Η συζήτηση για το ζήτημα της ψήφου των αποδήμων δεν ξεκίνησε τώρα, απλώς τώρα πήρε μεγάλες διαστάσεις από τη στιγμή που η περίοδος της κρίσης σήμαινε ένα νέο κύμα μετανάστευσης ελλήνων στο εξωτερικό, με αποτέλεσμα ένας σημαντικός αριθμός δυνάμει ψηφοφόρων να μην μπορεί να συμμετέχει σε κρίσιμες εκλογές, την ώρα που σε άλλες χώρες έχουν κατοχυρωθεί δυνατότητες συμμετοχής για αυτές τις περιπτώσεις.
Τα ζητήματα που ανοίγουν σε αυτή τη συζήτηση δεν αφορούν μόνο το τεχνικό μέρος του πώς θα ψηφίζουν αυτοί οι άνθρωποι, αλλά κυρίως το εύρος του. Αυτό το ζήτημα με τη σειρά του αναδεικνύει ένα ευρύτερο ερώτημα για το πώς βλέπουν τα κόμματα τα όρια του ελληνικού έθνους ως «πολιτικού σώματος» και τη σχέση με την ομογένεια.
Ποιες οι διαφορές ανάμεσα στις προτάσεις
Η πρώτη βασική διαφορά αφορά τον ορισμό των αποδήμων που έχουν δικαίωμα να ψηφίσουν. Ο ΣΥΡΙΖΑ επιμένει ότι το δικαίωμα πρέπει να περιοριστεί σε όσους είναι έλληνες πολίτες, άρα είναι και εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους και οι οποίοι θα αποκτήσουν το δικαίωμα να ψηφίζουν τον τόπο διαμονής τους στο εξωτερικό. Θεωρεί δηλαδή ότι το ζήτημα αφορά πολίτες που ζουν στο εξωτερικό και γενικά όλους τους ομογενείς.
Η ΝΔ από την άλλη επιμένει ότι το δικαίωμα θα αφορά όσους έχουν ελληνική ιθαγένεια. Με βάση το ελληνικό δίκαιο της ιθαγένειας, αυτή τη δικαιούνται όλοι όσοι γεννήθηκαν από έλληνα γονέα. Εάν δηλαδή ο πατέρας είναι εγγεγραμμένος στο μητρώο αρρένων ή η μητέρα στο δημοτολόγιο, ένα παιδί που γεννήθηκε στο εξωτερικό μπορεί να αποκτήσει την ελληνική ιθαγένεια.
Ο ΣΥΡΙΖΑ υποστηρίζει ότι με αυτό τον τρόπο διευρύνεται το εκλογικό δικαίωμα σε παιδιά ή εγγόνια ελλήνων μεταναστών, που δεν έχουν στην πραγματικότητα κάποια σχέση με την Ελλάδα και την ελληνική πραγματικότητα.
Η δεύτερη διαφωνία αφορά τη διαδικασία της ψήφου. Η ΝΔ έχει κάνει σαφές ότι θα δώσει και δικαίωμα επιστολικής ψήφου. Ο ΣΥΡΙΖΑ υποστηρίζει ότι δεν μπορεί να υπάρξει επιστολική ψήφος, γιατί αυτό θα δημιουργήσει προβλήματα εγκυρότητας και ασφάλειας της διαδικασίας.
Η τρίτη διαφωνία αφορά το πώς θα μετράει η ψήφος των ελλήνων του εξωτερικού. Η ΝΔ πιστεύει ότι θα πρέπει να προσμετρείται κανονικά στο συνολικό εκλογικό αποτέλεσμα, έστω και εάν οι ψηφοφόροι εξωτερικού επί της ουσίας θα ψηφίζουν τα ψηφοδέλτια επικρατείας. Ο ΣΥΡΙΖΑ υποστηρίζει ότι δεν θα πρέπει να προσμετρούνται στο συνολικό αποτέλεσμα, αλλά μόνον για την εκλογή βουλευτών επικρατείας εξωτερικού, ο αριθμός των οποίων θα κρίνεται από τον όγκο των ελλήνων εξωτερικού που θα ψηφίζουν.
Διαφορά φιλοσοφίας ως προς τον ορισμό των αποδήμων που δικαιούνται να ψηφίσουν
Η βασική διαφορά των δύο προτάσεων αφορά τον ορισμό των αποδήμων που δικαιούνται να ψηφίσουν και στην πραγματικότητα τον ορισμό του ελληνικού έθνους ως εκλογικού σώματος.
Η ρητορική του ΣΥΡΙΖΑ τείνει προς την κατεύθυνση ότι το εκλογικό σώμα πρέπει να αποτελείται από τους έλληνες πολίτες που παρότι βρίσκονται στο εξωτερικό διατηρούν ένα στενό δεσμό με την πατρίδα και άρα τους αφορούν οι αποφάσεις που θα πάρουν οι βουλευτές που θα εκλέξουν και η κυβέρνηση που θα σχηματιστεί στη βάση και της ψήφου τους. Βέβαια, ακόμη και για αυτούς έχει ενδιαφέρον ότι προτείνει μια άνιση στάθμιση με βάση ακριβώς το ότι δεν κατοικούν στη χώρα.
Η ΝΔ τείνει περισσότερο προς την αντίληψη ότι το εκλογικό σώμα δυνάμει πρέπει να περιλαμβάνει και τους ομογενείς στο βαθμό που διατηρούν την ιθαγένεια και ότι εφόσον αποτελούν τμήμα του ελληνισμού, θα πρέπει να έχουν και τα αντίστοιχα δικαιώματα. Παρότι στη ρητορική της αναφέρεται συχνά στους έλληνες του εξωτερικού, εννοώντας αυτούς που πρόσφατα μετακινήθηκαν, είναι σαφές ότι θα ήθελε μια μεγαλύτερη διεύρυνση.
Εκτίμηση για το πόσοι μπορεί να δικαιούνται ανάλογα με την κάθε πρόταση δεν είναι εύκολο να γίνει, ιδίως ως προς τον αριθμό όσων δύνανται να διεκδικήσουν την ελληνική ιθαγένεια.
Οι πολιτικοί υπολογισμοί
Γύρω από όλα αυτά προφανώς και υποκρύπτονται και πολιτικοί υπολογισμοί. Όλα τα κόμματα θέλουν να βρουν τρόπους να πάρουν ψήφους από αυτό το κομμάτι κυρίως νέων ελλήνων που βρέθηκαν στο εξωτερικό τα τελευταία χρόνια και άρα διατηρούν αναφορά στην πολιτική ζωή της χώρας. Δεν είναι όμως κοινή η στάση ως προς τους ομογενείς που π.χ. είναι δεύτερης γενιάς μετανάστες. Ο ΣΥΡΙΖΑ εμμέσως πλην σαφώς θεωρεί ότι αυτά τα κομμάτια, που δεν έχουν κατά την εκτίμησή του βασική γνώση της ελληνικής πραγματικότητας θα κινηθούν με πιο συντηρητικό τρόπο και θα ενισχύσουν περισσότερο κόμματα όπως η ΝΔ. Εξ ου και η κατηγορία για απόπειρα αλλοίωσης ουσιαστικά του εκλογικού σώματος.
Το ερώτημα για τα όρια του έθνους ως εκλογικού σώματος
Η ελληνική πολιτική ιστορία έχει διάφορες διαμάχες για τα όρια του «πολιτικού σώματος». Ο 19ος αιώνας είχε τη διαμάχη για τους αυτόχθονες και ετερόχθονες. Θυμίζουμε ότι το 1844, στις συζητήσεις της Εθνοσυνέλευσης που προήλθε από την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 υπήρξε προσπάθεια να περιοριστούν τα δικαιώματα κατάληψης δημοσίων θέσεων και εκλογής για τους «ετερόχθονες», δηλαδή έλληνες από περιοχές εκτός των ορίων του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, που εγκαταστάθηκαν σε αυτό μετά τη συγκρότησή του.
Μάλιστα, ένας από τους βασικούς εκπροσώπους των «αυτοχθονιστών» ήταν ο Στρατηγός Μακρυγιάννης. Αλλά και στον 20ο αιώνα μπορεί να αποδόθηκαν πλήρη δικαιώματα στους πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία αλλά για αρκετό διάστημα αντιμετώπισαν συχνά εχθρικό κλίμα. Στις μέρες το ερώτημα τίθεται αντίστροφα και δεν αφορά την αποδοχή όσων ήρθαν, αλλά τα δικαιώματα αυτών που κατοικούν εκτός συνόρων. Όμως, όλα αυτά δείχνουν ότι υπήρξαν αντιπαραθέσεις γύρω από τα όρια του έθνους ως κοινού πολιτικού σώματος.
Βέβαια την ίδια στιγμή αρκετοί άνθρωποι που διαμένουν μόνιμα στην Ελλάδα, αλλά είναι μετανάστες, δεν έχουν τα ίδια πολιτικά δικαιώματα και χρειάζεται να περάσουν από μια διαδικασία πολιτογράφησης. Ακόμη και το δικαίωμα των παιδιών μεταναστών που γεννιούνται εδώ να αποκτούν την ελληνική ιθαγένεια και άρα τα πλήρη δικαιώματα πήρε αρκετό καιρό να κατοχυρωθεί.
Ουσιαστικά, όπως συμβαίνει και σε άλλες χώρες, η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη με τις ίδιες τις εντάσεις που διαπερνούν την έννοια του έθνους, ως ταυτόχρονα κοινής ιστορίας και ταυτότητας αλλά και ως κοινότητας που κατοικεί σε ένα κοινό γεωγραφικό χώρο και σε ένα κοινό πολιτικό πλαίσιο. Σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης τα δύο αυτά πλαίσια αναφοράς δεν ταυτίζονται πάντα και αυτή είναι η πρόκληση για τον προσδιορισμό του πολιτικού σώματος που αποτελεί τη βάση της λαϊκής κυριαρχίας. Η κουβέντα για την ψήφο των αποδήμων θα ήταν καλό να προσπαθήσει να σταθεί σε αυτά τα ερωτήματα παρά απλώς και μόνο σε προβλέψεις εκλογικών συμπεριφορών.
