Ακριβώς στις 9 Νοεμβρίου 1989, πριν από τριάντα χρόνια, ο επικεφαλής του Κομουνιστικού Κόμματος της Ανατολικής Γερμανίας Γκύντερ Σαμπόφσκι ανήγγειλε επίσημα στους συμπατριώτες του ότι μπορούσαν ελεύθερα να μετακινούνται προς το Δυτικό Βερολίνο.
Εκείνο το βράδυ χιλιάδες Γερμανοί από το Ανατολικό και το Δυτικό Βερολίνο ξεχύθηκαν στους δρόμους έξαλλοι από χαρά (πολλοί κλαίγανε από τη χαρά τους) για να πανηγυρίσουν για την απίστευτη είδηση κρατώντας σκερπάνια και σφυριά και άλλα εργαλεία για το γκρέμισμα του τείχους. Μέσα σε ελάχιστες εβδομάδες το τείχος είχε ισοπεδωθεί .
Αλλά το σπουδαιότερο για τους Ανατολικογερμανούς, «οι ζωές των άλλων» αποτελούσαν πλέον δικιά τους προσωπική, ιδιωτική υπόθεση. Ούτε η Στάζι, μήτε η στρατιά των αμέτρητων έμμισθων χαφιέδων θα μπορούσαν πλέον να την παρακολουθούν και να την κατασκοπεύουν. Ούτε μπορούσαν να συλλάβουν τους πολίτες και να τους φυλακίσουν γιατί είπαν κάτι αποτολμώντας να προσβάλουν το καθεστώς της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας.
Τώρα θα μπορούσαν να μιλούν πλέον ελεύθερα. Να απολαμβάνουν και αυτοί το υψηλό βιοτικό επίπεδο των συμπατριωτών τους Δυτικογερμανών. Να ζουν χωρίς το φόβο πως κάποιος τους παρακολουθούσε και θα τους κατέδιδε, ίσως.
Μια αναδρομή
Πώς είχαν φθάσει έως εκεί; Να έχουν χάσει τη ζωή τους 140 άνθρωποι στην απέλπιδα προσπάθειά τους να φύγουν από το Ανατολικό στο Δυτικό Βερολίνο. Αλλά και να έχουν καταφέρει να φύγουν 2,5 ολόκληρα εκατομμύρια Ανατολικογερμανοί, διανοούμενοι, ειδικευμένοι εργάτες, επαγγελματίες και ιδίως όταν αποφασίστηκε από τις Αρχές της Ανατολικής Γερμανίας να σφραγιστούν τα σύνορα, πολύ νωρίς το 1952, ύστερα από την αθρόα φυγή των Ανατολικών προς τη Δύση;
Και γιατί χτίστηκε το τείχος; Με την άδεια του ηγέτη της ΕΣΣΔ Νικήτα Χρουτσόφ, οι Ανατολικογερμανοί έκριναν πως δεν μπορούσαν να χάσουν όλο το εργατικό δυναμικό τους και μάλιστα την αφρόκρεμά του. Με την ψυχροπολεμική παράνοια δεν μπορούσες να περιμένεις τίποτα καλύτερο. Ο Τζον Κένεντι είχε πεί πως ήταν εκατό φορές καλύτερη η ανύψωση ενός τείχους από την έκρηξη ενός πυρηνικού πολέμου. Παρά ταύτα στην επίσκεψή στο Βερολίνο (26 Ιουνίου 1963) επέδειξε συγκινητική ενσυναίσθηση τονίζοντας με καμάρι: Ich bin ein Berliner «Είμαι ένας Βερολινέζος».
Και έτσι μίαν ωραία αυγουστιάτικη πρωία (13/8/1961) άρχισε η οικοδόμηση του τείχους της ντροπής. Στην αρχή υψώθηκε ένα συρματόπλεγμα, ακολούθησε το μπετόν αρμέ και τα φυλάκια-παρατηρητήρια. Το τείχος έμελλε να συμβολίζει την καταπίεση, τον τρόμο, το έλλειμμα ελευθερίας και δημοκρατίας και, κατ’αναλογίαν προς την «Αυτοκρατορία του Κακού, το Ανατολικό Βερολίνο την «Πόλη του Κακού», The evil city.
O μύθος του Ρόναλντ Ρέιγκαν
Ο Ρόναλντ Ρέιγκαν είχε προσκληθεί στη Γερμανία στην επέτειο των 750 χρόνων από της ιδρύσεως του Βερολίνου
Στις 12 Ιουνίου, 1987 στάθηκε 100 γυάρδες μακριά από το τείχος για να εκφωνήσει ένα λόγο που άφησε Ιστορία:
Mr Gorbachev, Mr Gorbachev tear down (γκρέμισε ) this wall.
Ηταν ο καλύτερος ρόλος που έπαιξε ποτέ, ως κινηματογραφικός αστέρας Σε όλη του την καριέρα υπήρξε ένας μετριότατος ηθοποιός. Αλλά με αυτές τις 4 μόνον λέξεις διέπρεψε-υποτίθεται στην Ιστορία της διπλωματίας . «Εσκισε» στη κυριολεξία.
Οι παριστάμενοι Αμερικανοί και Ρώσοι έμειναν κεραυνόπληκτοι. Οι πρώτοι το θεώρησαν από άκαιρο έως προσβλητικό. Και φοβήθηκαν μάλιστα μήπως υπονομευθεί και ναυαγήσει το καλό κλίμα που είχε δημιουργηθεί στις συναντήσεις κορυφής του Ρέικγιαβικ, όπου είχαν τεθεί τα θεμέλια για τον πυρηνικό αφοπλισμό.
Οι Ρώσοι, πάλι, αντέδρασαν μάλλον ήρεμα κατηγορώντας τον Ρέιγκαν για πολεμοκαπηλία και για καλλιέργεια ψυχροπολεμικού κλίματος. Ο ίδιος ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ προτίμησε να τον σχολιάσει χιουμοριστικά λέγοντας ότι κάτι τέτοιο έπρεπε να το περιμένουμε από τον Ρέιγκαν δεδομένου ότι είχε χρηματίσει και ηθοποιός.
Τα αμερικανικά ΜΜΕ δεν έδωσαν έκταση στο συμβάν τότε, αλλά το 1989 με την πτώση του τείχους ο λόγος του Ρέιγκαν θεωρήθηκε προφητικός και προάγγελος ιστορικών συμβάντων. Καλλιεργήθηκε έντεχνα ο μύθος του Ρέιγκαν ως μετά Χριστόν προφήτη, του πολιτικού που με ένα λόγο του έθεσε τέρμα στον ψυχρό πόλεμο. Ο λόγος του Ρέιγκαν αποτέλεσε στιγμή θριάμβου της αμερικανικής διπλωματίας. Οι τέσσερις λέξεις(pull down the wall ήταν οι σημαντικότερες και οι πιο μεστές νοημάτων της προεδρίας Ρέιγκαν.
Αλλά η αλήθεια βρίσκεται αλλού: Στο γεγονός ότι ο Γκορμπατσόφ χαλάρωσε τα λουριά που έδεναν το Ανατολικό Μπλοκ εκείνη την κρίσιμη περίοδο. Τόσο οι μεταρρυθμίσεις του, όσο και οι συνακόλουθες διαμαρτυρίες και κινητοποιήσεις για περισσότερη δημοκρατία, άσκησαν έντονη πίεση στην ανατολικο-γερμανική εξουσία ώστε τελικά να υποχωρήσει και να ανοίξει τις πύλες φυγής.
Τι έγινε μετά;
Το 1990 πραγματοποιήθηκε η επανένωση της Γερμανίας. Το κόστος για τους Ανατολικογερμανούς υπήρξε μεγάλο με τη «βοήθεια» του «γνωστού μας» Βόλφγκανγκ Σόιμπλε. Πούλησαν όλα τα περιουσιακά της χώρας τους αντί πινακίου φακής. Λόγω της «σωτήριας» ιδιωτικοποίησης πολλοί από αυτούς έμειναν άνεργοι και προσβλήθηκαν από μια σπάνια νόσο τη λεγόμενη ostalgie («νοσταλγία της ανατολής»). Κάποιοι (δεν είναι μέσα σε αυτούς η Α(ν)γκελα Μέρκελ) νοσταλγούσαν το αμαρτωλό κομουνιστικό παρελθόν τους όπου το κράτος τους χορηγούσε δωρεάν εισιτήρια για το θέατρο και την όπερα.
Μαζί με τους Γερμανούς και άλλες χώρες του Ανατολικού Μπλοκ πανηγύρισαν την πτώση του τείχους και χωρίς δισταγμό έπεσαν στην τρυφερή αγκάλη του καπιταλισμού.
Τώρα όμως που θα εορτάσουμε την 30τη επέτειο της πτώσης του βερολινέζικου τείχους μήπως θα πρέπει να προβληματιστούμε για τα αντίστοιχα σε έξι βερολινέζικα σε μήκος τείχος, που έχουν περήφανα υψωθεί στην Ευρώπη; Οι χώρες που έχουν ανεγείρει τείχη είναι:
- Ουγγαρία . Συμπλήρωσε ήδη το τείχος της κατά μήκος των Σερβικών συνόρων από τις 14/9/2015. Για να προστατευθεί από τους «Μουσουλμάνους εισβολείς». Η Ουγγαρία είχε αυτοχαρακτηριστεί illiberal democracy. Ούτε καν αυτό είναι, αλλά κάτι χειρότερο. Π.χ. Despotic ή Liberal-less Democracy Και να σκεφθεί κανείς ότι ήταν η πρώτη χώρα που εξεγέρθηκε κατά του στυγνού σταλινισμού(1956).
- Βουλγαρία. Εκτισε ένα τείχος κατά μήκος των συνόρων της με την Τουρκία στις 14/8/2015 ολοκληρώθηκε το έργο.
- Σλοβενία Εκτισε φράχτη με ξυράφια στο μήκος των Κροατικών συνόρων.
- Βόρεια Μακεδονία. (Κατά λάθος και εξεπίτηδες οι ξένοι ξεχνούν το «Βόρεια»). Περί τα τέλη του προπερασμένου Νοεμβρίου ολοκλήρωσαν το τείχος κατά μήκος των Ελληνικών συνόρων «γαρνιρισμένο» με συρματόπλεγμα.
- Αυστρία . Ολοκλήρωσε τον φράχτη της στο μήκος των Ιταλικών συνόρων
Η λίστα δεν είναι παρά ενδεικτική. Υπάρχουν ακόμα η Ιταλία, η Γαλλία, η Τσεχία κ.ά.
Μνεία όμως πρέπει να γίνει και του πρωτομάστορα των τειχών Ντόναλντ Τραμπ που έκτισε τείχος στα σύνορά του με το Μεξικό από το οποίο ζητάει να καλύψει τα έξοδα της ανέγερσης. Όπως έκανε ο Ορμπαν που ζήτησε από την ΕΕ να επιβαρυνθεί με τα έξοδα του δικού του τείχους.
Οι χώρες του πρώην Ανατολικού Μπλοκ δηλώνουν γενικά ευχαριστημένες από την μετά το τείχος ζωή τους. Όχι όμως σε ό,τι αφορά την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Στις καπιταλιστικές κοινωνίες η υγεία κοστίζει πολύ ακριβά και ουαί κι αλίμονο σε όποιον δεν έχει την οικονομική επιφάνεια να την πληρώσει .
Και όμως λειτουργούν ανελεύθερα καθεστώτα στην Ουγγαρία στην Πολωνία όπου μιλούν για «Ορμπανοποίηση α λα πολωνέζ» και στην Τσεχία.
Αλλά το χειρότερο είναι πως ο κόσμος έχει χάσει την ανθρωπιά του: Φυλετικό μίσος, έξαλλος ρατσισμός, ξενηλασία και αποκλεισμός. Η ένταξη πολλών ευρωπαϊκών χωρών από τον ακροδεξιό χώρο ως το ναζισμό, δεν αποτελεί βέβαια νίκη της δημοκρατίας. Το αντίθετο μάλιστα. 30 χρόνια μετά το τείχος η δημοκρατία εμφανίζεται [πάλι] σοβαρά τραυματισμένη.
Ο κ. Θάνος Κακουριώτης είναι Ομότιμος Καθηγητής ΑΠΘ.
