Εχουμε αδιαμφισβήτητα πλέον «τετραγωνίσει τον κύκλο» της ζωής μας. Και αυτός ο… τετραγωνισμός αφορά την άρρηκτη σχέση με οθόνες παντός τύπου οι οποίες «ρουφούν» πολλές ώρες της ημέρας των μεγάλων αλλά και των μικρών, ακόμη και των πολύ μικρών.

Παιδιά προσχολικής ηλικίας μπορεί να μην καταφέρνουν να φάνε ή να ντυθούν μόνα τους, αλλά τους είναι πανεύκολο να βρουν στο κινητό την κατάλληλη εφαρμογή και να παίξουν παιχνίδια, ή να ψάξουν στο τάμπλετ την εκπομπή της αρεσκείας τους.

Αυτή είναι η νέα τεχνολογική εποχή μας, θα πείτε και θα έχετε δίκιο. Ωστόσο πρέπει να παραδεχθούμε ότι το μέτρο ουκ ολίγες φορές χάνεται και ο κύκλος της ζωής των μικρών… τετραγωνίζεται καθημερινά επί ώρες, αλλά όχι χωρίς κόστος για την ανάπτυξή τους, όπως αποδεικνύουν ολοένα και περισσότερα ερευνητικά στοιχεία.

Θέαση και λευκή ουσία

Η τελευταία προειδοποίηση ήλθε πριν από μερικές ημέρες από ειδικούς του Ιατρικού Κέντρου στο Νοσοκομείο Παίδων στο Σινσινάτι και δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «JΑΜΑ Pediatrics». Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι τα παιδιά προσχολικής ηλικίας που περνούν πολύ χρόνο μπροστά σε οθόνες εμφανίζουν διαφορές στη δομική ακεραιότητα των δεσμών της λευκής ουσίας του εγκεφάλου σε περιοχές που σχετίζονται με τη γλώσσα και άλλες γνωστικές λειτουργίες όπως οι συμβολικές και εκτελεστικές λειτουργίες, οι οποίες αφορούν τον έλεγχο της σκέψης και τον αυτοέλεγχο. Τα παιδιά αυτά φάνηκε να έχουν επίσης χαμηλότερα σκορ σε γλωσσικά τεστ.

Πώς όμως ορίστηκε ο πολύς χρόνος μπροστά στην οθόνη; Οι ειδικοί έλαβαν υπόψη τους τις συστάσεις της Αμερικανικής Ακαδημίας Παιδιατρικής, σύμφωνα με τις οποίες τα παιδιά κάτω των 18 μηνών δεν πρέπει να έρχονται σε επαφή με οθόνες – εξαιρούνται οι περιπτώσεις βιντεοκλήσεων με αγαπημένα πρόσωπα. Σε ό,τι αφορά τα παιδιά 18 έως 24 μηνών, οι γονείς πρέπει να επιλέγουν προγράμματα υψηλής ποιότητας τα οποία και θα παρακολουθούν μαζί τους βοηθώντας τα να κατανοήσουν το τι βλέπουν. Στις ηλικίες δύο έως πέντε ετών η χρήση οθόνης πρέπει να περιορίζεται σε μία ώρα την ημέρα και να περιλαμβάνει υψηλής ποιότητας προγράμματα, τα οποία και πάλι τα παιδιά πρέπει να παρακολουθούν μαζί με τους γονείς τους. Σύμφωνα με τις συστάσεις, είναι απαραίτητο να υπάρχουν ώρες χωρίς οθόνη μέσα στην ημέρα κατά τις οποίες η οικογένεια θα κάνει πράγματα μαζί, όπως το να τρώει το μεσημεριανό ή το βραδινό της. Επίσης πρέπει να υπάρχουν στο σπίτι δωμάτια… ελεύθερα οθονών, όπως τα υπνοδωμάτια.

Η μελέτη

Προκειμένου να καταλήξουν στα συμπεράσματά τους οι ερευνητές με επικεφαλής τον Τζον Χάτον, διευθυντή του Κέντρου για την Ανάγνωση και τον Αλφαβητισμό του Νοσοκομείου Παίδων του Σινσινάτι, μελέτησαν 47 υγιή παιδιά – 27 κορίτσια και 20 αγόρια – ηλικίας τριών έως πέντε ετών καθώς και τους γονείς τους. Τα παιδιά υποβλήθηκαν σε γνωστικά τεστ καθώς και σε μαγνητική τομογραφία διάχυσης (diffusion tensor MRI), η οποία μπορεί να δώσει εικόνα σχετικά με την ακεραιότητα της λευκής ουσίας στον εγκέφαλο. Στους γονείς χορηγήθηκε ένα διαγνωστικό εργαλείο, το ScreenQ, το οποίο αντανακλά τις συστάσεις της Αμερικανικής Παιδιατρικής Εταιρείας για τη χρήση οθονών.

Ιδού τα ευρήματα: όσο περισσότερο χρόνο περνούσαν τα μικρά παιδιά συντροφιά με μια οθόνη τόσο μικρότερα σκορ εμφάνιζαν στην εκφραστική γλώσσα (στο πώς εκφράζονταν, στο είδος και στον αριθμό των λέξεων που χρησιμοποιούσαν), αλλά και στην ικανότητά τους να ονοματίζουν αντικείμενα. Παράλληλα, όπως αποκάλυψαν οι απεικονίσεις του εγκεφάλου, οι περισσότερες ώρες στην οθόνη συνδέονταν με μικρότερη δομική ακεραιότητα της λευκής ουσίας του εγκεφάλου, η οποία επιδρά στην οργάνωση αλλά και στη μυελίνωσή του – δηλαδή στη διαδικασία σχηματισμού προστατευτικού περιβλήματος μυελίνης γύρω από τα νεύρα, η οποία είναι ζωτικής σημασίας ώστε να ταξιδεύουν οι νευρικοί παλμοί πιο γρήγορα και να επικοινωνούν οι νευρώνες μεταξύ τους. Οι δέσμες λευκής ουσίας που πλήττονταν περισσότερο αφορούσαν την εκτελεστική λειτουργία της γλώσσας και άλλες δεξιότητες που συνδέονται με τη γραφή και την ανάγνωση.

Βάσιμες αμφιβολίες

Σε σχετικό δελτίο Τύπου ο δρ Χάτον ανέφερε ότι «η μελέτη γεννά ερωτήματα για το αν κάποιες πτυχές της χρήσης οθονών στην προσχολική ηλικία συνδέονται με ανεπαρκή διέγερση του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ταχείας ανάπτυξής του. Παρότι δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε αν η χρήση οθονών πράγματι προκαλεί αυτές τις δομικές αλλαγές, τα ευρήματα δείχνουν ότι απαιτούνται περαιτέρω μελέτες που θα μας βοηθήσουν στην καλύτερη κατανόηση της σχέσης οθονών και νευροανάπτυξης». Ο ειδικός κατέληξε τονίζοντας πως με δεδομένο ότι η χρήση οθονών αυξάνεται σε ολοένα και μικρότερες ηλικίες, είναι απαραίτητο να λάβουμε απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα ώστε να τεθούν τόσο από την Πολιτεία όσο και από τους γονείς τα κατάλληλα όρια χρήσης. Διότι αυτό που τώρα μπορεί να φαίνεται αθώο ή και βολικό – «άσε το παιδί να παίξει κανένα δίωρο να ηρεμήσουμε» – μπορεί τελικώς να είναι ένοχο για το τι θα συμβεί στον εγκέφαλο του για πάντα…