Ενας κόσμος σε αναβρασμό – Τα αίτια πίσω από το κύμα παγκόσμιων διαδηλώσεων

Διαδηλώσεις ξεσπούν σε όλον τον κόσμο αυτές τις ημέρες, ακόμη και σε μέρη όπου ο λαός δεν συνηθίζει να διαμαρτύρεται κατεβαίνοντας ενωμένος στους δρόμους – όπως στο Ιράκ όπου σιίτες διαδηλώνουν μαζί με σουνίτες εναντίον της ανάμειξης του Ιράν στη χώρα. Τι συμβαίνει; Πολλοί μιλούν για ένα τρίτο σύγχρονο κύμα παγκόσμιων διαδηλώσεων, όπως εκείνα που συντάραξαν τον κόσμο στα τέλη της δεκαετίας του ’80 – αρχές του ’90, οδηγώντας στην πτώση του κομμουνισμού, και νωρίτερα το 1968, όταν είχαν ξεσηκωθεί από το Παρίσι μέχρι την Πράγα και από τη Βόρεια Ιρλανδία (αρχή των ταραχών ανάμεσα σε καθολικούς και προτεστάντες) μέχρι τις ΗΠΑ (κατά του πολέμου του Βιετνάμ).

Οσοι παρακολουθούν την παγκόσμια αναταραχή που έχει ξεσηκωθεί από τις αρχές του έτους αναζητούν ένα κοινό στοιχείο ανάμεσα στις μαζικές διαδηλώσεις στο Χονγκ Κονγκ, στον Λίβανο, στη Χιλή, στην Αλγερία, στην Καταλωνία, στη Γαλλία, στο Ιράκ, στη Βολιβία, στη Βρετανία, στο Εκουαδόρ, στη Γουινέα, στην Ονδούρα, στο Καζακστάν, στη Ρωσία, στην Αίγυπτο και αλλού. Τελευταίο στη μακρά λίστα προστέθηκε το Πακιστάν, όπου από τις αρχές του μήνα χιλιάδες διαδηλωτές κατεβαίνουν στους δρόμους του Ισλαμαμπάντ απαιτώντας την παραίτηση του πρωθυπουργού Ιμράν Καν λόγω της οικονομικής κρίσης και της διαφθοράς.

«Η αρχική αφορμή των διαδηλώσεων είναι εντελώς διαφορετική από χώρα σε χώρα: στον Λίβανο ένας φόρος στα τηλεφωνήματα μέσω WhatsApp, στο Χονγκ Κονγκ νομοσχέδιο για την έκδοση υπόπτων στην Κίνα, στην Καταλωνία οι αυστηρές ποινές φυλάκισης στους πρωτεργάτες της απόπειρας ανεξαρτησίας, στη Βρετανία η απαίτηση για δεύτερο δημοψήφισμα για το Brexit» έγραψε ο «Economist». Μία από τις κοινές εξηγήσεις που εντοπίζει είναι ότι «η χρήση συμβατικών πολιτικών καναλιών μοιάζει μάταιη». Με άλλα λόγια, πολύς κόσμος αισθάνεται ότι η ψήφος του δεν μετρά – πόσω μάλλον όταν αφορά παγκόσμια ζητήματα, όπως η κλιματική αλλαγή, που απαιτούν παγκόσμιες λύσεις. Πόση διαφορά κάνει μία ψήφος; Οι μαζικές πορείες μοιάζουν πιο αποτελεσματικές.

Τα τέσσερα ζητήματα

Σύμφωνα με το BBC, ο κόσμος διαδηλώνει σήμερα κατά της ανισότητας, της κλιματικής αλλαγής, της διαφθοράς και του αυταρχισμού. Ενα από αυτά τα τέσσερα ζητήματα αφορά κάθε διαμαρτυρία που έχει ξεσπάσει από τις αρχές του 2019. Η φωτογραφία (κάτω), από διαμαρτυρία για την κλιματική αλλαγή στο Λονδίνο.

Η σταγόνα που ξεχειλίζει το ποτήρι

Ενα άλλο συνδετικό στοιχείο είναι το οικονομικό. Οι οξυμμένες ανισότητες και τα υπόλοιπα ελαττώματα του καπιταλισμού έχουν φθάσει πολύ κόσμο ανά την υφήλιο στα όριά του, που μια σταγόνα πλέον μπορεί να κάνει το ποτήρι να ξεχειλίσει – όπως μια μικρή αύξηση στα εισιτήρια των μέσων μαζικής μεταφοράς στη Χιλή. Σύμφωνα με τον χιλιανό πολιτικό επιστήμονα Γκαμπριέλ Νεγκρέτο, «η κοινωνική δυσαρέσκεια στη Χιλή δεν προέρχεται μόνο από την ανισότητα, αλλά από μια μακρά συνύπαρξη ανάπτυξης και ανισότητας. Αυτή εξαφανίζει με τον καιρό την αρχική ανοχή προς την ανισότητα και μετατρέπεται σε οργή κατά του συστήματος».

Στη Σαουδική Αραβία, η αύξηση του φόρου στους ναργιλέδες ξεσήκωσε θύελλα στα σόσιαλ μίντια. Στην Ινδία ήταν η αύξηση στην τιμή των κρεμμυδιών, που θεωρούνται το «λαχανικό του φτωχού».

Ο ιστορικός Νίαλ Φέργκιουσον εντόπισε έναν άλλο συνδετικό κρίκο σε όλες τις διαδηλώσεις, την «υπερπληθώρα μορφωμένων νέων» λόγω της άνθησης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης που παράγει περισσότερους πτυχιούχους απ’ όσους μπορεί να απορροφήσει η αγορά εργασίας, δημιουργώντας στρατιές από υποαπασχολούμενους ή εργαζόμενους σε δουλειές που θεωρούν κατώτερες των προσόντων τους.

Οπως έγραψε στους «Times» του Λονδίνου, στη δεκαετία του ’60 εμφανίστηκαν νέα πανεπιστήμια σε όλον τον κόσμο τα οποία γέμισαν φοιτητές που σπούδαζαν νέες επιστήμες, όπως Οικονομικά, Κοινωνιολογία και Ψυχολογία. Ακολούθησαν οι παγκόσμιες αναταραχές του 1968. «Μαντέψτε λοιπόν, ξανακάναμε το ίδιο, αλλά αυτή τη φορά σε άνευ προηγουμένου κλίμακα. Σε κάθε χώρα όπου πραγματοποιήθηκαν μαζικές διαδηλώσεις τον τελευταίο χρόνο η τριτοβάθμια εκπαίδευση έχει σημειώσει ρεκόρ όλων των εποχών» έγραψε ο Φέργκιουσον.

Ο ρόλος των ανισοτήτων

Η στήλη «The Interpreter» («Ο διερμηνέας») των «New York Times» αποφάσισε να ερευνήσει τις «περίπλοκες και σημαντικές διασυνδέσεις ανάμεσα στην ανισότητα και στην παγκόσμια λαϊκή οργή», διότι οι συντάκτες της αναρωτιούνται όλο και περισσότερο ποιον ρόλο παίζουν οι ανισότητες σε όλα αυτά που συμβαίνουν σήμερα στον κόσμο. Κατ’ αρχήν έχουν καταλήξει ότι ο ρόλος τους είναι πιο περίπλοκος απ’ όσο μπορεί να φανεί εκ πρώτης όψεως – θεωρούν λ.χ. ότι οι οικονομικές ανισότητες αποτελούν τη «σιωπηρή αιτία» της έκρηξης βίας στο Μεξικό και τροφοδοτούν την εξέγερση στο Χονγκ Κονγκ που εισέρχεται στην 23η εβδομάδα της, ενώ στην Ευρώπη οι αντιλήψεις περί ανισότητας εντείνουν το αίσθημα ορισμένων κύκλων ότι οι διεφθαρμένες ελίτ έχουν «πουλήσει» τον λαό.

Οι συντάκτες της ερευνητικής αυτής στήλης αντιμετωπίζουν τις κινητοποιήσεις που ξεσπούν σε όλες τις ηπείρους τον τελευταίο χρόνο «όχι σαν ξεχωριστά επεισόδια που σχετίζονται με την ανισότητα, αλλά ως μέρος μιας μεγάλης παγκόσμιας ιστορίας για τον ρόλο της ανισότητας στον κόσμο». Και καταλήγουν ότι «αυτό είναι κάτι που σχεδιάζουμε να ερευνήσουμε περισσότερο».

Ενδεικτικό του πόσο αποκομμένες είναι οι ελίτ από το κοινό αίσθημα είναι το γεγονός ότι ο πρόεδρος Σεμπαστιάν Πινιέρα της Χιλής, μιας χώρας που λειτουργεί καλά σύμφωνα με τους οικονομικούς δείκτες και ανήκει στον ΟΟΣΑ, δήλωσε πρόσφατα σε συνέντευξή του στους «Financial Times» ότι η Χιλή αποτελεί όαση σταθερότητας στη Λατινική Αμερική. Την επομένη της δημοσίευσης της συνέντευξης ξέσπασαν οι διαδηλώσεις στη Χιλή που στοίχισαν τη ζωή σε τουλάχιστον 23 άτομα και οδήγησαν στον τραυματισμό 2.500 διαδηλωτών και αστυνομικών.

Θυμίζει το άρθρο γνώμης στον «Monde» ενός από τους γνωστότερους γάλλους αρθρογράφους της δεκαετίας του ’60: με τίτλο «Οταν η Γαλλία βαριέται…», ανέφερε πως «αυτό που χαρακτηρίζει σήμερα τη δημόσια ζωή μας είναι η βαρεμάρα. Οι Γάλλοι βαριούνται. Δεν συμμετέχουν στις μεγάλες συσπάσεις που δονούν τον κόσμο». Λίγο μετά ξέσπασε ο Μάης του ’68.

Στο επίκεντρο της λαϊκής οργής

«Μικρά καθημερινά αντικείμενα έγιναν το επίκεντρο λαϊκής οργής σε όλη την υφήλιο τις τελευταίες εβδομάδες, καθώς απογοητευμένα πλήθη κατέβηκαν στους δρόμους για αναπάντεχες διαμαρτυρίες, που βασίζονται όμως στη μεγάλη απογοήτευση από τις πολιτικές ελίτ, οι οποίες θεωρούνται είτε αδιόρθωτα διεφθαρμένες, είτε απελπιστικά άδικες, είτε και τα δύο» έγραψαν οι «New York Times».

Πίσω από τη μάσκα της ανατροπής

Οι ανά τον κόσμο διαδηλωτές έχουν και κάτι άλλο που τους ενώνει: τη μάσκα του Γκάι Φοκς που φορούν στο πρόσωπό τους για να μην αναγνωρίζονται από την αστυνομία, από τη Βασόρα του Ιράκ μέχρι το Κίτο του Εκουαδόρ και από τη Λωρίδα της Γάζας μέχρι το Χαρτούμ του Σουδάν. Πρόκειται για την πασίγνωστη λευκή μάσκα με το γυριστό προς τα επάνω μουστάκι και το γενάκι, «το πρόσωπο της διαμαρτυρίας» όπως έχει επικρατήσει να την αποκαλούν.

Η Σάρα Μπάρετ, υπεύθυνη φωτογραφιών στις σελίδες γνώμης των «New York Times», συγκέντρωσε εφετινές εικόνες από διαδηλωτές με τη μάσκα του Γκάι Φοκς απ’ όλον τον κόσμο. Είναι εντυπωσιακό ότι εντόπισε φωτογραφίες από το Χονγκ Κονγκ, τη Μινεσότα των ΗΠΑ (διαδηλωτές κατά του Ντόναλντ Τραμπ), τη Σεούλ, την Ακρα της Γκάνας, τη Μανάγκουα της Νικαράγουας, το Παρίσι («κίτρινα γιλέκα»), τη Γερμανία, την Τεγκουσιγκάλπα της Ονδούρας, την Ιταλία, τη Μανίλα των Φιλιππίνων, τη Λίμα του Περού, το Καράκας της Βενεζουέλας, το Σαντιάγο της Χιλής και τη Βαρκελώνη, μεταξύ άλλων.

«Τελευταίως μοιάζει σαν όλοι να διαμαρτύρονται για κάτι. Οι δρόμοι είναι γεμάτοι από τον θόρυβο της αντιλογίας, από διαδηλωτές που απαιτούν δημοκρατία στο Χονγκ Κονγκ μέχρι εκείνους που ζητούν να μπει ένα τέλος στις οικονομικές ανισότητες στη Χιλή, μέχρι εκείνους που πραγματοποιούν πορείες για το κλίμα παγκοσμίως» διαπίστωσε η Μπάρετ. «Παραδόξως, όπου και αν γίνονται οι διαδηλώσεις και όποιο και αν είναι το αίτημά τους, όλα αυτά τα κινήματα έχουν έναν αποτυχημένο βρετανό επαναστάτη του 17ου αιώνα ως κοινό τους σύμβολο».     

Ο Γκάι Φοκς ήταν μέλος μιας ομάδας καθολικών οι οποίοι οργάνωσαν τη Συνωμοσία της Πυρίτιδας στις 5 Νοεμβρίου 1605 για να δολοφονήσουν τον προτεστάντη βασιλιά Ιάκωβο Α’ και την οικογένειά του σε επίσημη τελετή του κοινοβουλίου. Ο Φοκς, που φυλούσε τα εκρηκτικά στο υπόγειο της Βουλής των Λόρδων, εντοπίστηκε πριν προλάβει να τα πυροδοτήσει, συνελήφθη, φυλακίστηκε στον Πύργο του Λονδίνου και βασανίστηκε ώσπου αποκάλυψε τα ονόματα των υπόλοιπων συνωμοτών. Καταδικάστηκαν όλοι σε θάνατο, αλλά ο Φοκς έπεσε από το ικρίωμα προτού απαγχονιστεί και έσπασε τον λαιμό του.

Εκτοτε στις 5 Νοεμβρίου κάθε χρόνο οι Αγγλοι ανάβουν φωτιές και καίνε το ομοίωμα του Φοκς – μόνο που ελάχιστοι γνωρίζουν γιατί ανάβουν φωτιές και ποιον καίνε, όπως διαπίστωσε «Το Βήμα» έναν Νοέμβριο της δεκαετίας του ’90 στο Λονδίνο. Και θα παρέμεναν ελάχιστοι μέχρι σήμερα αν δεν είχε κυκλοφορήσει το 1988 το κόμικ «V for Vendetta» – και κυρίως η ομώνυμη ταινία το 2005 όπου ο πρωταγωνιστής, ένας αναρχικός επαναστάτης, φοράει τη μάσκα του Γκάι Φοκς.