Η φράση «καλύτερα πρόληψη παρά θεραπεία» δεν θα μπορούσε να είναι περισσότερο εύστοχη και ουσιώδης από όταν πρόκειται για τον προληπτικό οφθαλμολογικό έλεγχο στα παιδιά. Αλλωστε είναι και μία από τις συνηθισμένες ερωτήσεις των γονέων στον οφθαλμίατρο ή στον παιδίατρο. Πότε πρέπει να εξεταστεί ένα παιδί οφθαλμολογικά για πρώτη φορά στη ζωή του και με τι συχνότητα πρέπει να επαναλαμβάνεται μία οφθαλμολογική εξέταση κατά την παιδική ηλικία;
Πριν απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα είναι σημαντικό να γνωρίζει κανείς ότι 5-10% των παιδιών προσχολικής ηλικίας και 25% των παιδιών σχολικής ηλικίας αντιμετωπίζουν κάποιο διαθλαστικό πρόβλημα (π.χ. υπερμετρωπία, μυωπία, αστιγματισμός). Είναι μείζονος σημασίας να ανακαλυφθεί τυχόν πρόβλημα οράσεως του παιδιού το νωρίτερο δυνατό, γιατί είναι πολύ μεγαλύτερη η ανταπόκριση στη θεραπεία σε αυτή την περίπτωση.
Ο προληπτικός έλεγχος
Η όραση ως αίσθηση αναπτύσσεται μέσα στα πρώτα χρόνια της ζωής του ανθρώπου. Μαθαίνουμε να βλέπουμε σχεδόν όπως μαθαίνουμε και να μιλάμε. Η οφθαλμική λειτουργία λοιπόν εξελίσσεται από τη γέννηση και είναι εξαιρετικά εύπλαστη μέχρι περίπου τα 8-9 έτη της ζωής. Γεγονός που σημαίνει ότι ένα οφθαλμολογικό πρόβλημα που είναι απλό για έναν ενήλικο, π.χ. μυωπία ή αστιγματισμός από το ένα μάτι, στραβισμός ή ακόμα και ένας καταρράκτης, μπορεί να έχει μία καθοριστική και μόνιμη επίδραση στην όραση ενός παιδιού, η οποία είναι δύσκολα αναστρέψιμη μετά το 9ο έτος της ηλικίας.
Σύμφωνα με την Αμερικανική Ακαδημία Οφθαλμιάτρων καθώς και το Βασιλικό Κολλέγιο Οφθαλμολογίας του Ηνωμένου Βασιλείου, ο προληπτικός παιδοφθαλμολογικός έλεγχος θα πρέπει να πραγματοποιείται: Στη γέννηση, μεταξύ του 6ου μήνα και των πρώτων γενεθλίων, στο 3ο έτος και κατά την έναρξη του σχολείου (γύρω στα 5-6 έτη). Στη συνέχεια κατά τη διάρκεια της σχολικής ζωής χρειάζεται ετήσιος οφθαλμολογικός έλεγχος, εκτός και αν υπάρχει πρόβλημα στην όραση, οπότε οι έλεγχοι μπορούν να πραγματοποιούνται ακόμα και κάθε 2-3 μήνες. Κάθε εξέταση από τις προτεινόμενες έχει τη σημασία της στην πρόληψη των οφθαλμικών παθήσεων της παιδικής ηλικίας.
Τι μπορεί λοιπόν να προσφέρει ο προληπτικός έλεγχος σε καθεμία από αυτές τις ηλικίες; Η απάντηση είναι πρώιμη διάγνωση και άμεση θεραπεία σε παθήσεις, όπως: ο συγγενής καταρράκτης, ο συγγενής στραβισμός, συγγενείς ανατομικές ανωμαλίες και οφθαλμολογικά σύνδρομα, αμφιβληστροειδοπάθεια της προωρότητας, νεογνική επιπεφυκίτιδα, συγγενής απόφραξη του ρινοδακρυϊκού πόρου κ.ά. Σε έναν οφθαλμολογικό έλεγχο στα 3 έτη, πλέον μπορούν να αναγνωριστούν εκτός από τις προηγούμενες παθήσεις και η αμβλυωπία ή αλλιώς το «τεμπέλικο μάτι», όπως συνηθίζεται να λέγεται. Είναι μία κατάσταση στην οποία υπάρχει ελάττωση της όρασης ενός εκ των δύο ματιών, επειδή δεν υπάρχει σωστή συνεργασία του συγκεκριμένου ματιού με τον εγκέφαλο. Η αμβλυωπία είναι η πιο κοινή αιτία μονόφθαλμης ελάττωσης της όρασης μεταξύ νέων και μέσης ηλικίας ατόμων. Μάλιστα στα παιδιά η αμβλυωπία έχει επίπτωση 2-3%. Αν δεν θεραπευθεί επιτυχώς μέχρι την ηλικία των 8-9 ετών, τότε το αμβλυωπικό μάτι δεν θα μπορεί να δει καλά ποτέ και αυτό δεν αντιστρέφεται ούτε με γυαλιά ούτε με επέμβαση.
Η έγκαιρη διάγνωση σε προσχολική και σχολική ηλικία
Η όραση είναι το «α» και το «ω» για τη μάθηση και την ομαλή ένταξη ενός παιδιού στη μαθησιακή διαδικασία στο σχολείο. Δεξιότητες που είναι βασικές στη μαθησιακή διαδικασία είναι η κοντινή όραση, η μακρινή όραση, η σωστή διόφθαλμη όραση-συντονισμός των δύο ματιών, η φυσιολογική οφθαλμοκινητικότητα, η δυνατότητα συγκέντρωσης και ο συντονισμός χεριών – ματιών. Ενα παιδί που δεν μπορεί να δει καλά, δεν μπορεί να παρακολουθήσει σωστά το μάθημα στο σχολείο, απογοητεύεται και αυτό μπορεί να το οδηγήσει σε χαμηλές επιδόσεις και μαθησιακές ελλείψεις και δυσκολίες.
Από όλα τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι η όραση παίζει τεράστιο ρόλο σε πολλές καθημερινές δραστηριότητες ενός παιδιού και το οπτικό σύστημα είναι εύπλαστο στα πρώτα χρόνια της ζωής. Επομένως ο προληπτικός οφθαλμολογικός έλεγχος είναι ο ακρογωνιαίος λίθος για την έγκαιρη διάγνωση και την αντιμετώπιση οφθαλμολογικών προβλημάτων στην προσχολική και σχολική ηλικία. Χρειάζεται ενημέρωση των γονιών ώστε να βρίσκονται σε εγρήγορση για τυχόν οφθαλμολογικά προβλήματα των παιδιών τους, έτσι ώστε να απευθυνθούν στον οφθαλμίατρο εγκαίρως. Επίσης είναι αναγκαία η εκπαίδευση των παιδιάτρων σε κάποιες βασικές γνώσεις παιδοφθαλμολογίας έτσι ώστε να παραπέμψουν για περαιτέρω έλεγχο στον οφθαλμίατρο ένα παιδί με ύποπτα ευρήματα. Με αυτόν τον τρόπο μπορούν να αντιμετωπιστούν εγκαίρως οφθαλμολογικά προβλήματα και να αποφευχθούν οι συνέπειες αυτών, που μπορεί να είναι καταλυτικές για τη μαθησιακή εξέλιξη ενός παιδιού στη σχολική του ηλικία και στη μετέπειτα ζωή του.
Στα μεγαλύτερα παιδιά, ο ετήσιος έλεγχος είναι ικανός να ανιχνεύσει προβλήματα που συχνά ανακύπτουν στα πρώτα σχολικά χρόνια, όπως η σχολική μυωπία. Η τελευταία είναι δυνατόν να γνωρίσει μία επιταχυνόμενη αύξηση, ιδιαίτερα κατά την περίοδο που το παιδί αναπτύσσεται ταχέως σωματικά, όπως στην εφηβεία. Σε περίπτωση μυωπίας θα πρέπει το παιδί να εξετάζεται σε ετήσια βάση ή ανά 6μηνο αν παραπονείται ότι δυσκολεύεται στον πίνακα. Τέλος, για όλα τα παιδιά χωρίς διαθλαστική ανωμαλία ο οφθαλμολογικός έλεγχος επιβάλλεται τουλάχιστον ανά τριετία μέχρι τα 18 έτη.
Η κρίση «έκοψε» τον οφθαλμολογικό έλεγχο
Προγράμματα προληπτικού οφθαλμολογικού ελέγχου τρέχουν σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες, παράλληλα με άλλα ιατρικά προληπτικά προγράμματα. Στη χώρα μας δυστυχώς, η κατάργηση προ 4ετίας, λόγω της οικονομικής κρίσης, του υποχρεωτικού προληπτικού οφθαλμολογικού ελέγχου, τον άφησε στην κρίση και στον βαθμό ενημέρωσης των γονιών.
Ο οφθαλμίατρος είναι ο αρμόδιος για τη διενέργεια του προληπτικού οφθαλμολογικού ελέγχου, ιδίως στην προσχολική ηλικία, ώστε να εξασφαλιστούν οι καλύτερες δυνατές συνθήκες για την ανάπτυξη του εύπλαστου οπτικού συστήματος των παιδιών. Σε ακριτικές περιοχές, με δυσκολίες πρόσβασης, τον ειδικό μπορεί να υποκαταστήσει ευκαιριακά ο γενικός ιατρός, ο παιδίατρος που έχει εκπαιδευθεί στην παιδοφθαλμολογία ή ακόμα και ειδικά εκπαιδευμένοι νοσηλευτές με οφθαλμολογικό εξοπλισμό.
Ο κ. Ιωάννης Δατσέρης είναι χειρουργός-οφθαλμίατρος, αντιπρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Υαλοειδούς – Αμφιβληστροειδούς.
