Προς το οριστικό τέλος της οδεύει η εποχή του Εβο Μοράλες στη Βολιβία, όπου η μεταβατική κυβέρνηση της Τζανίνε Ανιες φαίνεται να τα βρίσκει με το Κίνημα προς τον Σοσιαλισμό (MAS), το κόμμα του Μοράλες, υπό τον όρο ότι ο αυτοεξόριστος πρόεδρος, ο οποίος ζήτησε πολιτικό άσυλο στο Μεξικό, δεν θα ξαναδιεκδικήσει τέταρτη θητεία στην προεδρία στις εκλογές που θα διοργανωθούν εντός 90 ημερών.
Η συμφωνία που διαπραγματεύονται η Ανιες και το MAS, το οποίο κατέχει την πλειοψηφία στη Βουλή και στη Γερουσία, έχει ως μοναδικό στόχο τη διοργάνωση εκλογών και την αποκατάσταση της ειρήνης στη χώρα. Εχει την υποστήριξη της Ρωσίας που στήριζε τον Μοράλες, αλλά μένει να φανεί αν θα γίνει αποδεκτή και από τον λαό στους δρόμους.
Μετά την παραίτηση του Μοράλες την περασμένη Κυριακή, οι οπαδοί του και οι οπαδοί της αντιπολίτευσης διαδήλωναν στις μεγάλες πόλεις, όπως στη Σάντα Κρους (προπύργιο της αντιπολίτευσης) και στην Κοτσαμπάμπα (προπύργιο του Μοράλες), ενώ οι πρώτοι κατέβαιναν καθημερινά από το Ελ Αλτο – λαϊκό προάστιο της πρωτεύουσας, στο υψηλότερο σημείο της, στα 4.000 μέτρα – στους κεντρικούς δρόμους της Λα Παζ όπου συγκρούονταν με οπαδούς της αντιπολίτευσης. Από τις εκλογές της 20ής Οκτωβρίου, όταν ξέσπασε η αναταραχή στη χώρα, έχουν χάσει τη ζωή τους τουλάχιστον 10 άτομα, κυρίως από σφαίρες.
Από το Μεξικό όπου κατέφυγε, ο Μοράλες αρχικά έριχνε λάδι στη φωτιά καταγγέλλοντας «το πιο πονηρό και καταστροφικό πραξικόπημα στην Ιστορία» ενώ αργότερα άρχισε να καλεί τον λαό να ηρεμήσει. Η συμφωνία ανάμεσα στη μεταβατική πρόεδρο Ανιες και στο MAS προβλέπει ότι ο Μοράλες δεν θα μπορεί να θέσει υποψηφιότητα στις επικείμενες εκλογές, αφού το Σύνταγμα περιορίζει σε δύο τις συνεχόμενες θητείες ενός προέδρου ενώ ο Μοράλες έχει ήδη υπηρετήσει τρεις, αλλά θα μπορέσει να επιστρέψει στη Βολιβία με ασφάλεια, σαν απλός πολίτης.
Πώς οδηγήθηκε στην παραίτηση
Καθοριστική στην απόφαση του Μοράλες να παραιτηθεί την περασμένη Κυριακή υπήρξε η στάση της αστυνομίας, αρχικά, και του στρατού, στη συνέχεια. Η αρχή του τέλους για τον πρώτο ιθαγενή Ινδιάνο που κυβέρνησε στη Λατινική Αμερική ξεκίνησε πριν από 10 ημέρες, Παρασκευή βράδυ, όταν το επίλεκτο σώμα της αστυνομίας (UTOP) που φύλασσε, μεταξύ άλλων, το προεδρικό μέγαρο στη Λα Παζ και μέχρι τότε συγκρουόταν με τους αντικυβερνητικούς διαδηλωτές, αποφάσισε να πάψει να υπερασπίζεται τον Μοράλες και να ενωθεί με τους διαδηλωτές που ζητούσαν την παραίτησή του. Την επομένη, δηλαδή το περασμένο Σάββατο, οι δυνάμεις της UTOP εγκατέλειψαν τα πόστα τους.
Η απόφαση αυτή, που λήφθηκε σε συνάντηση αξιωματικών της UTOP, υπήρξε ο καταλύτης που έριξε τον Μοράλες, ο οποίος δεν μπορούσε να ελέγξει τους δρόμους της Βολιβίας χωρίς την υποστήριξη των τοπικών αστυνομικών σε κάθε πόλη – οι αστυνομικοί είχαν ήδη αρχίσει να λιποτακτούν από την Παρασκευή το πρωί, πρώτα στην Κοτσαμπάμπα και μετά στην υπόλοιπη χώρα.
Ο Μοράλες τότε στράφηκε στους στρατηγούς, τους οποίους κάλεσε στο προεδρικό μέγαρο την Παρασκευή το βράδυ, μαζί με τον αρχηγό των Ενόπλων Δυνάμεων Ουίλιαμς Καλιμάν, που ήταν άνθρωπος του Μοράλες και σύμμαχός του επί χρόνια (η Ανιες τον έχει ήδη αποστρατεύσει και αντικαταστήσει). Αλλά μάταια. Το Σάββατο ο Καλιμάν δήλωσε ότι ο στρατός (που μέχρι τότε είχε μείνει αμέτοχος στις ταραχές) δεν θα κινηθεί ποτέ εναντίον του λαού.
Ενα άλλο πλήγμα κατά του Μοράλες ήρθε νωρίς την Κυριακή το πρωί, όταν ο Οργανισμός Αμερικανικών Κρατών (OAS), τον οποίο είχε καλέσει ο ίδιος ο πρώην πρόεδρος για να ερευνήσει τις καταγγελίες για νοθεία στις εκλογές, έδωσε στη δημοσιότητα το πόρισμά του που ανέφερε «σοβαρές παρατυπίες», όπως ανύπαρκτες ή πλαστές ψήφους και «σαφή χειραγώγηση» της καταμέτρησης. Μακροχρόνιοι υποστηρικτές του Μοράλες άρχισαν να τον εγκαταλείπουν, όπως ο Χουάν Κάρλος Ουαράτσι, επικεφαλής του ισχυρότερου συνδικάτου της Βολιβίας, ο οποίος, λίγες ημέρες νωρίτερα, οργάνωνε τους εργάτες ορυχείων που διαδήλωναν υπέρ του Μοράλες στη Λα Παζ αλλά πλέον παρότρυνε δημοσίως τον πρόεδρο να παραιτηθεί.
Γύρω στις 5 το απόγευμα της περασμένης Κυριακής ήρθε το τελευταίο χτύπημα: ο Καλιμάν «πρότεινε» στον Μοράλες να παραιτηθεί στο όνομα «της ειρήνης και της διατήρησης της σταθερότητας στη Βολιβία». Ο Μοράλες δεν είχε άλλη λύση παρά να αποχωρήσει ύστερα από σχεδόν 14 χρόνια στην εξουσία (ανέλαβε τα καθήκοντά του τον Ιανουάριο του 2006).
Η εκδοχή του πρώην προέδρου
Ο ίδιος ο Μοράλες έδωσε διαφορετική εκδοχή των συμβάντων σε συνέντευξή του στην ισπανική «El Pais», την Τετάρτη στην Πόλη του Μεξικού, επιμένοντας στα περί πραξικοπήματος. «Το πραξικόπημα ξεκίνησε στις 21 Οκτωβρίου, μετά τις εκλογές, με την ψευδή καταγγελία για νοθεία. Τώρα αντιλαμβάνομαι ότι η καταγγελία αυτή ήταν η πραγματική νοθεία» είπε.
Σε ερώτηση για το πώς ερμηνεύει τη στάση του μακροχρόνιου συμμάχου του, Καλιμάν, ο Μοράλες απάντησε: «Δεν μπορώ να την καταλάβω. Είχα καλή άποψη για τον στρατηγό Καλιμάν. Είχα μιλήσει με τις Ενοπλες Δυνάμεις και μου είχαν πει ότι θα έμεναν εκεί. Υστερα μου ζήτησαν να παραιτηθώ – άλλη μια απόδειξη του πραξικοπήματος. Προφανώς αισθάνομαι προδομένος». Την ανάληψη της μεταβατικής προεδρίας από την Ανιες, την οποία την Πέμπτη το βράδυ αναγνώρισε και το MAS, ο Μοράλες τη χαρακτήρισε «αντισυνταγματική» που «επιβεβαίωσε το πραξικόπημα».
Οσο για τους αστυνομικούς που λιποτάκτησαν, ο πρώην πρόεδρος είπε ότι του προώθησε «μηνύματα ένας πιστός αξιωματικός στα οποία του ζητούσαν να με προδώσει. Του έλεγαν μάλιστα ότι θα του έδιναν 50.000 δολάρια». Κατηγόρησε τον OAS, που ο ίδιος είχε καλέσει, ως όργανο της Ουάσιγκτον.
Το χρονικό και τα καμώματα μιας προεδρίας
Ο Μοράλες πρωτοεξελέγη πανηγυρικά το 2005, και μάλιστα από τον πρώτο γύρο με 54% (δεν είχε ξαναγίνει), ύστερα από μήνες κινητοποιήσεων των αυτόχθονων Ινδιάνων (η Βολιβία έχει το υψηλότερο ποσοστό αυτοχθόνων στη Λατινική Αμερική). Αν και οι αυτόχθονες αποτελούν την πλειοψηφία στη χώρα, μέχρι την εκλογή του Μοράλες δεν είχαν εξουσία. «Το Βήμα» ήταν παρόν στην «επανάσταση» του 2005, όταν οι Ινδιάνοι είχαν υψώσει μπλόκα σε όλους τους δρόμους παραλύοντας τη χώρα αλλά με ένα ειρηνικό πνεύμα αισιοδοξίας.
Στην αρχή ο Μοράλες εκπλήρωσε τις προσδοκίες του λαού και διέψευσε όσους φοβούνταν ότι θα αποδεικνυόταν ένας Ούγκο Τσάβες. Η οικονομία της Βολιβίας αναπτύχθηκε με πρωτοφανείς ρυθμούς και η ακραία φτώχεια, που πλησίαζε το 70%, μειώθηκε με τα χρόνια στο μισό. Το 2009 ο Μοράλες πέρασε ένα νέο Σύνταγμα, που ανέβασε σε δύο τις θητείες ενός προέδρου (από μία), και την ίδια χρονιά επανεξελέγη ακόμη πιο πανηγυρικά, με 64% από τον πρώτο γύρο.
Φαίνεται όμως ότι γλυκάθηκε υπερβολικά από την εξουσία. Στις εκλογές του 2014 υποστήριξε ότι οι δύο θητείες του προέδρου αρχίζουν να μετρούν μετά την ψήφιση του νέου Συντάγματος, άρα η διεκδίκηση τρίτης θητείας από μέρους του μετράει για δεύτερη. Εν τω μεταξύ, είχαν αρχίσει τα συντροφικά μαχαιρώματα εντός του MAS (του καταλογίζουν ότι τόσα χρόνια δεν άφησε κανέναν άλλον πολιτικό να αναδειχθεί στο κόμμα) ενώ άρχισε να αποξενώνει ακόμη και αυτόχθονες (υποστηρίζοντας, για παράδειγμα, τους νεόκοπους «κοκαλέρος», καλλιεργητές κόκας, της Κοτσαμπάμπα έναντι των πιο παραδοσιακών κοκαλέρος των Γιούνγκας, στην περιφέρεια της Λα Παζ, ή ανοίγοντας δρόμους στον βολιβιανό Αμαζόνιο καταστρέφοντας περιοχές αυτοχθόνων).
Στην προσπάθειά του να παραμείνει στην εξουσία, ο Μοράλες διοργάνωσε ένα δεσμευτικό δημοψήφισμα το 2016, ζητώντας από τους ψηφοφόρους να του επιτρέψουν να διεκδικήσει τέταρτη θητεία στην προεδρία, το οποίο έχασε (με 48,70% έναντι 51,30%). Αγνοώντας το αποτέλεσμα, ο Μοράλες ζήτησε από το Ανώτατο Δικαστήριο, στο οποίο είχε διορίσει «δικούς του», να αποφανθεί επί του θέματος και το δικαστήριο αποφάσισε το 2017 ότι ο περιορισμός στις θητείες «παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα» του Μοράλες.
Το τέλος του Μοράλες είχε ξεκινήσει και επισφραγίστηκε με τα καμώματά του την ημέρα των εκλογών της 20ής Οκτωβρίου, τις οποίες ήταν αποφασισμένος να κερδίσει πάση θυσία για να υπηρετήσει τέταρτη θητεία. Το βράδυ των εκλογών, με το 80% των ψήφων καταμετρημένο, γινόταν φανερό ότι ο Μοράλες δεν θα εκλεγόταν από τον πρώτο γύρο – αν πήγαινε σε δεύτερο, θα έχανε απέναντι στην ενωμένη αντιπολίτευση. Τότε ξαφνικά διακόπηκε η καταμέτρηση (κόπηκε το ρεύμα και το Internet, όπως κατήγγειλαν οι καταμετρητές). Επί 24 ώρες, το σάιτ της εκλογικής επιτροπής δεν ανανέωνε τα αποτελέσματα. Οταν ξαναξεκίνησε η καταμέτρηση, ο Μοράλες αύξανε αλματωδώς τη διαφορά του, κερδίζοντας τις εκλογές από τον πρώτο γύρο. Αμέσως μετά, η αντιπολίτευση κατέβηκε στους δρόμους.
