Τα δεδομένα των χρηστών του είναι για το Facebook ό,τι και το νερό για τον άνθρωπο: για να ζήσει, θα πρέπει να «πίνει» καθημερινά πληροφορίες τους. Τα δεδομένα των χρηστών είναι αυτά τα οποία δίνουν στο Facebook τη δυνατότητα να προσφέρει στόχευση στις διαφημίσεις που εμφανίζονται στην πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης. Η στόχευση αυτή βασίζεται στις προσωπικές online συνήθειες και στο αποτύπωμα δραστηριοτήτων που αφήνουν οι χρήστες, δεδομένα τα οποία καταγράφονται. Και η ακρίβεια στη στόχευση των διαφημίσεων, σε συνδυασμό με τα δισεκατομμύρια χρηστών που χρησιμοποιούν την πλατφόρμα, είναι ο λόγος που τον τελευταίο χρόνο στα ταμεία του Facebook μπήκαν περισσότερα από 62 δισ. ευρώ. Εκ των οποίων το 98% προέρχεται από την πώληση στοχευμένων διαφημίσεων που απευθύνονται σε χρήστες, οι οποίοι μέσω των online κινήσεών τους φαίνεται ότι είναι το ιδανικό κοινό για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που εμφανίζονται σε αυτές τις διαφημίσεις.
Ανταλλαγή μεταξύ «φίλων»
«Το Βήμα» απέκτησε πρόσβαση σε εμπιστευτικά έγγραφα που περιγράφουν τον τρόπο με τον οποίο ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ, ο ιδρυτής του Facebook, μαζί με ανώτερα στελέχη της πλατφόρμας κατέστρωσαν το σχέδιο για τη συλλογή δεδομένων, που τελικά αποδείχθηκαν «χρυσός». Τα έγγραφα αυτά κατατέθηκαν από το Facebook στο πλαίσιο δικαστικής διαμάχης στην Καλιφόρνια, σφραγίστηκαν από το δικαστήριο ως «εμπιστευτικά» και διέρρευσαν στο βρετανικό περιοδικό «Computer Weekly» και στον αμερικανικό τηλεοπτικό σταθμό NBC News.
Οπως φαίνεται στα έγγραφα, το 2012, λίγο πριν από την αρχική δημόσια προσφορά μετοχών του Facebook, ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ άρχισε να καταστρώνει σχέδια για τον τρόπο με τον οποίο θα ανέπτυσσε την εταιρεία του βασιζόμενος στο πιο πολύτιμο «περιουσιακό της στοιχείο»: τα δεδομένα που συλλέγει από τους χρήστες της πλατφόρμας αλλά και τους φίλους τους. Το πρώτο βήμα για να επεκτείνει τις δραστηριότητές του ήταν να αρχίσει να συλλέγει όλο και περισσότερες πληροφορίες για τις δραστηριότητες των χρηστών όχι μόνο μέσα από το Facebook αλλά και εκτός αυτού.
Ετσι ο Ζάκερμπεργκ πρότεινε ένα νέο επιχειρησιακό μοντέλο, το οποίο έχει την ονομασία «Full Reciprocity» («Πλήρης αμοιβαιότητα»). Η ιδέα του είχε ως εξής: το Facebook θα συμφωνούσε να δίνει σε κατασκευαστές άλλων εφαρμογών λογισμικού πρόσβαση στα δεδομένα των χρηστών του, εάν οι ίδιοι κατασκευαστές έδιναν και αυτοί με τη σειρά τους στο Facebook τις πληροφορίες για τις κινήσεις και τις δραστηριότητες αυτών που χρησιμοποιούσαν τα προγράμματά τους. Η δυναμική για το Facebook να συλλέγει έξτρα πληροφορίες για τις online δραστηριότητες ανθρώπων και από άλλες πηγές ήταν τεράστια ήδη από εκείνη την περίοδο: όπως φαίνεται από εγγραφές της αμερικανικής επιτροπής κεφαλαιαγοράς, περισσότερα από 9 εκατομμύρια websites και εφαρμογές είχαν δημιουργήσει προγράμματα-δεσμούς με το Facebook.
Ο Μάικ Βέρναλ, τότε αντιπρόεδρος του τομέα προϊόντων και προγραμματισμού της πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης, εξηγούσε όπως αποτυπώνεται στα εμπιστευτικά έγγραφα το σχέδιο του Μαρκ Ζάκερμπεργκ σε ανώτερα στελέχη τον Νοέμβριο του 2012. Στο μέλλον, είπε, «θα μπορούμε να έχουμε πρόσβαση ο ένας στα δεδομένα του άλλου», εννοώντας το Facebook και τους αναρίθμητους συνεργάτες του.
Η τακτική για να προσελκύσουν περισσότερους χρήστες και έτσι να μπορούν να αντλούν όλο και περισσότερα δεδομένα για τις κινήσεις τους από τις υπόλοιπες εφαρμογές που χρησιμοποιούν ήταν σε πρώτη φάση να επιταχύνουν τη διαδικασία εγγραφής στο Facebook. «Το να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να εγγραφούν και να κάνουν χρήση της υπηρεσίας γρηγορότερα, καθώς και να μείνουν για περισσότερη ώρα συνδεδεμένοι, είναι θεμελιώδους αξίας» αναφερόταν στην εσωτερική αλληλογραφία.
Ο ίδιος ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ, όπως φαίνεται σε έγγραφο του δικαστηρίου που έχει χαρακτηριστεί εμπιστευτικό, επισήμανε: «Το να έχουμε 10-20 συνεργασίες με εταιρείες στις οποίες μετέχουμε με 10%-20% δεν είναι εκεί που θέλουμε να είμαστε», εννοώντας ότι όσο περισσότεροι ήταν οι συνεργάτες με τους οποίους θα αντάλλαζαν δεδομένα τόσο το καλύτερο. Μάλιστα τόνισε τη σημασία «της ανάπτυξης ενός μοντέλου συνεργασίας» που θα αγκαλιάσουν οι εταιρείες ανάπτυξης λογισμικού και οι προγραμματιστές τους. «Θεωρητικά θα μπορούσαμε να κάνουμε έναν άπειρο αριθμό συμφωνιών… Μια στρατηγική για να δουλεύουμε με μικρότερο αριθμό εταιρειών μπορεί να μας εμποδίσει στην επίτευξη των μακροπρόθεσμων στόχων εσόδων που έχουμε» είχε αναφέρει σε ηλεκτρονικό μήνυμα προς τους συνεργάτες του το 2012.
Πρόστιμο-μαμούθ
από τις ΗΠΑ
Και ενώ η Ευρώπη είναι αυτή που θεωρείται αυστηρή σε θέματα προσωπικών δεδομένων, το μεγάλο πρόστιμο τελικά ήρθε από τις ΗΠΑ. Πριν από τρεις μήνες η αμερικανική επιτροπή Εμπορίου (FTC) αποφάσισε την επιβολή προστίμου-ρεκόρ στο Facebook, ύψους 5,5 δισ. δολαρίων, για πρακτικές του σε σχέση με προσωπικά δεδομένα χρηστών. Οι έρευνες που κατέληξαν στο πρόστιμο ξεκίνησαν από την υπόθεση Cambridge Analytica, κατά την οποία τα δεδομένα περισσότερων από 87 εκατομμυρίων χρηστών του Facebook διέρρευσαν και χρησιμοποιήθηκαν καταχρηστικά για να στηθούν πρότζεκτ πολιτικής χειραγώγησης και επηρεασμού των πολιτών, κάποια από αυτά σε σχέση με τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές του 2016.
Οι επαφές με τον επίτροπο Ανταγωνισμού
Την ίδια περίοδο που τα υψηλόβαθμα στελέχη του Facebook αντάλλασσαν emails για την επίτευξη του σχεδίου, δημοσιεύματα στον διεθνή Τύπο έκαναν λόγο για τη «μονοπωλιακή φύση» του Facebook.
Οπως αποκαλύπτεται στα εμπιστευτικά έγγραφα, σχεδόν ταυτόχρονα ξεκίνησαν και οι επαφές ανώτερου στελέχους της πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης με τον τότε ευρωπαίο επίτροπο Ανταγωνισμού Χοακίν Αλμούνια (φωτογραφία). Κατά τη συγκεκριμένη περίοδο είχε ξεκινήσει και πρότζεκτ για τη συλλογή δεδομένων χρηστών του Android, του δημοφιλέστερου λειτουργικού συστήματος για κινητά τηλέφωνα.
Σύμφωνα με τα έγγραφα που διέρρευσαν, η πλευρά Αλμούνια πληροφόρησε το ανώτατο στέλεχος της πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης για έρευνα που θα ξεκινούσε για το λογισμικό Android. «Ο Αλμούνια έθεσε το θέμα Google και Android και είπε ότι δεν έχει ξεκινήσει επίσημη έρευνα επειδή πρέπει πρώτα να επιλύσει τα ζητήματα αναζήτησης που ερευνούν αλλά στη συνέχεια σχεδιάζουν να δουν το Android» αναφερόταν στην εσωτερική αλληλογραφία. Και έτσι, το Facebook γνώριζε ότι θα ξεκινούσε έρευνα για το Android, μία από τις βασικές πηγές του για τη συλλογή δεδομένων χρηστών. O τότε επίτροπος Ανταγωνισμού φαίνεται επίσης να ενημερώνει ότι δεν έχουν υπάρξει επίσημες ή ανεπίσημες καταγγελίες για το Facebook. «Είπε ότι ο θόρυβος ήταν απλώς εικασίες των μέσων ενημέρωσης και τίποτε περισσότερο» ήταν το σχόλιο του ανώτερου στελέχους.
Δηλώνει έτοιμος για μάχη
«Δεν θέλω να εμπλακώ σε δικαστική διαμάχη με την κυβέρνησή μας. Ομως αν κάποιος προσπαθεί να απειλήσει την ύπαρξή σου, πας στη μάχη και παλεύεις». Αυτή ήταν η αντίδραση του Μαρκ Ζάκερμπεργκ, κατά τη διάρκεια ομιλίας του πριν από λίγες ημέρες, στις προτάσεις υποψηφίων για το χρίσμα Δημοκρατικών στις ΗΠΑ που έθεσαν θέμα διάλυσης της εταιρείας σε μικρότερα κομμάτια ώστε να προστατευθούν η ιδιωτικότητα των πολιτών και τα προσωπικά τους δεδομένα.
