«Οχι, σας ευχαριστούμε». Με αυτή την κάθετη απάντηση οι υπεύθυνοι του Βρετανικού Μουσείου τη δεκαετία του 1870, επικαλούμενοι έλλειψη χώρου, αρνήθηκαν την πρόταση του εκατομμυριούχου ερασιτέχνη αρχαιολόγου Ερρίκου Σλήμαν να εκθέσει εκεί τα ευρήματα των ανασκαφών του από τον λόφο Χισαρλίκ της Βορειοδυτικής Τουρκίας, την περιοχή που υποστήριζε ότι αποτελούσε την ιστορική τοποθεσία της ομηρικής Τροίας.
Σήμερα, 150 χρόνια μετά, έφτασε η στιγμή το μουσείο να επανορθώσει για την αστοχία των υπαλλήλων του τον 19ο αιώνα, διοργανώνοντας τη μεγάλη έκθεση «Τροία: Μύθος και πραγματικότητα» – ανοίγει τις πύλες στις 21 Νοεμβρίου – η οποία εξερευνά την ιστορική αλήθεια αλλά και τον θρύλο πίσω από την ομηρική πόλη.
Παρουσιάζοντας λοιπόν πάνω από 300 αντικείμενα και έργα τα οποία χρονολογούνται από την Εποχή του Χαλκού και φτάνουν μέχρι τις ημέρες μας, η έκθεση ρίχνει φως στις αναπαραστάσεις της Τροίας μέσα στον χρόνο, της πόλης που έχει εμπνεύσει από τον Ομηρο και τον Βιργίλιο μέχρι τα μπλοκμπάστερ του Χόλιγουντ.
Η αναζήτηση της Τροίας
Για αιώνες η Τροία και ο Τρωικός Πόλεμος τοποθετούνταν στη σφαίρα του μύθου. Η γοητεία όμως του ομηρικού έπους κινητοποιούσε τη φαντασία και η ανεύρεσή της αποτελούσε το Αγιο Δισκοπότηρο. Ηδη από τους αρχαίους χρόνους πιστευόταν ότι τοποθετούνταν στην ευρύτερη περιοχή της Τρωάδας, στη βορειοδυτική γωνία της σύγχρονης Τουρκίας. Για αιώνες περιηγητές και ταξιδιώτες έφταναν εκεί για να περπατήσουν στο έδαφος που πίστευαν ότι κάποτε πάτησαν οι μυθικοί ήρωες. Τον 19ο αιώνα, ένας Σκωτσέζος και ένας Βρετανός, ο Τσαρλς Μακ Λάρεν και ο Φρανκ Κάλβερτ – ο οποίος μάταια προσπάθησε να πείσει το Βρετανικό Μουσείο να χρηματοδοτήσει μια αποστολή – ήταν οι πρώτοι που συνέδεσαν έναν λόφο με αρχαία κατάλοιπα με τη θέση της αρχαίας Τροίας.
Ο Σλήμαν ήρθε ακριβώς να καλύψει το κενό της χρηματοδότησης, ξεκίνησε ανασκαφή και εισέπραξε όλη τη δόξα της αποκάλυψης. Εκανε λάθη. Στο φως ήρθαν τελικά εννέα διαφορετικά στρώματα, το καθένα διαφορετικής περιόδου. Δυστυχώς χρησιμοποιήθηκε δυναμίτης για να προσπεραστούν και έτσι καταστράφηκε το μεγαλύτερο μέρος της πόλης της Εποχής του Χαλκού. Η περιοχή στην οποία «τοποθέτησε» την αρχαία Τροία, όπως ήταν φυσικό, αποτέλεσε αντικείμενο εκτεταμένης μελέτης και ανασκαφής. Αν και τα στοιχεία δεν μπορούν να καταδείξουν ότι ο Τρωικός Πόλεμος συνέβη πραγματικά, οι περισσότεροι συμφωνούν ότι η χιλιοτραγουδισμένη πόλη του Ομήρου πράγματι τοποθετούνταν εκεί.
«Η καλύτερη ιστορία που ειπώθηκε ποτέ»
Σημαντικά δάνεια για την πολυαναμενόμενη έκθεση «Τροία: Μύθος και πραγματικότητα» έρχονται από μουσεία του Βερολίνου, δίνοντας στο Βρετανικό Μουσείο τη δυνατότητα να παρουσιάσει τουλάχιστον 100 ευρήματα από τις ανασκαφές του Σλήμαν, όπως κεραμική και χάλκινα όπλα.
Ανάμεσα στα υπόλοιπα σημαντικά εκθέματα που παρουσιάζονται βρίσκεται και ένας μελανόμορφος αμφορέας του 530 π.Χ., ο οποίος παρουσιάζει τον Αχιλλέα να σκοτώνει την Πενθεσίλεια, τη βασίλισσα των Αμαζόνων που πολέμησε στο πλευρό των Τρώων, και την ίδια στιγμή να την ερωτεύεται.
Ενα ακόμη έκθεμα που ξεχωρίζει είναι ένα εξαίρετο ασημένιο κύπελλο του 1ου αιώνα μ.Χ., το οποίο παρουσιάζει τη στιγμή που ο βασιλιάς Πρίαμος φιλάει τα χέρια του Αχιλλέα, του ήρωα ο οποίος είχε σκοτώσει τον γιο του Εκτορα.
Βέβαια, πέρα από κλασικούς και νεοκλασικούς θησαυρούς η έκθεση παρουσιάζει και αναπαραστάσεις της σύγχρονης τέχνης πάνω στον θρύλο της Τροίας, όπως για παράδειγμα μιας μεγάλης κλίμακας φωτογραφική εργασία από την αμερικανή φεμινίστρια καλλιτέχνιδα Ελινορ Αντιν, η οποία παρουσιάζει μια οργισμένη Ελένη να παρακολουθεί τη μοίρα της να αποφασίζεται από ήρωες και θεούς.
Οπως αναφέρει και η επιμελήτρια της έκθεσης Αλεξάνδρα Βίλινγκ, ο Τρωικός Πόλεμος είναι «μία από τις καλύτερες ιστορίες που ειπώθηκαν ποτέ – ένας πόλεμος που αποτέλεσε αρχέτυπο για όλους τους υπόλοιπους πολέμους». Ο θρύλος της επέζησε για τρεις χιλιετίες εμπνέοντας συγγραφείς, ποιητές και καλλιτέχνες κάθε εποχής, από τους κλασικούς χρόνους μέχρι σήμερα, καθώς αποτελεί «μια ιστορία που τα περιέχει όλα – αγάπη και απώλεια, θάρρος και πάθος, βία και εκδίκηση, ανατροπές, θριάμβους και τραγωδίες».
