Αλκίνοος Ιωαννίδης : Το έργο του Μίκη Θεοδωράκη ανήκει στις ζωές μας, όχι στον ίδιο πια

Δεν είναι η πρώτη φορά που το «Αξιον Εστί» του Μίκη Θεοδωράκη παρουσιάζεται από νεότερους δημιουργούς. Σίγουρα, ούτε και η τελευταία. Το ζητούμενο κάθε φορά δεν είναι μόνο ποιοι το επιχειρούν αλλά γιατί το επιχειρούν και κυρίως τι θέλουν να επιτύχουν μέσω αυτού. Υπήρξαν προσπάθειες που εξαρχής έμοιαζαν και ήταν καταδικασμένες και υπήρξαν και άλλες που στην ανακοίνωσή τους και μόνο δημιουργούν αίσθηση. Όπως για παράδειγμα συμβαίνει με την συναυλία του Σαββάτου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, όπου οι Μουσικοί της Καμεράτας – Ορχήστρας των Φίλων της Μουσικής και ο μαέστρος Γιώργος Πέτρου, μαζί με τον Αλκίνοο Ιωαννίδη, τον βαρύτονο Τάση Χριστογιαννόπουλο (φωτο κάτω δεξιά) και τον Δημήτρη Λιγνάδη (φωτο κάτω αριστερά), θα παρουσιάσουν το «Αξιον Εστί», σε ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη. Συμμετέχουν, επίσης, η Χορωδία του ΕΜΠ που διευθύνουν ο Μιχάλης Οικονόμου και η Αθανασία Κυριακίδου, η Χορωδία «Μελωδοί» υπό τον Γιώργο Ζιάκα και η Λαϊκή ορχήστρα της μουσικής σχολής «Εν χορδαίς και οργάνοις» της Σύρου με μαέστρο τον Αρίστο Βαμβακούση.

Λίγο πριν τη συναυλία του Μεγάρου, ο Αλκίνοος Ιωαννίδης, μιλά στο vima.gr, για την προσέγγισή του, στο εμβληματικό έργο του Μίκη Θεοδωράκη, για την αιτία και την αφορμή να ασχοληθεί μαζί του και φυσικά για τον μεγάλο συνθέτη.

«Ένα το χελιδόνι κι η άνοιξη ακριβή
για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή
Θέλει νεκροί χιλιάδες να `ναι στους τροχούς
Θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους»

Το τετράστιχο αυτό τι μπορεί να σημαίνει σήμερα και κυρίως τι μπορεί να σημαίνει σήμερα για τους νέους ανθρώπους;

«Δεν είμαι βέβαιος ότι ο Οδυσσέας Ελύτης θα έγραφε αυτούς τους στίχους σήμερα. Ίσως να μην έγραφε καθόλου, ίσως να μην ήξερε καν ότι είναι ποιητής. Και, αν τους έγραφε, δεν είμαι σίγουρος ότι θα βρισκόταν κανείς να τους εκτιμήσει. Ζούμε σε αντιποιητική εποχή. Έχω πατέρα και αδερφό ποιητές και ξέρω πόσο αποκαρδιωτικό είναι το τοπίο. Μέσα σε αυτό, η αξία και το νόημα του στίχου «Ένα το χελιδόνι κι η άνοιξη ακριβή» τονίζεται με έναν απολύτως σύγχρονο τρόπο. Σε μια εποχή χωρίς ποίηση και συλλογικότητα, χωρίς νεκρούς χιλιάδες στους τροχούς ή ζωντανούς αιμοδότες, στεκόμαστε αμήχανοι μπροστά σε ερωτήματα όπως αν αξίζει κανείς να παλεύει και για ποιο πράγμα, αν η άνοιξη μπορεί να είναι προσωπική χωρίς να είναι συλλογική και το αντίστροφο, αν έχει οποιοδήποτε νόημα όλο αυτό που ζούμε. Η αληθινή ποίηση όμως εξακολουθεί να μιλά σε όσους την έχουν ανάγκη, αλλάζει μαζί μας και εξακολουθεί να δείχνει δρόμο όποτε βρισκόμαστε σε αδιέξοδο.»

Ποια η αιτία και αφορμή να ασχοληθείτε με το «Αξιον Εστί»;

«Αφορμή ήταν η πρόταση που μού έγινε από τον Γιώργο Πέτρου, διευθυντή της Καμεράτας. Τον εκτιμώ πολύ, εκτιμώ πολύ και τη συγκεκριμένη ορχήστρα, η οποία έχει προσφέρει πολλά στο άνυδρο τοπίο των τελευταίων χρόνων. Σε μια εποχή φτήνιας, προχειρότητας, ακαλαισθησίας και σύγχυσης, αντιμετωπίζοντας χίλιες δυσκολίες, συσπείρωσε ανθρώπους, στοιχεία πολύτιμα και αξίες, κρατώντας ένα υψηλότατο επίπεδο. Και το να κρατιέται κανείς, και πόσο μάλλον μια ολόκληρη ορχήστρα, σε ένα επίπεδο, όταν γύρω κυριαρχεί το ευτελές, αποτελεί έναν άθλο εκ μέρους της και μια παρηγοριά για πολλούς από εμάς. Η ύπαρξή της δεν είναι αυτονόητη και χρειάζεται τη στήριξη όλων, κοινού και Πολιτείας, αν θέλουμε να συνεχίσει να υπάρχει. Έγινε προσπάθεια και από τις δύο πλευρές μέσα στα τελευταία χρόνια να συνεργαστούμε, όμως το πρόγραμμά μας δεν το επέτρεπε. Δόθηκε λοιπόν τώρα η ευκαιρία, και μάλιστα με ένα έργο που δεν περίμενα ποτέ να ερμηνεύσω. Είμαι στο σπίτι μου όταν τραγουδάω το δικό μου υλικό, όπως και αυτό του Μάνου Χατζιδάκι, του οποίου αισθάνομαι «πνευματικοπαίδι» αν και δεν τον γνώρισα. Το να καλούμαι να ερμηνεύσω ένα τόσο εμβληματικό έργο του Μίκη Θεοδωράκη, αποτελεί μια πρόκληση, μια ευθύνη και ένα μεγάλο δώρο, καθώς και μια ευκαιρία να δουλέψω διαφορετικά πράγματα μέσα μου. Είναι σχεδόν πάντα χρήσιμο το να βγαίνει ένας καλλιτέχνης για λίγο από τον δρόμο του και να λειτουργεί με έναν άλλο τρόπο, παραμένοντας ο εαυτός του. Δεν πιστεύω στην «αναμέτρηση» με το έργο, σαν να πρόκειται για κανέναν αντίπαλο. Τα τραγούδια του «Άξιον Εστί» ερμηνεύτηκαν σπουδαία από τον Γρηγόρη Μπιθικώτση. Έκτοτε, τα έχουν τραγουδήσει πολλοί ερμηνευτές. Αν θέλουμε πραγματικά να υπηρετήσουμε τέτοια έργα, τους ακροατές, καθώς και τον καλλιτέχνη μέσα μας, και όχι απλά να ταΐσουμε τη φιλοδοξία και την αυταρέσκειά μας, οφείλουμε να τα προσεγγίζουμε με ειλικρίνεια, χαρίζοντάς τους τα μοναδικά στοιχεία του καθενός μας και δεχόμενοι τα δώρα τους.»

Ο Γιώργος Πέτρου, διευθυντής της Καμεράτας

Πώς θα περιέγραφες τον Μίκη Θεοδωράκη;

«Δεν νομίζω ότι μπορεί κανείς να τον περιγράψει. Είναι απερίγραπτος! Είναι απρόβλεπτος και περίπλοκος, όσο περίπλοκη υπήρξε και η ιστορία της χώρας μας τις τελευταίες πολλές δεκαετίες, με την οποία ταυτίστηκε σαν δημιουργός και σαν συνολική προσωπικότητα. Αφήνοντας όμως τη συλλογική μας ιστορία αλλά και την προσωπική του μυθολογία στην άκρη, ακούω συχνά κάποιο παλιό λαϊκό του τραγούδι και συγκινούμαι βαθιά. Έχω έντονη τη μνήμη των δίσκων του που ακούγονταν από το πικάπ του πατέρα μου, όσο έπαιζα παιδάκι στην αυλή. Το έργο του λειτούργησε προσωπικά στον καθένα μας. Λειτούργησε όμως και συλλογικά. Αντήχησε σε δύσκολες εποχές, όπου η ανάγκη να προσδιοριστεί κανείς πολιτισμικά ήταν ζωτική, γιατί η ζωή η ίδια δεν ήταν δεδομένη. Γνωρίζουμε όλοι τη σημασία των τραγουδιών του Θεοδωράκη για την Ελλάδα του 20ού αιώνα. Στην Κύπρο, μετά την εισβολή, αποτέλεσαν το soundtrack ενός τόπου ματωμένου, που μετρούσε νεκρούς και αγνοούμενους με τον μισό σχεδόν πληθυσμό του προσφυγοποιημένο. Μέσα στην απόλυτη τραγωδία, ανασφάλεια και αστάθεια, το τραγούδι έρχεται να σου ψιθυρίσει ποιος είσαι, να σε πάρει από το χέρι και να σε περάσει στο αύριο. Τότε, το έργο γίνεται συστατικό στοιχείο της ζωής του κάθε ενός μας. Και υπάρχει, όχι γιατί υπάρχει ο δημιουργός του, αλλά γιατί είναι ζωντανό μέσα μας. Το αν συμφωνούμε ή διαφωνούμε με τον δημιουργό, το αν χαιρόμαστε ή εξοργιζόμαστε με τις απόψεις του, είναι δευτερεύουσας σημασίας. Γιατί το έργο του ανήκει στις ζωές μας, όχι στον ίδιο πια.»

Απόσπασμα από το κείμενο του Θεοδωράκη που συνοδεύει την έκδοση του «Άξιον εστί» σε παρτιτούρα

«“Το Άξιον εστί” του Ελύτη αποτελεί ένα μνημείο της σύγχρονης ελληνικής τέχνης. Το έργο διατρέχει ολόκληρη την ιστορική περίοδο του ελληνικού έθνους. Από την γένεση “αυτού του κόσμου του μικρού, του μέγα” έως την προφητική ενόραση των δεινών που επισώρευσε επάνω μας η δικτατορία. Τρία είναι τα βασικά του μέρη: Η Γένεσις, Τα Πάθη και το Δοξαστικόν (Άξιον εστί). Ως προς την εσωτερική του διάρθρωση υπάρχουν επίσης τρία διαφορετικά στοιχεία: η Αφήγηση, ο “Ύμνος” και το Χορικό. Για το πρώτο ο ποιητής χρησιμοποιεί τον πεζό λόγο. Για το δεύτερο τον ελεύθερο και για το τρίτο τον μετρικό στίχο. Έτσι στη δική μου δουλειά χρησιμοποίησα αντίστοιχα: τον Αναγνώστη, που διαβάζει το κείμενο, τον Ψάλτη για τους “Ύμνους” και τον Λαϊκό Τραγουδιστή για τα Χορικά. Αλλά τρία επίσης βασικά στοιχεία ολοκληρώνουν τη μουσική δομή του έργου: η μικτή χορωδία, η ορχήστρα και τα λαϊκά όργανα… Με “Το Άξιον εστί” προσπάθησα να διευρύνω τους ορίζοντες της έντεχνης λαϊκής μουσικής».

Καμεράτα

Στο πρώτο μέρος της συναυλίας θα παρουσιαστεί η Τέταρτη Συμφωνία («Los Angeles») του εσθονού συνθέτη Arvo Pärt [Άρβο Παιρτ], ένα από τα πιο προβεβλημένα συμφωνικά αριστουργήματα της εποχής μας, με έντονο πολιτικό περιεχόμενο. Το έργο παρουσιάστηκε σε πρώτη πανελλήνια εκτέλεση από τους Μουσικούς της Καμεράτας – Ορχήστρας των Φίλων της Μουσικής υπό τον Γιώργο Πέτρου το 2013.

Μέχρι τον Δεκέμβριο οι φίλοι του αθηναϊκού συνόλου θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν στο Μέγαρο δύο ακόμη συναυλίες των Μουσικών της Καμεράτας – Ορχήστρας των Φίλων της Μουσικής: τον «Μαινόμενο Ορλάνδο» του Αντόνιο Βιβάλντι σε συναυλιακή μορφή (12/12) και τα έργα «Ο Πέτρος και ο Λύκος» του Σεργκέι Προκόφιεφ και «Το καρναβάλι των ζώων» του Καμίγ Σαιν-Σανς (23/12).

Το πρόγραμμα της βραδιάς με μια ματιά

Α΄ ΜΕΡΟΣ

Arvo Pärt

Συμφωνία αρ. 4 «Los Angeles»

Β΄ ΜΕΡΟΣ

Μίκη Θεοδωράκη – Οδυσσέα Ελύτη

«Το Άξιον εστί»

Λαϊκό ορατόριο για βαρύτονο, λαϊκό τραγουδιστή, αφηγητή, λαϊκή ορχήστρα,

συμφωνική ορχήστρα και χορωδία

Ψάλτης | Tάσης Χριστογιαννόπουλος

Τραγουδιστής | Αλκίνοος Ιωαννίδης

Αφηγητής | Δημήτρης Λιγνάδης