τα όσα ανακοινώθηκαν έχουν προετοιμαστεί με λεπτομέρεια ώστε να είναι εφαρμόσιμα. Ούτε μπορώ να γνωρίζω αν και τι είναι πραγματικά αποφασισμένη να εφαρμόσει.
Σήμερα όμως δικαιούμαι να σκέφτομαι ότι αν εκείνη η μεταρρύθμιση που ξεκινήσαμε στις αρχές της δεκαετίας του 1990 είχε συνεχιστεί και δεν είχε καταργηθεί, θα είχαμε ένα εντελώς διαφορετικό, πολύ καλύτερο εκπαιδευτικό σύστημα. Θα είχαμε στην ουσία μια πολύ καλύτερη βάση για την πρόοδο και ανάπτυξη της χώρας μας. Χάθηκαν για την Παιδεία ήδη 25 ολόκληρα χρόνια.
Δεν μπορούμε να γυρίσουμε τον χρόνο πίσω. Μπορούμε όμως να εξασφαλίσουμε ότι η Παιδεία μας δεν θα χάσει και άλλα χρόνια! Αυτό όμως απαιτεί δουλειά, γενναιότητα αποφασιστικότητα, αλλαγή νοοτροπίας στο θέμα αυτό και επιτέλους ήρθε η ώρα να το αντιληφθούν τα κόμματα. Ο κομματισμός βλάπτει τα μέγιστα.
Ηρθε η ώρα να αντιληφθούν όλοι ότι χρειάζεται η «επανάσταση του αυτονόητου».
Ο κ. Γιώργος Σουφλιάς είναι πρώην υπουργός.
